Πολιτική οικονομία: Light classics

Έτσι, για ποικιλία, ας μεγαλοπιαστούμε για λίγο και εμείς οι mιcρο. . . οικονομολόγοι και ας μπούμε στα χωράφια των λαμπερών macro-συναδέλφων μας, των Νόμπελ και των πανεπιστημιακών εδρών.

Το κείμενο, που ακολουθεί, περιλαμβάνει ορισμένες ευσύνοπτες και ευανάκλητες επισημάνσεις, των κλασσικών, μυθικών καλύτερα, οικονομολόγων. Λόγια, δηλαδή, που “έγραψαν” στην Πολιτική Οικονομία.

Η αρχή ανήκει, δικαιωματικά και όχι μόνο χρονολογικά, στον Άνταμ Σμιθ.  Σ’ αυτόν  οφείλεται η πιο διαδεδομένη  φράση της Πολιτικής Οικονομίας. Αναφέρομαι, βεβαίως, στην περίφημη “αόρατη χείρα”, η οποία αποτελεί και τον πυρήνα του έργου του “O Πλούτος των Εθνών”(1776):

“Δεν είναι από την αγάπη και την συμπόνια του χασάπη, του ζυθοποιού και του φούρναρη που περιμένουμε να έχουμε το γεύμα μας, αλλά από την  εκ μέρους τους, αναζήτηση του ατομικού τους συμφέροντος.” Κι  ακόμη :

Eίναι η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος, από το κάθε άτομο χωριστά που προωθεί το γενικό συμφέρον. Η αγορά, μέσω αλληλεπιδράσεων και με τη μορφή μιας  “αόρατης χειρός”, προωθεί το γενικό συμφέρον αποτελεσματικότερα από κάθε νομικό ή κυβερνητικό φορέα που θα είχε  αναλάβει μια τέτοια αποστολή”.

Έτσι και ως δια μαγείας: “Η ελεύθερη αγορά  θα  λειτουργήσει ώστε όλοι να είναι ευχαριστημένοι: Οι εταιρίες να έχουν κέρδη, οι καταναλωτές καλύτερα προϊόντα, οι πολίτες δουλειές και οι κυβερνήσεις φόρους”.

Ογδόντα χρόνια μετά, ο Δαρβίνος θα έδινε νέα ώθηση στη θεωρία του ατομικού συμφέροντος μέσα από τη θεωρία του “της φυσικής επιλογής” (natural collection), που εκφράζεται από την γνωστή φράση: “the survival of the fittest”.

Βεβαίως, αργότερα, ο  Σουμπέτερ, αναδομώντας, κατά κάποιο τρόπο τη θεωρία της “αόρατης χειρός” θα γράψει: “Για να μεταμορφωθεί, όμως, σε χρυσάφι  το φθηνό μέταλλο του εγωιστικού συμφέροντος, πρέπει να βοηθήσουν κάποιοι θεσμοί, όργανα και πρόσωπα: δικαστικοί, αστυνομικοί, δημόσιοι λειτουργοί, που τα κίνητρά τους δεν έχουν καμιά σχέση με τον Ηomo Economicus και την επιδίωξη τού κέρδους. Με άλλα λόγια ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί από μόνος του και κυρίως ανεξέλεγκτος”. Για να καταλήξει: “Επειδή η κοινωνία δεν είναι εξολοκλήρου κοινωνία της αγοράς, γι’ αυτό η οικονομία μπορεί να είναι”.

Βεβαίως, ο ίδιος ο Άνταμ Σμιθ έγραψε επίσης και τη “Θεωρία των Ηθικών Συναισθημάτων”, όπου, όπως έχει επισημανθεί από πολλούς θεωρητικούς του καπιταλισμού, τονίζονται “οι ηθικές και αξιακές προϋποθέσεις ενός συστήματος που λειτουργεί υποκείμενο στις επιδιώξεις του ατομικού κέρδους”. “H αγορά είναι αποτελεσματική, όχι παρά την ύπαρξη της Ηθικής, αλλά ακριβώς χάρη σ’ αυτήν”.

Επί πλέον, και παρ’ όλη τη μαχητικότητά του υπέρ της ελεύθερης οικονομίας, ο Α. Σμιθ δεν ήταν υπέρ των υπερκερδών. Έλεγε, δραματοποιώντας, εμφατικά: “τα κέρδη των εταιρειών είναι πάντοτε υψηλότερα στις χώρες που πρόκειται να καταστραφούν  πρώτες”.

Στον 18^ο αιώνα , επίσης, ο Μάντβιλ, στο έργο του “ O μύθος των μελισσών”, θα ονομάσει τα ελαττώματα και τις αμαρτίες χαμαιλέοντες που μεταλλάσσουν την κακία σε αρετή. “Το ιδιωτικό κακό στην υπηρεσία του κοινού καλού”. Από τον Μάντβιλ  έχουμε την έξοχη φράση: “Private vices, Public benefits”. Δηλαδή: “Τα ιδιωτικά ελαττώματα στην υπηρεσία του δημοσίου συμφέροντος”.

Ο Kέινς (1883-1946) αντιπροσωπεύεται εδώ με έναν, μάλλον προβοκατόρικο, ορισμό του για τον  καπιταλισμό.

Ο ορισμός: “Καπιταλισμός είναι το οικονομικό σύστημα, για το οποίο επικρατεί η διάχυτη πεποίθηση ότι οι ανηθικότεροι των ανθρώπων κάνουν τα ανηθικότερα των πραγμάτων προς μεγίστη ωφέλεια του συνόλου των ανθρώπων”.

Νωρίτερα, ο Μαρξ (1818-1883) θα  διακηρύξει:

“Από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του”. Κι ακόμα: “Ένα ίσο δικαίωμα είναι ένα άνισο δικαίωμα για άνιση εργασία”. Τι ακριβώς εννοεί εδώ; ρωτάει στο περιοδικό  Cogito (ΝΟΕ 7) ο Νικ.Βρούσαλης: “Ενώ  μοιάζει να αναγνωρίζει σιωπηρά τα άνισα ατομικά προσόντα, δεν αναγνωρίζει την – αναπόφευκτα άνιση- παραγωγική ικανότητα ως φυσικό προνόμιο”. Ομολογουμένως ένα μεγάλο κενό που, από μόνο του, ίσως, δίνει την απάντηση για την κατάρρευση του όλου μαρξιστικού οικοδομήματος.

Πόσο αληθινή φαντάζει, εκ των υστέρων, η επισήμανση, και πάλι του Ν Βρούσαλη, ότι “είναι σχεδόν σίγουρο ότι ο Μαρξ ένιωθε ηθικού περιεχομένου αποστροφή για τον καπιταλισμό, αλλά απέτυχε σε όλο το έργο του να συνειδητοποιήσει πως η αποστροφή που ένιωθε και εξέφραζε ήταν τέτοιου περιεχομένου”.

Εδώ χωράει και μια φράση που θα περίμενε να την έχει διατυπώσει οποιοσδήποτε άλλος εκτός από τον καγκελάριο Έρχαρντ, τον δημιουργό του μεταπολεμικού γερμανικού θαύματος. Αναφέρομαι στη φράση: “Σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο”, η οποία τού αποδίδεται.

Και ερχόμαστε  στο αντίπαλο δέος: τον Μίλτον Φρίντμαν (1912-2006), της σχολής του Σικάγου, εκπρόσωπο του νεοφιλελευθερισμού, ο οποίος έχει καταγράψει διάσπαρτα φράσεις όπως οι ακόλουθες:

“Η αληθινή και μόνη κοινωνική ευθύνη  ενός κερδοσκοπικού οργανισμού είναι να έχει κέρδη και να υπακούει στους νόμους”.

“Οι συνθήκες λειτουργίας τού ελεύθερου ανταγωνισμού και της αγοράς, ως  ethical engineς, θα ηθικοποιήσουν από μόνες τους την επιχειρηματική συμπεριφορά.”

“Το κοινό καλό εξυπηρετείται με τον καλύτερο τρόπο, όταν οι οργανισμοί και οι επιχειρήσεις δεν αποσκοπούν σ’ αυτό, αλλά μόνο στην εξασφάλιση του  ανταγωνιστικού τους πλεονεκτήματος, που θα τους επιτρέψει να είναι πιο αποδοτικοί.”

“Κανένας δεν ξοδεύει τα χρήματα κάποιου άλλου τόσο προσεκτικά όσο τα δικά του.”

Υπέρμαχος της αντίθετης άποψης, στη δεκαετία του ‘60 κυρίως, ο Γκαλμπρέιθ θα διακηρύξει  ότι οι κυβερνήσεις και η πολιτική διαδικασία θα πρέπει να πάρουν τη θέση της “αόρατης χειρός”, στην εξυπηρέτηση του κοινού καλού.

Αντανακλώντας τη Ρηγκανο-Θατσερική, αφ’ υψηλού θεώρηση της οικονομικής ζωής και των αγορών η παρακάτω φράση είναι  αντιπροσωπευτική: “Αν κάτι κινείται φορολόγησέ το. Αν επιμένει ρύθμισέ το. Αν παύει να κινείται επιδότησέ το”.

Κλίνοντας, να επαναλάβω ότι το κείμενο δεν ήταν τίποτα άλλο από μια ερασιτεχνική περιήγηση  στο θέμα, όπως εξάλλου υποδεικνύει και ο τίτλος του. Και, βεβαίως, είναι φανερό ότι αυτό δεν ικανοποιεί κανένα κριτήριο επιστημονικής πληρότητας, ούτε καν αυτό της αντιπροσωπευτικότητας.

 

* Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα  gcostoulas@gmail.com