Ομάδα Καρτάλη: «Συναγερμός» για τα δάση και την προστασία τους
Ομάδα ερευνητών υπό τον Κωνσταντίνο Καρτάλη μελέτησε κλιματικά δεδομένα σε βάθος 50 ετών για να αποκωδικοποιήσει τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές, εστιάζοντας στην Αττική. Για ένα κλίμα που «δεν υπάρχει πλέον» και «ανάγκη επανασχεδιασμού» κάνει λόγο στην «Κ» ο καθηγητής | Δήμητρα Τριανταφύλλου
Το συνδυασμένο κλιματικό φαινόμενο καύσωνας – ξηρασία μετατρέπεται σε βασικό χαρακτηριστικό του κλίματος στην Ελλάδα και παράλληλα, σε σύμμαχο των δασικών πυρκαγιών, σε μια χώρα η οποία χαρακτηρίζεται ως hot spot της κλιματικής κρίσης και είναι ήδη αντιμέτωπη με τις εμφανείς επιπτώσεις της, όπως η λειψυδρία, οι ακραίες βροχοπτώσεις και η ακραία ζέστη.
Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει πρόσφατη μελέτη της ομάδας του καθηγητή στον Τομέα Φυσικής Περιβάλλοντος του ΕΚΠΑ και μέλους της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την Κλιματική Αλλαγή, Κωνσταντίνου Καρτάλη. Οι ερευνητές ανέλυσαν κλιματικά δεδομένα σε βάθος 50 ετών για να εξετάσουν τους λόγους που οι δασικές πυρκαγιές γίνονται ολοένα και πιο επιθετικές και δυσκολότερα διαχειρίσιμες τα τελευταία χρόνια. Ως μελέτη περίπτωσης, η ομάδα επέλεξε την Αττική, λόγω των μεγάλων δασικών πυρκαγιών των τελευταίων ετών, που έχουν οδηγήσει σε σημαντική απώλεια δασικών εκτάσεων.
Advertisement
Οι ερευνητές ανέλυσαν κλιματικά δεδομένα σε βάθος 50 ετών για να εξετάσουν τους λόγους που οι δασικές πυρκαγιές γίνονται ολοένα και πιο επιθετικές και δυσκολότερα διαχειρίσιμες τα τελευταία χρόνια, εστιάζοντας στην Αττική ως μελέτη περίπτωσης.
«Οι επιπτώσεις ενός συνδυασμένου φαινομένου (compound event) όπως καύσωνας-ξηρασία είναι εντονότερες, καθώς δεν αθροίζονται απλώς οι επιπτώσεις των δύο επιμέρους φαινομένων που το συγκροτούν, αλλά οι επιπτώσεις του ενός ενισχύουν αυτές του άλλου, ενώ συνήθως διαμορφώνονται κύκλοι ανατροφοδότησης που επεκτείνουν τη χρονική διάρκεια του συνδυασμένου φαινομένου» εξηγεί στην «Κ» ο ερευνητής του ΕΚΠΑ Κώστας Φιλιππόπουλος.
Εκρηξη ημερών με καύσωνα και ξηρασία
Τα αποτελέσματα της μελέτης αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά που παίρνουν οι δασικές πυρκαγιές στη χώρα μας εξαιτίας του συνδυασμού καυσώνων και ξηρασίας. Το διάστημα 2001-2023, στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, σημειώνεται έκρηξη, σε σύγκριση με το διάστημα 1974-2000, στον αριθμό των ημερών κατά τις οποίες καταγράφονται συνδυασμένα κλιματικά φαινόμενα ξηρασίας και καύσωνα. Ειδικότερα, στην Αθήνα οι δύσκολες αυτές ημέρες υπερτριπλασιάστηκαν, από 45 σε 152.
Αξίζει να σημειωθεί επίσης το πώς διαμορφώθηκαν στην Αττική οι μήνες με συνθήκες ήπιας έως ακραίας ξηρασίας: από 3το 2018, σε 6 για τρία συνεχόμενα έτη (2020, 2021, 2022) και σε 9 το 2023 και το 2024. Μια άλλη σημαντική παρατήρηση της μελέτης είναι ότι, από την περίοδο 1971-2000 στην περίοδο 1991-2020 τα όρια των ακραίων θερμοκρασιών έχουν αυξηθεί σημαντικά. Για παράδειγμα, στην Αθήνα το όριο ήταν 37 βαθμοί Κελσίου κατά την πρώτη περίοδο, ενώ στην επόμενη περίοδο ανήλθε στους 38,2 βαθμούς Κελσίου.
