Πενταρμενάς στον Κάλαμο, Άγιος Νικόλαος στον Κάλαμο (Περλεγκιάνικα) και λίγα σχετικά

Το τοπωνύμιο Κάλαμος είναι κοινό σε όλη τη χώρα μας, στην οποία υπάρχουν εκατοντάδες τοπωνύμια με όμοια ή παρόμοια σημασία και διατύπωση. Εννοείται ότι το τοπωνύμιο έχει την προέλευσή του από το κοινότατο και χρήσιμο φυτό, το καλάμι. Στα Κύθηρα έχουμε επίσης αρκετά τοπωνύμια και μικροτοπωνύμια με την ίδια βάση με πιο γνωστό το χωριό Κάλαμος, το οποίο είναι ένα από τα χωριά που δεν έχουν αλλάξει ονομασία, σύμφωνα με τις γνωστές πηγές, παρά το γεγονός ότι είναι βέβαιο ότι έχει κατοικηθεί σε δύο περιόδους. Η παλαιότερη βέβαια κατοίκηση στην περιοχή είναι στον γειτονικό οικισμό Σπηλίες, όπου αναφέρεται βεβαιωμένη κατοίκηση 5.000 χρόνια πριν στη σπηλιά της Αγίας Σοφίας. Ο ίδιος ο Κάλαμος κατοικείται κατά τη Βυζαντινή περίοδο, ερημώνει για μακρά σειρά ετών πιθανότατα λόγω των πειρατικών προσβολών και επανακατοικείται μόλις στα τέλη του 18^ου αι. για να οργανωθεί οικιστικά το 19^ο.  Από τα σχετικά με τη λέξη τοπωνύμια  και μικροτοπωνύμια των Κυθήρων αναφέρουμε τη θέση Κάλαμος στη ρεματιά στα Περλεγκιάνικα και τα Καλάμι, Καλαμίτσι (σε δύο περιοχές του νησιού) και Καλαμουτάδες. Το τελευταίο, έχει ασφαλώς την ίδια ρίζα με τα άλλα, πιστεύουμε όμως ότι προέρχεται από χαμένο επώνυμο ή παρωνύμιο Καλαμουτάς, αν κρίνουμε από την κατάληξη. Βρίσκεται στη θέση όπου ο Άγιος Αθανάσιος έξω από τα Καστρισιάνικα, μάλιστα φαίνεται ότι και το ίδιο το χωριό αυτό αναφέρθηκε ως Καλαμουτάδες, για μικρή περίοδο, όπως προκύπτει από την (αφισβητούμενης, όσον αφορά τα χωριά,  αξιοπιστίας) απογραφή του Καστροφύλακα. Όσον αφορά τη θέση Κάλαμος στα σημερινά Περλεγκιάνικα, αναφέρεται μέσα στο ρέμα των Μαγγουνάδων, στο οποίο φύονταν πάντα καλάμια. Οι Μαγγουνάδες είναι επίσης γνωστό από τα Βυζαντινά χρόνια χωριό των Κυθήρων, το ναΐδριο δε του Αγίου Νικολάου μέσα στο ρέμα αναφέρεται από τα τέλη του 17^ου αι. ίσως όμως να ήταν πολύ παλαιότερο, αφού και οι Μαγγουνάδες αναφέρονται στις γραπτές πηγές από το 14^ο αι.

Στον πιο γνωστό Κάλαμο τώρα, άξιο αναφοράς είναι το παλιό μικρό μοναστήρι του Σωτήρος Πενταρμενά ΒΑ του οικισμού. Ο ναός αναφέρεται να ήταν αρχικά δυτικότερα και να τον μετακίνησαν λόγω κατολίσθησης. Η ονομασία δεν γνωρίζουμε πώς ερμηνεύεται, καθώς έχουν ακουστεί οι εκδοχές από το Πέντε Άρμενα και από το Παντέρμος. Πιθανότερο το δεύτερο αν κι εδώ μάλλον έχουμε τοπωνύμιο που προέρχεται από άγνωστο σήμερα επώνυμο ή παρωνύμιο, πιθανόν με την ίδια προέλευση, δηλ. του παντέρημος. Στις γραπτές πηγές ο ναός αναφέρεται από τα τέλη του 17^ου αι., όμως οι μελέτες των αρχαιολόγων δείχνουν ότι ο ναός αυτός υπήρχε από το 13^ο αι.

Advertisement

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΙΟΥΝΙΟΥ 2021 ΤΗΣ ΕΝΤΥΠΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ “ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ”