Ολοένα και πιο γόνιμο το έδαφος για πυρκαγιές τον χειμώνα

ο περασμένο Σάββατο μια δασική πυρκαγιά στις Μαριές της Ζακύνθου δυσκόλεψε την Πυροσβεστική λόγω των πολύ ισχυρών ανέμων που έπνεεαν στην περιοχή. Την ίδια μέρα, μια άλλη φωτιά στη Βόρεια Κέρκυρα οδήγησε στην έκδοση 112 για εκκένωση της περιοχής Άγιος Στέφανος. Επνεαν και σε αυτή την περίπτωση ισχυροί άνεμοι. Οι φωτιές τον Οκτώβριο δεν είναι κάτι ασυνήθιστο για τη χώρα μας (άλλωστε, η αντιπυρική περίοδος λήγει στις 31/10).

Παρόλα αυτά, ο φετινός Οκτώβριος χαρακτηρίζεται σύμφωνα με τον μετεωρολόγο και διευθυντή ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, Κώστα Λαγουβάρδο, ως ένας μήνας ζεστός και ξηρός, με πολύ λίγες βροχές σε σχέση με το συνηθισμένο καιρικό προφίλ του. Οπως σημειώνει: «τοπικά έχουμε συνθήκες που ακόμα και τώρα ευνοούν την εμφάνιση πυρκαγιών».

Την ίδια ώρα οι ακραίες πυρομετεωρολογικά συνθήκες γίνονται ολοένα και πιο συχνές την τελευταία δεκαετία, επηρεάζουν όλο και μεγαλύτερες περιοχές και εμφανίζονται νωρίτερα και αργότερα από την αντιπυρική περίοδο. Τα παραπάνω συμπεράσματα αναδεικνύει μία νέα έρευνα με τίτλο “Changes in European fire weather extremes and related atmospheric drivers”, η οποία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου FLAME του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, με χρηματοδότηση από το Ελληνικό Ιδρυμα Ερευνας και Καινοτομίας. Την έρευνα η οποία δημοσιεύτηκε πριν από λίγες ημέρες στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Science Direct, υπογράφουν ο πυρομετεωρολόγος Θοδωρής Μ. Γιάνναρος και ο Δρ. Μετεωρολογίας, Γιώργος Παπαβασιλείου.

Δύσκολες συνθήκες και από Νοέμβριο έως Απρίλιο

Σύμφωνα με την έρευνα, από το 2000 και μετά, ο αριθμός των ημερών με ακραίες πυρομετεωρολογικά συνθήκες στα άκρα της τυπικής αντιπυρικής περιόδου (1/5-31/10), έχουν διπλασιαστεί σε όλη την Ευρώπη, σε σχέση με τις τιμές της περιόδου 1980 με 1999.

«Επίσης, από το 2000 κι έπειτα, κατά τη διάρκεια των τριών μηνών του καλοκαιριού, ο αριθμός των ημερών αυτών είναι πάρα πολύ πιο συχνός σε Νότια Ευρώπη αλλά και σε Δυτική και σε Ανατολική Μεσόγειο», εξηγεί ο κ. Γιάνναρος και προσθέτει: «Οι ακραίες πυρομετεωρολογικά ημέρες αυξάνονται κατά 6, ανά δεκαετία, τα τελευταία 40 χρόνια. Την περίοδο 2000- 2005 εντοπίζεται μια περαιτέρω ανοδική τάση. Στην Ανατολική Μεσόγειο την οποία οι επιστήμονες θεωρούν το hotspot της κλιματικής αλλαγής, οι επιπτώσεις της μεγεθύνονται».

Τη δεκαετία του 1980, συνολικά στην Ευρώπη, ο αριθμός των ημερών με συνθήκες που δίνουν το πλέον κατάλληλο έδαφος για την εκδήλωση πυρκαγιάς, δεν ξεπέρασαν σε κανένα έτος τις 100. Τη δεκαετία του ’90 αυτό συνέβη δύο φορές, το 1992 και το 1994. Στη δεκαετία του 2000, το όριο των 100 ημερών, ξεπεράστηκε 5 φορές (2000, 2003, 2006, 2007, 2008). Στην επόμενη δεκαετία, σε 7 από τα 10 έτη, οι ημέρες με ακραίες πυρομετεωρολογικές συνθήκες ξεπέρασαν τις 100. Λιγότερες είχαν το 2010, 2014 και 2016.

Το μοτίβο αυτό μπορεί να παρατηρηθεί και στην περίοδο εκτός της αντιπυρικής περιόδου, καθώς ανά δεκαετία αυξάνεται ο αριθμός των ημερών με ακραίες συνθήκες κατά τους μήνες Νοέμβριο – Απρίλιο. Το 2019 έχει τον μεγαλύτερο αριθμό ημερών με ακραίες συνθήκες στο διάστημα 40 ετών της έρευνας.

Στην εποχή εκτός της αντιπυρικής περιόδου, σημειώνονται επίσης σημαντικές πυρκαγιές, οι οποίες καίνε κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες στρέμματα γης. Η τάση τους φαίνεται να παίρνει την ανιούσα.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Πυροσβεστικής από το 2000 έως το 2022, στην πλειοψηφία των ετών, στο διάστημα Νοεμβρίου – Απριλίου κάθε έτους, καίγονται τουλάχιστον 10.000 στρέμματα γης, ενώ σχεδόν στα μισά έτη από την αρχή του αιώνα ο απολογισμός των καμένων εκτάσεων ξεπερνά τις 20.000. Στα δεδομένα παρατηρούνται ορισμένες ακραίες τιμές, όπως το 2008 με 49.000 στρέμματα, ενώ το αμέσως επόμενο έτος κάηκαν 4.000 στρέμματα.