Για την κλιματική περίοδο 2031- 2060, προβλέπεται αύξηση των ημερών με καύσωνα και ξηρασία σε όλη τη χώρα, με τις μεγαλύτερες αυξήσεις να αφορούν την ανατολική Στερεά Ελλάδα (Αττική, Βοιωτία, Φθιώτιδα), την Κρήτη και τα νησιά των Κυκλάδων.
Οπως σημειώνει η ερευνήτρια του ΕΚΠΑ, Αθηνά Ζαζάνη: «Συνολικά, το διάστημα 1971-2023, ο αριθμός των ημερών με καύσωνα και ξηρασία είναι μεγαλύτερος στην ανατολική Κρήτη, τη νότια και δυτική Πελοπόννησο, την Αττική, τη Θεσσαλία και την Κεντρική Μακεδονία, με τις δύο τελευταίες περιφέρειες να σημειώνουν τις υψηλότερες τιμές».
Παράλληλα, από την εκτίμηση που πραγματοποιήθηκε για την κλιματική περίοδο 2031- 2060, προβλέπεται αύξηση των ημερών με καύσωνα και ξηρασία σε όλη τη χώρα, αν και οι μεγαλύτερες αυξήσεις αφορούν αυτή τη φορά, την ανατολική Στερεά Ελλάδα (Αττική, Βοιωτία, Φθιώτιδα), την Κρήτη και τα νησιά των Κυκλάδων.
Πώς εργάστηκαν οι ερευνητές του ΕΚΠΑ
Για κάθε έτος από το 1971 έως το 2024, υπολογίστηκαν πόσες ημέρες του έτους παρουσιάζονται συνδυασμένα κλιματικά φαινόμενα καύσωνα – ξηρασίας χρησιμοποιώντας παραμέτρους όπως η θερμοκρασία και η βροχόπτωση αλλά και εκτιμήσεις για την εξατμισοδιαπνοή.
Για τις καμένες δασικές εκτάσεις, τα δεδομένα αποτελούν στοιχεία (ανοιχτά δεδομένα) της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Τα δεδομένα βροχόπτωσης και θερμοκρασίας προήλθαν από στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και της βάσης δεδομένων ΕRA5 του Ευρωπαϊκού Κέντρου Μεσοπρόθεσμων Μετεωρολογικών Προγνώσεων (ECMWF) που παρέχονται από την υπηρεσία Copernicus.
Συγκεκριμένα, οι καύσωνες παραμετροποιήθηκαν με την ημερήσια μέση θερμοκρασία, ενώ η ξηρασία με τον συνδυασμό της βροχόπτωσης και της εξατμισοδιαπνοής.
Σημαντική αύξηση καμένων δασικών εκτάσεων
Οσον αφορά την κρίσιμη παράμετρο των βροχοπτώσεων, από την ανάλυση των στοιχείων για το διάστημα 2018-2024, οι επιστήμονες παρατήρησαν ότι τα έτη που η βροχόπτωση ξεπέρασε τα 350 mm στην Αττική για το διάστημα Σεπτέμβριος-Μάιος, δηλαδή πριν από το καλοκαίρι, και δεν καταγράφηκαν συνδυασμένα φαινόμενα καύσωνα και ξηρασίας, οι δασικές πυρκαγιές στην Αττική ήταν περιορισμένες σε έκταση.
Αντίθετα, τα έτη κατά τα οποία η βροχόπτωση ήταν κάτω από 280 mm και καταγράφηκαν ημέρες με συνδυασμένα φαινόμενα καύσωνα – ξηρασίας παρουσίασαν σημαντική αύξηση στην έκταση των καμένων δασικών εκτάσεων. Οι δασικές πυρκαγιές είναι δηλαδή πιο καταστροφικές ύστερα από περιόδους χαμηλής βροχόπτωσης και αυξημένο αριθμό συνδυασμένων φαινομένων καύσωνα και ξηρασίας.
