Ποιος θα αφυπνίσει την Ευρώπη;

Τον Φεβρουάριο του 2022, όταν η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, πολλοί πίστεψαν, ανάμεσά τους κι εγώ, πως το χτύπημα θα ξυπνούσε τα αντανακλαστικά της Ευρωπαϊκής Eνωσης. Σε χειμερία νάρκη μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας, η Γηραιά Ηπειρος αισθανόταν ότι τίποτε δεν μπορεί να απειλήσει την ειρήνη και τη δημοκρατία της. Η Ρωσία του Πούτιν, με τη νοσταλγία της χαμένης αυτοκρατορίας, θύμισε για μία ακόμη φορά στην Ευρώπη ότι η Ιστορία της δεν τελείωσε ακόμη. Μια χώρα, η Ουκρανία, υπέστη εισβολή επειδή ήθελε να ολοκληρώσει την ευρωπαϊκή της ταυτότητα. Η Ευρώπη όφειλε να αντιδράσει. Σήμερα, όλοι συμφωνούν ότι η Ουκρανία συνεχίζει να αντιστέκεται απέναντι στη ρωσική εισβολή χάρη στη βοήθεια της Αμερικής. Και η Ευρώπη εξακολουθεί να αναζητεί τον εαυτό της. Κοινή άμυνα, κοινή εξωτερική πολιτική. Κάτι κοινό, εν πάση περιπτώσει, πιο σοβαρό από τις προδιαγραφές των αντιβιοτικών, του νερού που καταναλίσκουν τα καζανάκια ή την επιβολή της έμφυλης ταυτότητας. Σχεδόν τρία χρόνια μετά, η Ευρώπη δεν έχει κοινή πολιτική άμυνας. Ούτε καν κοινή εξωτερική πολιτική. Και θέλει να σταθεί απέναντι στην Κίνα ή στις ΗΠΑ.

Η εκλογή του Τραμπ από πολλούς αντιμετωπίζεται σαν μία ακόμη ευκαιρία για την Ευρώπη. Είθε. Ας είμεθα όμως ρεαλιστές. Για ποια Ευρώπη μιλάμε; Για τη Γαλλία, όπου ο Μακρόν μοιάζει να παραπαίει ανάμεσα σε δύο λαϊκισμούς, από τη μια τον αριστερό και από την άλλη της Λεπέν, η οποία εκπροσωπεί όσους Γάλλους αντιστοιχούν με τους Αμερικανούς που εξέλεξαν τον Τραμπ; Ή μήπως τη Γερμανία, όπου ο καγκελάριος Σολτς αναγκάζεται να προσφύγει σε πρόωρες εκλογές χωρίς κανείς να ξέρει ποιος θα τον διαδεχθεί; Ας μη γελιόμαστε. Η Ευρώπη, όπως την ξέραμε έως σήμερα, στηριζόταν στον γαλλογερμανικό άξονα. Και όταν αυτός αποδεικνύεται αδύναμος, όπως είναι σήμερα, η Ευρώπη έχει πρόβλημα πολιτικής ηγεσίας.

Το ηθικό της είναι χαμηλό. Μοιάζει να μη διεκδικεί τίποτε άλλο από τον σύγχρονο κόσμο, εκτός από την επιβίωσή της. Για όλους μας, ιδιαιτέρως για εμάς τους Eλληνες, αυτό δεν είναι λίγο. Στην Ευρώπη χρωστάμε την ύπαρξή μας, σε αυτή χρωστάμε την προαγωγή μας από τη βαλκανική απομόνωση σε μια κοινότητα που μας επιτρέπει να συνομιλούμε με την παγκοσμιότητα. Γι’ αυτό εμείς οι Eλληνες και οι εκπρόσωποί μας μπορεί να αποδειχθούμε πιο ευρωπαϊστές από όσους εξακολουθούμε να αποκαλούμε «Eυρωπαίους».

Ας πάρουμε το μεταναστευτικό. Είναι ένα πρόβλημα των ευρωπαϊκών κοινωνιών, το οποίο στα επόμενα χρόνια θα καταλαμβάνει όλο και περισσότερο χώρο στις δημοκρατίες μας. Ποιος έχει εγκυρότερη άποψη γι’ αυτό; Η Γερμανία και οι χώρες της βόρειας Ευρώπης ή οι Eλληνες, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί, που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή; Ας μην ξεχνάμε τις ευθύνες της Γερμανίας στο άνοιγμα των συνόρων. Τότε το δέχθηκε η Ελλάδα. Οι Eλληνες, όμως, απέρριψαν αυτούς που το δέχθηκαν.

Ο Ζαν Ζιροντού στο «Ο πόλεμος της Τροίας δεν θα γίνει» γράφει πως έκλεισαν οι πύλες του πολέμου. Η σύγχρονη Ευρώπη οικοδομήθηκε στα ερείπια του Β΄ Παγκοσμίου. Η πεποίθηση ότι αυτό δεν πρόκειται να ξαναγίνει απέκτησε σχεδόν ιδεολογική ισχύ. Oταν κατέρρευσε η Σοβιετική Αυτοκρατορία, στον θρίαμβο της ειρήνης προστέθηκε και ο θρίαμβος της δημοκρατίας. Ο κόσμος της γινόταν όλο και καλύτερος. Η αισιοδοξία του Διαφωτισμού έμοιαζε να δικαιώνεται μέρα με τη μέρα. Τους πολέμους, τις απολυταρχίες, τις γενοκτονίες μπορούσε να τις κοιτάζει αφ’ υψηλού. Ελλείψει αξιόπιστου οράματος, η Ευρώπη κατασκεύασε τη θεωρία της πολυπολιτισμικής κοινωνίας. Πολυπολιτισμική τρόπος του λέγειν. Στην πραγματικότητα, αφορούσε μόνο την υποδοχή και την ένταξη των μουσουλμανικών πληθυσμών που προσπαθούσαν να αποδράσουν από τις συνθήκες της ζωής τους. Ο ευρωπαϊκός πολυπολιτισμός δεν αφορά τα κινεζικά και τα ινδικά εστιατόρια, ούτε τους Θιβετιανούς. Eχει να κάνει με την ένταξη των μουσουλμάνων.

Ετσι, η Ευρώπη ανέδειξε πολιτικές ηγεσίες κατάλληλες να διαχειρισθούν την ειρήνη, τη δημοκρατία, τον πολυπολιτισμό, κοινώς την κοινωνική χαλαρότητα που επέτρεψε την ανάδειξη δικαιωματιστών όλων των ειδών. Από τους βίγκαν και τους ποδηλάτες έως τους οπαδούς του κοινωνικού φύλου. Δεν μπόρεσαν να διαβάσουν την επέλαση του λαϊκισμού ούτε είχαν τα αντανακλαστικά να αντιδράσουν στις απειλές του κόσμου τους. Επειδή είναι δέσμιοι της αντίληψης για την Ευρώπη που οι ίδιοι υπηρετούν. Οταν ο Μακρόν ζητάει να σταματήσει η πολεμική ενίσχυση στο Ισραήλ, φοβάται πως η Γαλλία θα υποστεί ό,τι συνέβη προχθές στην Ολλανδία.

Ναι, η εκλογή Τραμπ ζητάει από την Ευρώπη να αφυπνισθεί. Το ερώτημα, όμως, είναι ποιος θα την αφυπνίσει.