ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΝΤΕΛΕΤΟΥ – Ένα ακόμα ιστορικό ντοκουμέντο από τον Μανώλη Καλλίγερο

Δεν το κάνω από ιδιοτέλεια, μιας και ο  Μανώλης Καλλίγερος εκδίδει τα «ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ» και για 37 τόσα χρόνια μου κάνει την τιμή να με θεωρεί συνεργάτη του και φιλοξενεί κείμενά μου. Παρουσιάζω το βιβλίο του: «ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΟΝΤΕΛΕΤΟΥ – Ο ναός, ο τόπος, οι άνθρωποι», καθαρά από δική μου ανάγκη να επισημαίνω σημεία της Κυθηραϊκής ιστορίας με ξεχωριστή σημασία. Γιατί ο Μανώλης είναι ένας από τους έγκριτους μελετητές, της Κυθηραϊκής ιστορίας, με εξειδίκευση στην αποκάλυψη πτυχών, αιώνες κοιμώμενες στα ράφια του Ιστορικού Αρχείου. Πράγματι το Ιστορικό Αρχείο Κυθήρων που φυλάσσεται, συντηρείται και ψηφιοποιείται, συμπεριλαμβανομένων και των ψηφιοποιημένων Κυθηραϊκών εφημερίδων, είναι θησαυρός. Σε λίγους τόπους συναντάμε αρχείο με τόσο ιστορικό βάθος. Και κάτι σημαντικό. Επειδή ο πληθυσμός των Κυθήρων ήταν πάντα περιορισμένος, το μέγεθός του δεν είναι τεράστιο, όπως αυτό της Κέρκυρας. Έτσι ο κάθε ερευνητής δεν αποκαρδιώνεται, γιατί εξ αρχής διακρίνει πως μπορεί να φέρει εις πέρας την έρευνά του.

Ο εκδότης των «ΚΥΘΗΡΑΪΚΩΝ»  Μ. Καλλίγερος, αφιερώνει το συγκεκριμένο βιβλίο στον πραγματικά εκλεκτό άνθρωπο, τον εκλιπόντα αγωνιστή – καπετάνιο Γιώργο Λευθέρη. Ως έμπειρος ερευνητής διείδε την ιστορική αξία που έκρυβε ένα χειρόγραφο βιβλίο, η «Μαρέγολα της Κοντολετούς» όπως από μικρός τη γνώρισε στην οικία του κυρ Μανώλη Λευθέρη και που η οικογένειά του είχε τη θεία έμπνευση να την παραδώσει στο Ιστορικό Αρχείο των Κυθήρων και να διασωθούν καταγραφές τουλάχιστον πριν από τα μέσα του 18^ου αιώνα και μετά. Ο μελετητής, ως κάτοικος της περιοχής, μα και ερευνητής κάθε τόπου των Κυθήρων, λαμβάνει εξαιρετική αφορμή και με επίκεντρο τον ιστορικό Ναό της Παναγίας Κοντελετούς, αναφέρεται στους πρώτους οικιστές της περιοχής, τα τοπωνύμια και την κοινωνική ζωή των απλών ανθρώπων. Λόγω των καταγραφών που υπάρχουν στη Μαρέγολα και που αυτούσιες μεταφέρει ο Μ. Καλλίγερος στο βιβλίο του, γνωρίζουμε, σαν να ζήσαμε κι εμείς τότε, τα πρόσωπα που αναλάμβαναν τα καθήκοντα Επιτρόπου του Ναού, μετά από εκλογές σε τακτά χρονικά διαστήματα, με καταγραμμένες θετικές και αρνητικές τις ψήφους, τις επίσης εκλογές των Ιερέων, τις εναλλαγές των προσώπων, τη διαδοχή των πατεράδων από τους υιούς και ακολούθως από εγγονούς και δισεγγονούς. Καταγράφονται οι «αδελφοί», δηλαδή όσοι ανήκαν στην αδελφότητα της Κοντολετούς και είχαν υποχρεώσεις μα και δικαιώματα επί του Ναού, τα νέα μέλη που εισέρχονταν στην αδελφότητα, είτε λόγω κληρονομικού δικαιώματος, είτε μέσω χρηματικής ή περιουσιακής προσφοράς, καθώς και το αντίτιμο που κατέβαλλαν. Επίσης τα έσοδα που είχε ο Ναός, λόγω παραγωγής και πώλησης δικών του προϊόντων, από δωρεές και από ενοικιάσεις κτημάτων του. Καταγράφονται και τα έξοδα για τη συντήρησή του. Σημειώνεται το όνομα του μάστορα, η αμοιβή και η εργασία που επιτέλεσε, καθώς και τα ονόματα των προμηθευτών των υλικών που χρειάστηκαν, η ποσότητα και το κόστος του. Με άλλα λόγια ο βιοπορισμός των ανθρώπων εκείνης της εποχής με όλη τη λεπτομέρειά του, εκεί δηλαδή που φωλιάζει η ιστορία. Βέβαια η ετοιμολογία επωνύμων, παρωνυμίων και τοπωνυμίων δεν μπορούν να λείπουν από το βιβλίο του Μανώλη, καθώς και οι εξηγήσεις των ονομάτων, συχνά με πολλαπλές εκδοχές, που η υπευθυνότητα του συγγραφέα τις κατατάσσει με τη σειρά ισχύος τους.

