Πολιτικές απορριμμάτων για βραβείο ή για τα… σκουπίδια;

Μήπως πρέπει τη διαχείριση των απορριμμάτων να τη δούμε πέραν από τις πολιτικές διενέξεις και ιδεοληψίες μας; Μήπως είναι καιρός να συμμορφωθούμε άμεσα με τις πρακτικές διαχείρισης των απορριμμάτων στην Ευρώπη πριν θρηνήσουμε μια ακόμη περιβαλλοντική καταστροφή και επιβάρυνση της υγείας στους κατοίκους της Ανατολικής Αττικής;

Σε όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου ο κάθε πολίτης, το κάθε νοικοκυριό διαχειρίζεται στο σπίτι του τα σκουπίδια.

Σε κάθε σπίτι υπάρχουν 3-5 κάδοι με διαφορετικό χρώμα για χαρτιά, πλαστικά, γυαλιά, αλουμίνιο, υπολείμματα φαγητού. Για κάθε κάδο με υλικά ανακυκλούμενα ο πολίτης κερδίζει χρήματα και πληρώνει μόνο για τον μικρό συνήθως κάδο όπου τοποθετεί τα υπολείμματα φαγητού (όταν και αυτά δεν κομποστοποιούνται από τον ίδιο )

Αντίθετα, αν πετάξει κάποιος σκουπίδια σε λάθος κάδο, πληρώνει πρόστιμο.

Στη χώρα μας, η ανακύκλωση έχει ανατεθεί σε διάφορες εταιρείες που κερδίζουν -από ό,τι λέγεται- πάρα πολλά χρήματα, χωρίς μέρος του κέρδους αυτού να μεταφέρεται στον πολίτη. Γι’ αυτό και εκείνος αδιαφορεί και οι μπλε κάδοι «ανακύκλωσης» είναι συνήθως γεμάτοι με κοινά σκουπίδια. Η έλλειψη κινήτρου (αλλά και τιμωρίας) για την ανακύκλωση στο σπίτι, οδηγεί στη διατήρηση πρακτικών και νοοτροπιών στη διαχείριση απορριμμάτων που δεν μας τιμούν σαν χώρα!

Παρόλη τη διαφημιζόμενη αύξηση της ανακύκλωσης στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι τραγικά χαμηλό. Γι’ αυτό και συνεχίζουμε να έχουμε ανάγκη τους χώρους Υγειονομικής Ταφής ( ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ ) που ουσιαστικά έχουν εξαλειφθεί σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες

Η λεγόμενη «γραμμική οικονομία», που μεταφράζεται σε «αγορά, κατανάλωση και πέταμα», στην Ευρωπαϊκή Ενωση έχει αντικατασταθεί με των «κυκλική οικονομία», που σημαίνει ότι η αξία των προϊόντων και των υλικών, διατηρείται όσον το δυνατόν περισσότερο. Τα «υπολείμματα» μετατρέπονται σε πηγή κέρδους με την παραγωγή ανακυκλώσιμης ενέργειας.

Σε όλες σχεδόν τις αναπτυγμένες χώρες της Αμερικής, Ευρώπης και Ασίας, τα σκουπίδια μετά την ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των περισσότερων ανακυκλούμενων υλικών, οδηγούνται σε εργοστάσια καύσης και παραγωγής ενέργειας που βρίσκονται μέσα στη πόλη, δίπλα σε σχολεία και πάρκα αναψυχής. Η σύγχρονη τεχνολογία των τελευταίων ετών όχι μόνο έχει εξαλείψει τους κινδύνους από τη θερμική κατεργασία των υπολειμμάτων αλλά και αποτελεί πηγή φτηνής και «καθαρής» ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας για κάθε πόλη.

Στην Ελλάδα, για κάποιον περίεργο λόγο, δεν ασχολείται κανείς με τις καινούργιες αυτές τεχνολογίες διαχείρισης των απορριμμάτων αλλά επιμένουμε στην καταστροφική για το περιβάλλον και την υγεία των ανθρώπων, απαρχαιωμένη και απαγορευμένη πλέον στην Ευρώπη, ταφή των υπολειμμάτων και σκουπιδιών σε ΧΥΤΑ /ΧΥΤΥ.

