Ποια μυστικά κρύβει το «πλοίο του Οδυσσέα» που βρέθηκε στη Μαύρη Θάλασσα

Σαν να βλέπει κανείς τώρα τους κωπηλάτες από το εμπορικό πλοίο πριν από 2.400 χρόνια, τότε που οι Ελληνες σάρωναν τα πελάγη, ίδρυαν αποικίες και έφτιαχναν τους μύθους τους που απλώνονταν επιβλητικά κατακτώντας λαούς και πολιτισμούς. Τους παρατηρεί καθώς τραβούσαν με αγωνία κουπί για να σωθούν από την καταιγίδα που μαινόταν στα άγρια νερά της Μαύρης Θάλασσας, προσευχόμενοι στον Ποσειδώνα στην προσπάθειά τους να κατευνάσουν την οργή του.

Παρατηρεί την αγωνία τους καθώς πηγαίνουν όλα στραβά και τελικά βυθίζονται παίρνοντας μαζί τους ευχές και μυστικά. Κι όμως, τόσους αιώνες μετά όλα μοιάζουν να έχουν μείνει άθικτα όπως τη στιγμή εκείνη: το πηδάλιο, τα κατάρτια, τα αμπάρια. Τίποτα δεν άγγιξε ο χρόνος, κάνοντας το πλοίο να φαντάζει ακέραιο, βγαλμένο θαρρείς από σενάριο επιστημονικής φαντασίας να κάνει το ταξίδι στον χρόνο για να αποκαλυφθεί στα μάτια των επιστημόνων όπως ακριβώς ήταν τότε: «Μέχρι και οι κουλούρες σκοινιών είναι ακόμα εκεί, όπως τις άφησε ο λοστρόμος στην πρύμνη ενώ το πλοίο βυθιζόταν», δήλωσε έκπληκτος στο Sky News ο Κρουμ Μπατσάροφ, ένας από τους επιστήμονες-εκπροσώπους της ομάδας που είναι υπεύθυνοι γι’ αυτή την εκπληκτική ανακάλυψη που συντάραξε τον πλανήτη.

Για όλους όσοι δεν κατάλαβαν, η συγκεκριμένη αναφορά περιγράφει μία από τις σπουδαιότερες, όπως μέλλει να αποδειχθεί, αρχαιολογικές ανακαλύψεις στον κόσμο, που είναι η εύρεση του πιο καλοδιατηρημένου ναυαγίου, και όπως εικάζεται χρονολογείται στον 5ο-4ο αιώνα π.Χ. Το σκάφος που βρέθηκε στα βαθιά νερά της Μαύρης Θάλασσας -σε βάθος μεγαλύτερο από 1.600 μέτρα- εύλογα, όπως ισχυρίζονται οι ίδιοι οι επιστήμονες- εκπρόσωποι του Θαλάσσιου Αρχαιολογικού Προγράμματος της Μαύρης Θάλασσας (Black Sea Maritime Archaeology Project MAP), φέρνει στον νου άλλα εμβληματικά σκάφη της αρχαιότητας, όπως αυτό που απεικονίζεται στην αρχαϊκή στάμνο του «Ζωγράφου των Σειρήνων», η οποία βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. Η παραπομπή όχι τυχαία, αφού πρόκειται για ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της αρχαιότητας και δεσπόζει σε ένα μουσείο όπου προβάλλεται σχετικό ντοκιμαντέρ με περισσότερες λεπτομέρειες για την ανακάλυψη του ναυαγίου με σκοπό την ενίσχυση των πολυδάπανων εργασιών. Η παράσταση πάντως που κοσμεί το αγγείο είναι αντιπροσωπευτική και δείχνει με ακρίβεια τις αναλογίες ανάμεσα στο εικονιζόμενο «Σκάφος του Οδυσσέα» και το 22-23 μέτρων πλοίο που βρέθηκε στον βυθό όντας πανομοιότυπο σε μέγεθος αλλά και σε κατασκευή. Είναι πραγματικά συγκινητικό να βλέπει κανείς την πανέμορφη εικόνα που αναπαριστά τον Οδυσσέα δεμένο στο κατάρτι καθώς το πλοίο περνά από τις Σειρήνες, που το τραγούδι τους οδηγούσε όποιους το άκουγαν στον θάνατο, σε μια συγκυρία που δένει τον μύθο και τη φαντασία με την πιο ανήκουστη αλήθεια. Στο αγγείο επίσης απεικονίζονται μερικοί από τους συντρόφους του καθώς σε πολλά σημεία υπάρχουν οπές απ’ όπου απουσιάζουν τα κουπιά, απόδειξη ότι οι περισσότεροι από αυτούς χάθηκαν, όπως συνέβαινε στις περισσότερες θαλάσσιες επιχειρήσεις και εκστρατείες.

