ΠΑΣΧΑΛΙΝΟΝ – Αλ. Παπαδιαμάντης: “Nous excitons la curiosite du public”(*)

Στο ευλαβικό και ευωδιαστό κείμενο που ακολουθεί, ο Παύλος Νιρβάνας περιγράφει την ιστορική, πρώτη φωτογράφιση, από τον ίδιο, του μεγάλου μας διηγηματογράφου Αλ. Παπαδιαμάντη. Μια θυσία της αγιότητάς του στη ματαιότητα των εγκοσμίων. Μια, όπως τη θεωρούσε, διαπόμπευσή του, στην οποία βιαζότανε να δώσει τέλος.

Αφού με “δόλια και αμαρτωλά μέσα, κλέφτικα, με χίλιες προφάσεις” έχει καταφέρει, να πείσει τον Παπαδιαμάντη να φωτογραφηθεί ο Νιρβάνας περιγράφει την υλοποίηση του άθλου. Στο περιοδικό “Νέα Εστία” (1933):

{Είχα διηγηθεί άλλοτε την ανησυχία του αυτή, όταν πήγα, κλέφτικα, με χίλιες προφάσεις,να τον φωτογραφίσω απάνω στο καφενεδάκι της Δεξαμενής. Δεν υπήρχε ως τότε φωτογραφία του Παπαδιαμάντη. Και συλλογιζόμουν ότι απ’ τη μια μέρα στην άλλη μπορούσε να πεθάνει ο μεγάλος Σκιαθίτης, και μαζί του να σβήσει για πάντα η οσία μορφή του. Και πότε αυτό; Σε μια εποχή που δεν υπάρχει ασημότητα που να μην έχει λάβει τις τιμές του φωτογραφικού φακού. Και πώς θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μια τέτοια παράλειψη της γενεάς μας σ’ εκείνους που θα ‘ρθουν κατόπι μας να συνεχίσουν το θαυμασμό μας για τον απαράμιλλο λυρικό ψυχογράφο των καλών και των ταπεινών και τον αγνότατο ποιητή των νησιώτικων γιαλών; Αλλά ο αγνός αυτός χριστιανός, με τη ψυχή του αναχωρητή, δεν εννοούσε, με κανένα τρόπο, να επιτρέψει στον εαυτό του μια τέτοια ειδωλολατρική ματαιότητα. “Ου ποιήσεις σε αυτώ είδωλον ουδέ παντός ομοίωμα” ήταν η άρνηση του και η απολογία του. Αποφάσισα όμως να πάρω την αμαρτία του στο λαιμό μου. Ο Θεός και η μακαρία ψυχή του ας μου συγχωρέσουν το κρίμα μου. Ένας από τους ωραιότερους τίτλους που αναγνωρίζω στη ζωή μου, είναι ότι παρέδωκα στους μεταγενέστερους τη μορφή του Παπαδιαμάντη.

Με τί δόλια και αμαρτωλά μέσα επραγματοποίησα τον άθλο μου αυτό, το διηγήθηκα, όπως είπα, αλλού. Εκείνο που μου θυμίζουν ζωηρότερα τώρα οι ευλαβητικές γιορτές της Σκιάθου, είναι η ανησυχία του τη στιγμή που τον αποτράβηξα ως την προσήλια γωνίτσα του μικρού καφενείου, για να ποζάρει μπροστά στον φακό μου. Να “ποζάρει” είναι ένας λεκτικός τρόπος. Είχε πάρει μόνος του τη φυσική του στάση απάνω σε μια πρόστυχη καρέκλα, με τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος, με το κεφάλι σκυφτό, με τα μάτια χαμηλωμένα, στάση βυζαντινού αγίου, σαν ξεσηκωμένη από κάποιο καπνισμένο παλιό τέμπλο ερημοκλησιού του νησιού του. Αυτή δεν ήταν στάση για μια πεζή φωτογραφία. Ήταν μια καλλιτεχνική σύνθεση, και θα μπορούσε να είναι ένα έργο του Πανσελήνου ή του Θεοτοκοπούλου. Αμφιβάλλω αν φωτογραφικός φακός έλαβε ποτέ μια τέτοια ευτυχία…

Αλλά ό Αλέξανδρος ήταν βιαστικός, να τελειώνουμε. Γιατί; Μου το ψιθύρισε, ανήσυχα στο αυτί, και ήταν η πρώτη φορά που τον είχα ακούσει – ούτε φαντάζομαι πως θα τον άκουσε ποτέ κανένας άλλος – να μιλεί γαλλικά: “Nous excitons la curiosite du public”.

