Παναγία Σουμελά – Η μητέρα του ποντιακού ελληνισμού

Προσκύνημα με πανελλήνια ακτινοβολία, θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο του ποντιακού ελληνισμού, η μονή της Παναγίας Σουμελά είναι χτισμένη σε πλαγιά του κατάφυτου Βερμίου, κοντά στο χωριό Καστανιά και εντός των ορίων της Περιφερειακής Ενότητας Ημαθίας.

Η μονή του Βερμίου, που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, εγκαινιάστηκε το 1952 στο πλαίσιο της προσπάθειας αναβίωσης της ξακουστής ιστορικής μονής του Πόντου.

Η ιστορική μονή του Πόντου

Ο ακριβής χρόνος ιδρύσεως της μονής της Παναγίας Σουμελά δεν είναι γνωστός.

Σύμφωνα με την παράδοση, η μονή υφίσταται από τα τέλη του 4ου αιώνα, όταν οι μοναχοί Βαρνάβας και Σωφρόνιος μετέβησαν από την Αθήνα στον Πόντο και ίδρυσαν σπηλαιώδη ναό στο όρος Μελά, κοντά στην Τραπεζούντα.

Χάρη στην εύνοια που επέδειξαν προς αυτήν επί αιώνες οι βυζαντινοί αυτοκράτορες (σημαντικότερος δωρητής και ευεργέτης υπήρξε ο Αλέξιος Γ’ Μέγας Κομνηνός, 1349-1390), η μονή Σουμελά απέκτησε πλούτο και προνόμια, τα οποία μπόρεσε να διατηρήσει και μετά την κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η εθνική, κοινωνική και πνευματική συνεισφορά της μονής Σουμελά επί δεκαπέντε και πλέον αιώνες, έως την εξόντωση και τον ξεριζωμό των Ελλήνων του Πόντου.

Μετά το διωγμό των Ελλήνων από την περιοχή η μονή υπέστη καταστροφές και λεηλασίες από τους Τούρκους.

Τελικά, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Σουμελιώτισσας (θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά) και άλλα ιερά κειμήλια της μονής μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα το 1931 κατόπιν μεσολαβήσεως του Ελευθερίου Βενιζέλου και χάρη στη συμβολή μοναχών που γνώριζαν τον ακριβή τόπο φύλαξής τους.

Η Παναγία Σουμελά και ο ποντιακός ελληνισμός

Οι άνδρες και τα γυναικόπαιδα που κατάφεραν να επιζήσουν από τη γενοκτονία και το καλά μεθοδευμένο σχέδιο αφελληνισμού του Πόντου πήραν αναγκαστικά το δρόμο της προσφυγιάς, κουβαλώντας μαζί τους τις μνήμες των προπατόρων τους, τους πόνους και τους καημούς της ποντιακής ρωμιοσύνης, τις εικόνες από τα εικονοστάσια των σπιτιών τους. 

Στο νέο τους αυτό ξεκίνημα, στην Ελλάδα, η Παναγία η Σουμελιώτισσα ήταν το στήριγμα και η παρηγοριά τους, η προστασία και η συντροφιά τους, το κυρίαρχο σημείο αναφοράς. Αυτήν επικαλούνταν, αυτήν παρακαλούσαν, αυτήν αισθάνονταν μητέρα τους.

Το νέο μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά

Η μονή του Βερμίου εγκαινιάστηκε κατόπιν πρωτοβουλίας τού ποντιακής καταγωγής θεατρικού συγγραφέα και γιατρού Φίλωνος Κτενίδη (1889-1963), αειμνήστου νοσταλγού και υμνωδού του Πόντου.

Το σύγχρονο κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει δύο ναούς, πλούσια βιβλιοθήκη, εκθετήριο εκκλησιαστικών σκευών, εικόνων και αμφίων, καθώς και πολλούς ξενώνες και βοηθητικές εγκαταστάσεις για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών και των προσκυνητών.