Η τεράστια σημασία του ναυαγίου

Συνηθιζόταν να μεταφέρεται η ιστορία του Οδυσσέα από στόμα σε στόμα με διάφορες παραλλαγές από τους θαλασσοπόρους που όργωναν τους υδάτινους δρόμους, κάνοντας γνωστό τον ιωνικό και δωρικό κόσμο στα πέρατα της οικουμένης. Είναι γνωστό ότι τον 5ο αιώνα ιδρύθηκε η δωρική πόλη της Χερσονήσου (εκεί όπου βρίσκεται σήμερα η Σεβαστούπολη), το πιο γνωστό λιμάνι που ένωνε τις βόρειες με τις νότιες ακτές του Εύξεινου Πόντου. Ηταν τότε που οι Δωριείς κατάφεραν να ελέγξουν σχεδόν όλα τα δυτικά παράλια της Κριμαίας διαμορφώνοντας το αντίπαλο δέος στις ιωνικές πόλεις, όπως η Εφέσος, αλλά και σε όλες τις μεγάλες πόλεις που ίδρυαν οι Ελληνες άποικοι. Οι Ιωνες ήταν που εξημέρωσαν τον άγριο λαό των Σκυθών, στη χώρα των οποίων λέγεται πως έφτασε ο Ορέστης κυνηγημένος από τις Ερινύες μετά τον φόνο της μητέρας του Κλυταιμνήστρας για να συναντήσει την Ιφιγένεια, η οποία αφού γλίτωσε τη θυσία με την παρέμβαση της θεάς Αρτέμιδας είχε γίνει ιέρεια στον ναό της.

Εκεί όπου κουμάντο φαινόταν να κάνει ο Απόλλωνας, ο Θεός του Φωτός και προστάτης της γης της Ιωνίας. Οι κάτοικοι της χώρας των Υπερβορείων φρόντιζαν άλλωστε να στέλνουν προς τιμήν του θεού που τους προστάτευε στο μαντείο του στη Δήλο κάθε χρόνο τιμητικά δώρα. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι η ιωνική Μίλητος ήταν μια θαλάσσια αυτοκρατορία, από τις πιο ισχυρές της αρχαιότητας, με αμέτρητες πόλεις-δορυφόρους που μετέτρεψαν τη Μαύρη Θάλασσα σε κοιτίδα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και εμπορίου. Καράβια πηγαινοέρχονταν από το ένα λιμάνι στο άλλο, αν και οι ερευνητές δεν ήταν σίγουροι προτού βρεθεί αυτό το ναυάγιο, μόλις λίγες μέρες πριν, σε ποιον βαθμό τολμούσαν να ανοιχτούν οι θαλασσινοί της εποχής εκείνης. Τώρα πλέον φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα τολμηροί, καθώς η θέση όπου βρέθηκε το συγκεκριμένο ναυάγιο ξεπερνά τα 80 χλμ. μακριά από τη στεριά. Προφανώς οι επιβάτες του κατευθύνονταν σε κάποια από τις αρχαίες ελληνικές αποικίες στις ακτές της σημερινής Βουλγαρίας.