Ενα θέμα που αγγίζει όλους μας, αντί να είναι υπεράνω πολιτικών κομμάτων, αποτελεί τα τελευταία χρόνια πεδίο πολιτικής αντιπαράθεσης. Οι κάτοικοι που θα οργανωθούν και θα αντισταθούν καλύτερα στους δρόμους κερδίζουν, όπως έγινε στον πρόσφατο σχεδιασμό ΧΥΤΥ / ΧΥΤΑ στην Κερατέα. Οι κάτοικοι Γραμματικού και Δήμου Μαραθώνα που είναι λιγότεροι, φαίνεται ότι δεν μπορούν να σταματήσουν την βέβαιη και προφανή καταστροφή της θάλασσας του Ευβοϊκού (μια και η απόσταση των ΧΥΤΥ από το νερό είναι λιγότερο από 2 χιλιόμετρα) αλλά και του εδάφους και του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα της Ανατολικής Αττικής. Η περιβαλλοντική καταστροφή της Δυτικής Αττικής από τα ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ στη Φυλή φαίνεται ότι δεν έχει συγκινήσει καμιά κυβέρνηση και αυτοδιοικητική αρχή των τελευταίων 20 ετών.

Το ενδιαφέρον είναι ότι ακόμα και οι πιο μαχητικοί εναντίον της περιβαλλοντικής καταστροφής της Φυλής ή της μελλοντικής καταστροφής στο Γραμματικό έχουν μπερδέψει την παλαιότερη τεχνολογία της απλής καύσης των σκουπιδιών, που είχε αρνητική για την υγεία παραγωγή διοξινών και άλλων τοξικών αερίων, με τις σημερινές μονάδες που παράγουν ενέργεια από την πυρόλυση των σκουπιδιών και περιορίζουν με υπερσύγχρονη τεχνολογία την εκπομπή βλαπτικών για την υγεία ρύπων. Πολλοί από αυτούς τους πραγματικούς αγωνιστές για την βελτίωση της πραγματικότητας στη Φυλή και το Γραμματικό χρησιμοποιούν πολιτικά επιχειρήματα του τύπου «οι ιδιώτες», το «ιδιωτικό κέρδος» όταν αναφέρεται κάποιος στη σύγχρονη αντίληψη «Σκουπίδια για Ενέργεια» (Waste to Energy ).

Ενώ τα ΧΥΤΑ/ ΧΥΤΥ θα μπορούσαν προοδευτικά να εξαλειφθούν και από την Ελλάδα, η νοοτροπία ακόμα και εκείνων που ασχολούνται ανιδιοτελώς με τον περιορισμό των βλαπτικών επιπτώσεων τους στην υγεία των ανθρώπων και την καταστροφή του εδάφους και της ατμόσφαιρας από την παρουσία τους, παραμένει σε παλαιές και επιστημονικά αβάσιμες απόψεις

Το παράδειγμα της Εσθονίας

Στην Εσθονία, μια νεόκοπη ευρωπαϊκή χώρα, ξεκίνησε το 2013 η πρώτη κρατική μονάδα πυρόλυσης των σκουπιδιών και παραγωγής ενέργειας. Το 2015, στην κρατική αυτή μονάδα κάηκαν 245.000 τόνοι από τους συνολικά 395.000 τόνους σκουπιδιών όλης της χώρας. Επειδή τα υπόλοιπα σκουπίδια ανακυκλώθηκαν και ο καυστήρας του εργοστασίου έπρεπε να λειτουργεί συνεχώς, η Εσθονία έκανε εισαγωγή 56.000 τόνων σκουπιδιών, κυρίως από τη Φινλανδία και την Ιρλανδία!

Σημειώνω ότι η Εσθονία, στα περίφημα τεστ της PISA για τους μαθητές του Γυμνασίου, κατετάγη το 2015 τρίτη στον κόσμο μετά την Σιγκαπούρη και την Ιαπωνία

Επιπλέον, στην Εσθονία όλοι οι κάτοικοι έχουν ιατροφαρμακευτική ασφάλιση, δωρεάν εκπαίδευση και την πιο μακρόχρονη πληρωμένη απουσία μητρότητας. Το 2005 η Εσθονία, που αποσχίστηκε από την Σοβιετική -ρωσική κυριαρχία μόλις το 1991, ήταν η πρώτη χώρα που καθιέρωσε να γίνονται οι γενικές εκλογές ηλεκτρονικά, μέσω Internet!

Ίσως έτσι εξηγείται πώς και στη διαχείριση των σκουπιδιών είναι από τα καλύτερα παραδείγματα στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με τα επίσημα ευρωπαϊκά στοιχεία η Ελλάδα οδηγεί για ταφή το 81% των σκουπιδιών της, ενώ η Εσθονία λιγότερο από 5%.

Φαίνεται ότι το «πολιτικό κόστος» για το τόσο σοβαρό θέμα υγείας και ποιότητας της ζωής όλων μας θεωρείται μικρό ενώ το πολιτικό όφελος από την συνεχιζόμενη εδώ και δεκαετίες απαγορευμένη για τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη διαχείριση των απορριμμάτων μεγάλο.