Ακούσατε; Ερεθίζαμε την περιέργεια τού… Κοινού! Ποιου Κοινού; Δεν ήταν εκεί κοντά μας παρά ένα κοιμισμένο γκαρσόνι του καφενείου, ένας γεροντάκος που λιαζότανε στην άλλη γωνία του μαγαζιού, και δυο λουστράκια που παίζανε παράμερα. Αυτό ήταν το Κοινό, που ανησυχούσε τον Παπαδιαμάντη η “περιέργειά” του. Κι’ αυτή ήταν η διαπόμπευσή του, που βιαζότανε να της δώσει ένα τέλος.

Η φιλία ενίκησε το ζορμπαλίκι… μου είπε -αντιγράφω τα ίδια του τα λόγια – στο τέλος του μαρτυρίου του.

Μήπως δεν ήταν, στ’ αλήθεια, μια πραγματική θυσία που είχε κάνει στη φιλία μου; Μια θυσία της αγιότητάς του στην ειδωλολατρική ματαιότητα των εγκόσμιων.

Και συλλογίζομαι τώρα τις εκατοντάδες των Γάλλων προσκυνητών, που πέρασαν το κατώφλι του ταπεινού του ερημητηρίου, όπου πλανάται τώρα η σκιά του στα γνώριμα και αγαπητά της κατατόπια της ζωής του και της εργασίας του. Συλλογίζομαι την παράταξη των ναυτικών αγημάτων, που παρουσίασαν όπλα μπροστά στο μνημείο του. Συλλογίζομαι τις στολές, τα ξίφη, τις χρυσές επωμίδες που έλαμπαν κάτω από τον ήλιο του νησιού του, για τη δόξα του.

Συλλογίζομαι τους λόγους των επισήμων, τους εθνικούς ύμνους, τα στεφάνια της δάφνης, τις πανηγυρικές κωδωνοκρουσίες, που έπλεξαν με ήχους και χρώματα το εγκώμιο του.

Συλλογίζομαι όλα αυτό το δοξαστικό πανηγύρι, και η σκέψη μου πετάει στο “Κοινόν” του ερημικού καφενείου της Δεξαμενής “ένα γκαρσόνι, ένας γεροντάκος, δυο λουστράκια” που ανησυχούσε, τη μακρυνή εκείνη μέρα ο μακαρίτης μήπως “ερεθίση την περιέργεια των”. Τι ανησυχία θα είχε νοιώσει τώρα, στα βάθη του ταπεινού τάφου όπου “αναπαύεται εν Χριστώ” ο χριστιανός ποιητής των ταπεινών, από το δοξαστικό αυτό θόρυβο; Και πόσο θα βιαζότανε πάλι να τελειώσει; Αν σάλεψαν, από μυστικές αύρες, αυτή τη στιγμή, τα κυπαρίσσια του τάφου του, ένας στεναγμός θα βγήκε από το θρόισμα τους. Ένας ήχος, που θα ξαναψιθύριζε τα παλιά του εκείνα ανήσυχα και τόσο συμπαθητικά λόγια, σε μία γλώσσα που την εννοούσαν τώρα, γιατί ήταν δική τους, οι ευλαβητικοί προσκυνητές του της γαλλικής γης: “Nous excitons la curiosite du public”}.

Αυτό, λοιπόν, είναι το κείμενο του Π. Νιρβάνα, που δυστυχώς μόνο ως παπαδιαμαντικό χριστουγεννιάτικο ή πασχαλινό κείμενο μπορεί να δημοσιευτεί και να διαβαστεί.΄Ετσι σαν κάτι διαφορετικό, σαν ένα ξεκουραστικό διάλειμμα, χαριτωμένο ίσως, μεταξύ των τόσων “σπουδαίων” που περιλαμβάνει η καθημερινότητά μας.

“Nous excitons la curiosite du public”: Τι μπορεί να σημαίνει αυτή η ταπεινή φράση σήμερα για εμάς, τους φιλάρεσκους, τους αγκαλιασμένους με την κάμερα, τους διαβρωμένους από την υπερέκθεση και την κοινωνική ασημαντότητα;

Μια φράση, άγνωστή μας εντελώς βεβαίως, που θα έπρεπε να είχε γίνει σημαία μας, οδηγός κοινωνικού φέρεσθαι, αγνοήθηκε παντελώς, ως άκρως ενοχλητική, αποτρεπτική ενός τοξικά αλληλο-προκλητικού τρόπου ζωής, που τόσο λατρέψαμε και που μας έφερε εδώ που είμαστε.

Καλή Ανάσταση! Και του χρόνου να είμαστε καλά.

(*) (Ας μην) ερεθίζουμε την περιέργεια του κοινού

* O κ. Κωστούλας είναι τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου χρηματοπιστωτικού τομέα gcostoulas@gmail.com