Ολα δείχνουν ότι επρόκειτο για εμπόρους, αν και μπορεί να έκαναν και άλλες δοσοληψίες – αυτό θα φανεί άπαξ και ανοίξει το αμπάρι που θα αποκαλύψει τα μυστικά τους. Οι υπεύθυνοι της επιστημονικής ομάδας πάντως δηλώνουν ενθουσιασμένοι όταν αναλογίζονται τι θησαυροί μπορεί να κρύβονται στο μαγικό αυτό πλοίο αφού έχει παραμείνει σχεδόν άθικτο, κάτι που οφείλεται στην έλλειψη οξυγόνου. Το γεγονός ότι εντοπίστηκε στο ανοξικό στρώμα -αυτές οι θάλασσες έχουν μεγάλα βάθη που σπάνια συναντάμε στη Μεσόγειο- αποδεικνύει ότι το εν λόγω ναυάγιο μπορεί να παράσχει πολύτιμες πληροφορίες για τον ελληνικό πολιτισμό εκείνης της εποχής. Μπορεί να μας δώσει ανεξερεύνητα στοιχεία για τη δραστηριοποίηση των κατοίκων. Ενδέχεται, επίσης, να μας φανερώσει πολλά για τις στρατηγικές του εμπορίου, τη ναυπηγική της περιόδου, τη ζωή στο πλοίο, την καθημερινότητα των ανθρώπων. Βέβαια είναι σχεδόν αδύνατον να ανελκυστεί όχι μόνο γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν επικίνδυνο για την ακεραιότητά του, αλλά και επειδή είναι εξαιρετικά δαπανηρό. Κανείς ωστόσο από την ομάδα δεν πίστευε ότι θα μπορούσαν ναανακαλύψουν ποτέ ένα τέτοιο εύρημα. Μάλιστα όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο Τζον Ανταμς, επικεφαλής της ομάδας της MAP, «θεωρούσα αδύνατον να επιβιώσει ένα πλοίο ακέραιο από την κλασική αρχαιότητα σε βάθος περίπου 2 χλμ. νερού». Στην ομάδα συμμετέχουν αρχαιολόγοι, επιστήμονες και διάφοροι ειδικοί. Εκτός δε από το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον που πρωταγωνιστεί στις έρευνες, συμμετέχουν ακόμη το Βουλγαρικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, το Βουλγαρικό Κέντρο Ενάλιας Αρχαιολογίας, πανεπιστήμια από τις ΗΠΑ και τη Σουηδία. Μεταξύ των επιστημόνων δε ξεχωρίζει ένας Ελληνας, ο Δημήτρης Σακελλαρίου, ο οποίος είναι ερευνητής στο Ωκεανογραφικό Κέντρο του ΕΛΚΕΘΕ και δηλώνει ενθουσιασμένος από την ανακάλυψη, καθώς μέχρι τώρα τέτοιου είδους πλοία υπήρχαν μόνο σε αναπαραστάσεις αγγείων όπως αυτό που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Ωστόσο δεν είναι το μόνο αξιοθαύμαστο εύρημα, αφού η ερευνητική ομάδα στην οποία ανήκει έχει ανακαλύψει παραπάνω από 60 ναυάγια από την προϊστορική περίοδο ως τους νεότερους χρόνους, μεταξύ των οποίων και ρωμαϊκά και βυζαντινά. Μάλιστα ανάμεσα στα ευρήματα συγκαταλέγεται και ένας στόλος κοζάκων επιδρομέων του 17ου αιώνα!

Το καράβι του Eλγιν

Το σημαντικότερο όλων, πάντως, είναι πως δεδομένου του βάθους δεν είναι εύκολη η παρέμβαση του ανθρώπινου παράγοντα και ως εκ τούτου το ναυάγιο θεωρείται ασφαλές. Αυτός είναι ίσως και ο λόγος που σε αντίθεση με ναυάγια που εντοπίζονται στα δικά μας νερά δεν χρειάστηκε παρέμβαση άλλων φορέων ώστε να προστατευτούν τα αρχαία.

Ωστόσο, και στην περίπτωση των δικών μας ενάλιων αρχαιοτήτων και περίοπτων ναυαγίων παρατηρείται τα τελευταία χρόνια σημαντική πρόοδος. Τον Σεπτέμβριο συνεχίστηκε από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων και υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου δρα Δημήτρη Κουρκουμέλη η ανασκαφική έρευνα στο ναυάγιο «Μέντωρ», το περίφημο πλοίο του Ελγιν που ως γνωστόν βυθίστηκε λόγω κακοκαιρίας έξω από τα Κύθηρα στις αρχές του 19ου αιώνα ενώ μετέφερε τις πολύτιμες αρχαιότητες που είχαν αφαιρεθεί από τον Βρετανό λόρδο από την Ακρόπολη καθώς και άλλα μνημεία. Η σημερινή έρευνα επικεντρώνεται στον χώρο της πρύμνης, ενώ αντίστοιχες έρευνες γίνονται σε πολλά αρχαιοελληνικά ναυάγια σε όλη την Ελλάδα. Πληροφορίες από το ΥΠΠΟ αναφέρουν πως εντός του μήνα ολοκληρώνεται μια πολύ σημαντική φάση του ευρωπαϊκού έργου BLUEMED, που σκοπό έχει να ερευνήσει για πρώτη φορά σε παγκόσμιο επίπεδο τις βέλτιστες πρακτικές για την προστασία και την ανάδειξη της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι αναφορές κατά κύριο λόγο παραπέμπουν στο σημαντικότερο ναυάγιο των αρχαίων χρόνων, το μεγαλύτερο του κλασικού πολιτισμού, αυτό της Περιστέρας, που έχει εντοπιστεί ανοιχτά της Αλοννήσου. Οι εκπλήξεις καθώς φαίνεται, τουλάχιστον στον βυθό, δεν τελειώνουν ποτέ και αποκαλύπτουν μυθικούς θησαυρούς και πολύτιμα στοιχεία για το παρελθόν – αν όχι για το μέλλον.

Δείτε βίντεο: Ποια μυστικά κρύβει το «πλοίο του Οδυσσέα» που βρέθηκε στη Μαύρη Θάλασσα