Οι δασικές πυρκαγιές είναι πιο καταστροφικές ύστερα από περιόδους χαμηλής βροχόπτωσης και αυξημένο αριθμό συνδυασμένων φαινομένων καύσωνα και ξηρασίας.
Πρόκειται για τα έτη 2021, 2023 και 2024 κατά τα οποία η έκταση των καμμένων δασών και δασικών εκτάσεων ανήλθε σε 153.714 στρέμματα, 99.728 στρέμματα και 82.194 στρέμματα αντίστοιχα. Ουσιαστικά όταν η ξηρασία συνδυάζεται με καύσωνες, οι δασικές πυρκαγιές είναι περισσότερο επιθετικές και πιο δύσκολα κατασβέσιμες.
Η πολιτική προστασία και ο σχεδιασμός αφορούν ένα κλίμα που δεν υπάρχει πλέον και πρέπει άμεσα να προσαρμοστούν στο κλίμα που διαμορφώνεται.
Συμπυκνώνοντας την ουσία της μελέτης ο κ. Καρτάλης υπογραμμίζει τα εξής: «Η εξέλιξη του συνδυασμένου φαινομένου καύσωνα – ξηρασίας σηματοδοτεί έναν “συναγερμό” για τα δάση και την προστασία τους. Κυρίως όμως υποδηλώνει την ανάγκη για αλλαγές στην πολιτική προστασία αλλά και στον εθνικό, περιφερειακό και αστικό σχεδιασμό (τουριστικός, αγροτικός, πολεοδομικός) καθώς αφορούν ένα κλίμα που δεν υπάρχει πλέον και πρέπει άμεσα να προσαρμοστούν στο κλίμα που διαμορφώνεται».
Οι πυρκαγιές στην Αττική τα έτη 2021, 2023 και 2024
Τον Αύγουστο του 2021 μεγάλες πυρκαγιές ξέσπασαν σε Βίλια, Κερατέα και Βαρυμπόμπη οδηγώντας σε απώλεια μεγάλων δασικών εκτάσεων.
Οπως σημείωνε τότε η ομάδα meteo του Αστεροσκοπείου, η πυρκαγιά στη Βαρυμπόμπη ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εκδήλωσης ακραίου πυρικού συμβάντος κάτω από συνθήκες γενικά ασθενών ανέμων. Χάρη στην αφθονία εξαιρετικά ξηρής καύσιμης ύλης, η πυρκαγιά κατόρθωσε να καταστεί αυτοκαθοδηγούμενη (δημιούργησε τον δικό της καιρό), εμφανίζοντας ακραία συμπεριφορά και λαμβάνοντας γρήγορα διαστάσεις.
Την ημέρα που εξαπλώθηκε η πυρκαγιά επικρατούσαν ασθενείς άνεμοι, υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή υγρασία. Ο καύσωνας της περιόδου Ιούλιος-Αύγουστος 2021 χαρακτηρίστηκε από τους ειδικούς ως «ιστορικός». Στην Αττική, οι θερμοκρασίες άρχισαν να κλιμακώνονται από τις 29 Ιουλίου όταν ο σταθμός του Αστεροσκοπείου στο Χαροκόπειο σημείωσε την τιμή των 41,7°C.
Στις 3/8/2021 ήταν η θερμότερη μέρα για την Αττική με τους περισσότερους σταθμούς να σημειώνουν τις μέγιστες θερμοκρασίες του καύσωνα. Πρόκειται για τον μεγαλύτερης διάρκειας καύσωνα που έχει εκδηλωθεί ποτέ στη χώρα και έναν από τους πιο ισχυρούς.
Ο Ιούλιος του 2023 χαρακτηρίστηκε από τους επιστήμονες ως ο θερμότερος Ιούλιος (και ο θερμότερος μήνας γενικά) που έχει καταγραφεί ποτέ, τουλάχιστον τα τελευταία 160 χρόνια όπου υπάρχουν στοιχεία, στην Αθήνα. Η μέση μέγιστη θερμοκρασία ήταν οι 37,1 C, η μέση θερμοκρασία 24ώρου 31,3 C, ενώ η μέση ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία ήταν 27,1 C.