Η τάση όμως φαίνεται να είναι σαφής, καθώς από το 2015 και ύστερα καίγονται κάθε χρόνο περισσότερα από 15.000 στρέμματα, ενώ από το 2018 και ύστερα ο αριθμός αυτός δεν έχει πέσει κανένα χρόνο κάτω από τα 20.000 στρέμματα.

Μέρος μιας αλυσιδωτής αντίδρασης οι πυρκαγιές

Πάντως, ακόμα κι αν η κλιματική κρίση βρίσκεται ακόμα σε στάδιο συστηματικής παρατήρησης και οι επιστήμονες εμφανίζονται πολύ προσεκτικοί στη χρήση του όρου και στη σύνδεσή του με την αύξηση των πυρκαγιών, αυτό το οποίο διαπιστώνουν είναι ότι οι πυρκαγιές τόσο εντός όσο και εκτός αντιπυρικής περιόδου είναι το αποτέλεσμα μιας σειράς αλυσιδωτών αντιδράσεων που πια μας απασχολούν καθ’όλη τη διάρκεια του χρόνου και συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, μιας κι έχουν να κάνουν με την ξηρασία, τις βροχοπτώσεις, τις παρατατεμένα υψηλές θερμοκρασίες κ.ο.κ- συνθήκες που έχει επιβάλλει η κλιματική κρίση.

Ο κ. Γιάνναρος δίνει ενδεικτικά το παράδειγμα των παρατεταμένων περιόδων ξηρασίας την περασμένη χρονιά στον Εβρο, ο οποίος επλήγη από τις πυρκαγιές περισσότερο από όλες τις περιοχές.

Περιγράφει επίσης μια κατάσταση που βιώσαμε φέτος στη χώρα μας: «Ξεκινάμε με μια παρατεταμένη περίοδο ξηρασίας που μπορεί να κορυφωθεί την άνοιξη, αυτή μπορεί να ακολουθείται στη συνέχεια από ένα επεισόδιο καύσωνα, στη συνέχεια έρχονται οι δασικές πυρκαγιές και μετά τα πλημμυρικά φαινόμενα. Ολα αυτά, σε επίπεδο Πολιτικής Προστασίας πρέπει πια να εξετάζονται όχι ως μεμονωμένα συμβάντα, αλλά οριζόντια και ως συνδεόμενα γεγονότα μέσα σε ένα ενιαίο πλαίσιο σύνθετων αντιδράσεων των φυσικών καταστροφών. Γι’ αυτό και πρέπει να αναθεωρήσουμε το πώς ορίζουμε την αντιπυρική περίοδο αλλά και με τι εργαλεία την αντιμετωπίζουμε».

Οδηγούμαστε σε επιμήκυνση της αντιπυρικής περιόδου;

Το 2021 με διάταξη της Πυροσβεστικής (διάταξη 9, άρθρο 19), δόθηκε η δυνατότητα να ξεκινά νωρίτερα ή να τελειώνει αργότερα η αντιπυρική περίοδος (1/5-31/10), ένα βασικό μέτρο της οποίας είναι η παύση των καύσεων σε διάφορους τομείς εργασίας.

Εκτός από το ότι συγκεκριμενοποιήθηκαν οι καύσεις (π.χ κάπνισμα μελισσών, καύση βοσκοτόπων, καύση ελαιοκλάδων κ.τ.λ), δόθηκε η δυνατότητα ο συντονιστής της περιφέρειας από τη μεριά της Πυροσβεστικής, να αυξάνει τις ημέρες της αντιπυρικής περιόδου αν κρίνει πως οι καιρικές συνθήκες – π.χ παρατεταμένη ανομβρία ή ξηρασία- ευνοούν την ανάπτυξη πυρκαγιών. Το 2021 έγινε χρήση της διάταξης σε Σάμο, Ανδρο, Νάξο, Κάρπαθο και Ρόδο. Φέτος, μετά από σχετικές εισηγήσεις των Διοικήσεων Πυροσβεστικών Υπηρεσιών Βορείου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης, η έναρξη της αντιπυρικής περιόδου στις παραπάνω περιοχές, ξεκίνησε στις 20 Απριλίου λόγω των πολλαπλών πυρκαγιών που είχαν ήδη εκδηλωθεί -κυρίως στην Κρήτη- ως τότε (βλ. τη μεγάλη φωτιά στα Μάλια στις 3 Απριλίου).

«Οι συνθήκες αλλάζουν διαρκώς, το βλέπουν και οι πυροσβέστες στο πεδίο. Στην πρόσφατη φωτιά στη Ζάκυνθο οι ριπές του ανέμου έφτασαν τα 8 μποφόρ. Τα έκτακτα γεγονότα γίνονται πια συνηθισμένα» λέει στην «Κ» ο Γιάννης Αρτοποιός, εκπρόσωπος τύπου της Πυροσβεστικής. «Αυτό το καλοκαίρι το είδαμε σε πλήθος περιπτώσεων- Ρόδος, Μαγνησία, Εβρος. Αυτό που αλλάζει δεν είναι τόσο ο αριθμός των πυρκαγιών, όσο η αγριότητα τους».