Advertisement

Πολλοί από εμάς θα βρουν προγόνους καταγεγραμμένους στη «Μαρέγολα» της Παναγίας Κοντελετούς και θα εκπλαγούν για τη μεγάλη απήχηση που είχε ο συγκεκριμένος Ναός σε όλα τα Κύθηρα. Είναι άξια προσοχής η παρατήρηση πως μεταξύ των νέων μελών, που έσπευσαν να συμπεριληφθούν στους αδελφούς του Ναού κατά τα μέσα του 19^ου αιώνα, υπήρξαν κάτοικοι των βορείων Κυθήρων και αρκετές γυναίκες. Προσωπικά με έκπληξη διαπίστωσα πως η προ – προγιαγιά μου, Ανδριάνα, χήρα του Μιχάλη Μεγαλοκονόμου, στις 9 Απριλίου 1862 και σε ηλικία 66 ετών γράφτηκε «αδελφή» στην Παναγία Κοντολετού, ενώ από το 1814 που παντρεύτηκε κατοικούσε στον Ποταμό. Στα 56 της έμεινε χήρα και από ότι είμαι σε θέση να γνωρίζω, δεδομένου ότι διερευνώ τη ζωή της εν όψη νέας μου ιστορικής συγγραφής, η οικονομική της κατάσταση ήταν κάτω του μετρίου. Μόνο και μόνο που ταξίδεψε μέχρι το Λιβάδι, σε προχωρημένη ηλικία, το θεωρώ άθλο. Ίσως η καταγωγή της από ιερατική οικογένεια των Φρατσίων, ήταν θυγατέρα του παπα-Παναγιώτη Ραπτάκη, μα και το γεγονός πως ήταν αδελφή του ιατροφιλόσοφου και Ριζοσπάστη Βουλευτή Δημήτρη Ραπτάκη (παππού του δικού μας Αττίκ) που είχε αγοράσει οικία κοντά στον Ναό της Κοντελετούς, να υπήρξε η αιτία αυτής της εγγραφής. Τώρα το ότι ένας εκ των εκατοντάδων απογόνων εκείνης της Ανδριάνας, που είναι διασκορπισμένοι στα πέρατα της γης, έτυχε να ρίξει το μάτι του σε κείνη τη σελίδα και στη συγκεκριμένη σειρά του βιβλίου του Μανώλη με το όνομα «Ανδριάνα» και αυτό τον καιρό να ψάχνει στοιχεία για τη ζωής της… δύσκολα το λες σύμπτωση. Δεν μένει παρά να επαναλάβω: Όποιος ψάχνει βρίσκει.

Το βιβλίο, που έχω την τιμή να παρουσιάζω αποτελεί σημαντικό κρίκο της ιστορίας των Κυθήρων, γιατί περίτεχνα ο συγγραφέας του περιλαμβάνει την ιστορία του Λιβαδιού, μιας παραγωγικής περιοχής στην οποία ο ίδιος μεγάλωσε, έζησε και συνεχίζει να ζει και έχει μελετημένες, όσο κανένας άλλος, τις πρωτογενείς ιστορικές πηγές που σχετίζονται με αυτό. Με ερευνητική διαίσθηση παραθέτει και τις καταγραφές της Μαρέγολα της Κοντελετούς, γιατί καλώς γνωρίζει τη βοήθεια που προσφέρουν στους σημερινούς Κυθήριους που προσπαθούν να ανιχνεύσουν το παρελθόν της δικής τους οικογένειας. Καλοτάξιδο να είναι και αυτό το βιβλίο σου αγαπητέ Μανώλη, όπως και τα όσα άλλα έχεις γραμμένα.

Υ.Γ. «Πράγματι ο πατέρας μου, για πάνω από πενήντα χρόνια, νοιαζόταν για την Κοντελετού περισσότερο από όσο νοιαζόταν για το σπίτι μας. Θυμάμαι μια μέρα που η μάνα μου μαζί με άλλες γυναίκες καθάρισε την εκκλησία. Σαν γύρισε στο σπίτι κρατούσε τη Μαρέγολα της Κοντελετούς. Ανακοίνωσε στον πατέρα μου πως αυτό το βιβλίο έχει μεγάλη αξία και εκεί στο παγκάρι, κάτω από τα κεριά, κινδύνευε ή να το κλέψουν ή να καταστραφεί. Γι’ αυτό θα το πήγαινε στην Παπαδοπούλα, την Ελένη Χάρου. Το είπε και το έκανε. Το θυμάμαι καλά». Η κυρία Χάρου ήξερε…και το ενέταξε στο Αρχείο. Να που συμπληρώνω κι εγώ κάτι για αυτή τη σπουδαία Μαρέγολα της Παναγίας Κοντελετούς. Αυτά είναι τα λόγια της κόρης του κυρ Μανώλη Λευτέρη που αναφέρει στην εισαγωγή του ο συγγραφέας. Της Θάλειας Λευθέρη – Αρώνη, γνωστής στους παλιότερους ως την καλύτερη μαθήτρια του τότε εξατάξιου Γυμνασίου Κυθήρων και στους νεότερους ως Καθηγήτρια των Μαθηματικών του ίδιου Γυμνασίου. Πώς να παρέλειπα πως η μητέρα της, Μαρία Λευθέρη, συνετέλεσε στη διάσωση της Μαρέγολας; Σημειώνω, για κάποιους που αμφισβητούν τη χρησιμότητά τους, πως, συν τοις άλλοις…, ήταν και ποιήτρια!

Κ.Μ.

Δημοσιεύθηκε στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ στο φύλλο Ιανουαρίου 2025