Ο «επίμονος» καύσωνας ( 13-27/7/2023) πήρε το όνομα «Κλέων» με το κυριότερο χαρακτηριστικό του να είναι η μεγάλη του διάρκεια. Σύμφωνα με την κλιματική αποτίμηση του climatebook το 2023 ήταν επίσης ένα από τα σχετικά ξηρά έτη των τελευταίων 30 ετών.
Από τα μέσα Ιουλίου επικρατούσαν συνθήκες καύσωνα σε όλη την περιοχή της Μεσογείου και ειδικά στην Ισπανία, την Τυνησία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Κύπρο.
Εκείνο το καλοκαίρι οι δασικές πυρκαγιές απασχόλησαν όλη τη χώρα: ανατολική και δυτική Αττική, Λουτράκι, Ρόδος, Κέρκυρα, Μαγνησία, Φθιώτιδα, Εύβοια, Νομός Εβρου, Αγχίαλος, Βόλος κ.α.
Την επόμενη χρονιά το καλοκαίρι του 2024, ένα νέο ρεκόρ έσπασε. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ιστορικού κλιματικού σταθμού του Αστεροσκοπείου στο Θησείο, ο Ιούλιος του 2024 έγινε ο θερμότερος Ιούλιος που έχει καταγραφεί ποτέ στην Αθήνα από τότε που υπάρχουν μετρήσεις (μέσα 19ου αιώνα), παίρνοντας τη σκυτάλη από τον Ιούλιο του 2023. Συγκεκριμένα, η μέγιστη θερμοκρασία τον Ιούλιο ξεπέρασε τους 37 C για 18 ημέρες, εκ των οποίων οι 17 ήταν συνεχόμενες.
Το 2024 ήταν επίσης ένα από τα πιο ξηρά έτη των τελευταίων ετών. Σύμφωνα με τα στοιχεία του climatebook, ήταν από τα πολύ ξηρά έτη των τελευταίων 30 ετών, αλλά όχι το ξηρότερο (το 9ο στην κατάταξη), ενώ το ύψος βροχής στην Ελλάδα το 2024 ήταν σε αρκετές περιοχές χαμηλότερο από εκείνο που είχε καταγραφεί ως μέση τιμή κατά την κλιματική περίοδο 1991-2020.
Οι περιοχές όπου σημειώθηκαν λιγότερες βροχές σχετικά με την κλιματική τιμή ήταν η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη, πολλά τμήματα της ανατολικής χώρας (συμπεριλαμβανομένης και της Αττικής), τα νησιά και η Κρήτη.
Το περσινό καλοκαίρι, η μεγάλη πυρκαγιά στην Αττική ξεκίνησε από τον Βαρνάβα το μεσημέρι στις 11ης Αυγούστου 2024. Ηταν μια από τις πιο καταστροφικές πυρκαγιές που έχουν πλήξει την περιοχή της Αττικής διαχρονικά. Η φωτιά ξέσπασε βορειοανατολικά της Αθήνας και γρήγορα εξαπλώθηκε λόγω των ισχυρών ανέμων. Οι φλόγες προκάλεσαν την εκκένωση πολλών οικισμών και υπήρξαν σοβαρές ζημιές σε κατοικίες και δασικές εκτάσεις.
Η φωτιά επεκτάθηκε προς τα νότια και έκαιγε σε τρία μέτωπα, στο Γραμματικό, τον Μαραθώνα και τη Νέα Μάκρη, καθώς και στο Πεντελικό Ορος. Η φωτιά επεκτάθηκε επίσης στις περιοχές Σταμάτα, Ροδόπολη και Διόνυσος. Λίγες ώρες μετά, πέρασε στον αστικό ιστό της Αθήνας και στην περιοχή των Βριλησσίων, ενώ επεκτάθηκε μέχρι και την περιοχή Πάτημα Χαλανδρίου καταστρέφοντας οικίες, επιχειρήσεις και δασικές εκτάσεις. Το μήκος των μετώπων έφτασε τα 23 χιλιόμετρα, σύμφωνα με την υπηρεσία Copernicus.
Kythira Online