Επειδή από ό,τι ακούγεται «λεφτά υπάρχουν», από τη σημερινή απαράδεκτη διαχείριση των απορριμμάτων στην Ελλάδα θα μπορούσαμε σχετικά εύκολα να είχαμε προχωρήσει στις σύγχρονες ευρωπαϊκές οδηγίες για «κυκλική οικονομία» που πραγματοποιείται με τις σύγχρονες τεχνολογίες οι οποίες μετατρέπουν τα «σκουπίδια σε ενέργεια».

Συγκεκριμένα, σε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, από τις μεγαλύτερες ( π.χ. Γερμανία ) μέχρι και τις μικρότερες (π.χ. Λιθουανία), μετά την πρόληψη και ανακύκλωση που ξεκινάει από το σπίτι, τα σκουπίδια οδηγούνται σε σύγχρονα εργοστάσια, με εντυπωσιακή -πολλές φορές- αρχιτεκτονική που μετατρέπουν την καύση τους σε ενέργεια (ηλεκτρική, θερμότητα, βιοαέριο ). Τα εργοστάσια αυτά είναι μέσα στις πόλεις, δίπλα σε σχολεία και πάρκα διότι απλούστατα η σύγχρονη τεχνολογία δεν επιτρέπει την μόλυνση της ατμόσφαιρας αλλά αντίθετα προσφέρει άφθονη «καθαρή» ενέργεια στους κατοίκους των πόλεων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σαφώς στηρίζει τη μετατροπή των υπολειμμάτων των σκουπιδιών σε ενέργεια, δηλαδή ηλεκτρισμό, θέρμανση και βιοαέριο κίνησης των αυτοκινήτων και όχι την ταφή των επεξεργασμένων ή μη υπολειμμάτων σε χώρους ΧΥΤΥ / ΧΥΤΑ. Το έργο δημιουργίας ΧΥΤΥ στο Γραμματικό έχει «απενταχθεί» από την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση αλλά συνεχίζεται με εθνικούς πόρους!

Η αδιαφορία της χώρας μας, που παραμένει στην τελευταία θέση της Ευρώπης από πλευράς ορθής, σύγχρονης διαχείρισης των απορριμμάτων, είναι εντυπωσιακή και αναφέρεται σε πολλές σύγχρονες επιστημονικές δημοσιεύσεις (Malinauskaite J et al Energy 2017;141:2013-2044).

Μήπως είναι καιρός να συμμορφωθούμε άμεσα με τις βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης των απορριμμάτων στην Ευρώπη πριν θρηνήσουμε μια ακόμη περιβαλλοντική καταστροφή και επιβάρυνση της υγείας στους κατοίκους της Ανατολικής Αττικής, όπως εκείνη που ήδη έχει συντελεστεί στη Δυτική Αττική;

Μήπως πρέπει τη διαχείριση των απορριμμάτων να τη δούμε έξω από τις πολιτικές διενέξεις και ιδεοληψίες μας;

Στην Ευρωπαϊκή Ενωση, όπως και στις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες, δεν υπάρχει πια το σύνδρομο NIMBY ( Not In My Backyard ) που επικρατεί στην χώρα μας. Η κεντρική αλλά και η περιφερειακή και δημοτική διοίκηση έχει πεισθεί και έχει πείσει τον κόσμο ότι η σύγχρονη τεχνολογία στη διαχείριση των αποβλήτων δεν είναι απλώς η καύση και ο περιορισμός της ανάγκης για μεγάλους χώρους ταφής αποβλήτων και υπολειμμάτων ( ΧΥΤΑ/ΧΥΤΥ ) αλλά κυρίως η σύγχρονη παραγωγή ηλεκτρισμού, θερμότητας, βιοενέργειας που επιστρέφει στον κάθε πολίτη ως κέρδος απέναντι στις ενεργειακές του ανάγκες σαν άτομο και σαν οικογένεια χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο η υγεία του και το περιβάλλον που κατοικεί (όπως γίνεται με τους απαρχαιωμένους τρόπους με τους οποίους η Ελλάδα επιμένει να διαχειρίζεται τα σκουπίδια της).

Παρόλη την προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ενωσης να στραφεί η διαχείριση των σκουπιδιών σε σύγχρονες μονάδες «σκουπίδια για ενέργεια» (waste to energy) η Ελλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό ΧΥΤΑ-ΧΥΤΥ στην Ευρώπη και κανένα σύγχρονο εργοστάσιο για την παραγωγή ενέργειας από τα σκουπίδια.

Είναι ενδιαφέρον ότι η Ελλάδα, που έχει ένα από το μικρότερα ΑΕΠ της Ευρώπης, παράγει αναλογικά τα περισσότερα σκουπίδια, περισσότερα από όλα τα κράτη με μεγαλύτερο ΑΕΠ.

Ο Δημήτρης Λινός, M.D., Ph.D είναι καθηγητής Χειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών