Πώς ένα πικνίκ στα σύνορα Ανατολικής Γερμανίας και Ουγγαρίας άλλαξε τον χάρτη της Ευρώπης

Ήταν 19 Αυγούστου 1989 όταν μια ομάδα ακτιβιστών από την Ουγγαρία, αλλά και εκπρόσωποι οργανώσεων από την Αυστρία και τη Γερμανία, αποφάσισαν να διοργανώσουν ένα «πανευρωπαϊκό πικνίκ» στα σύνορα με την Αυστρία ανάμεσα στην ουγγρική πόλη Σόπρον και την αυστριακή Ζανκτ Μαργκαρέτεν.

Οι αρχές των δύο κρατών, όπως υπενθυμίζει το ελληνικό τμήμα της Deutsche Welle, είχαν συμφωνήσει να ανοίξουν συμβολικά για τρεις ώρες τα σύνορα μεταξύ των δύο χωρών, που χώριζαν το ανατολικό μπλοκ από την ουδέτερη στρατιωτικά Αυστρία.

Ήταν μια δήλωση προθέσεων για το ρίξιμο των συρματοπλεγμάτων, που συμβολικά είχαν ξεκινήσει οι δύο υπουργοί Εξωτερικών, ο Αυστριακός Άλοϊς Μοκ και ο Ούγγρος Γκιούλα Χορν τον προηγούμενο Μάιο μέσα σε πανηγυρικό κλίμα. Η ιδέα για το «πανευρωπαϊκό πικνίκ», δίπλα στα αυστροουγγρικά σύνορα αποδίδεται στον τότε πρόεδρο της Πανευρωπαϊκής Ένωσης Ότο φον Χάμπσμπουργκ, γιο του τελευταίου αυτοκράτορα της Αυστροουγγαρίας, αλλά ως και σήμερα παραμένει ασαφές αν ανήκει σε αυτόν ή την νέα ουγγρική αντιπολίτευση ή και μυστικές υπηρεσίες της Δύσης.

Την ημέρα του πικνίκ, γύρω στις τρεις το μεσημέρι το συρματόπλεγμα έπεσε στο προκαθορισμένο σημείο και γύρω στους 30 νεαρούς Ανατολικογερμανούς, που είχαν μάθει για την εκδήλωση, όρμησαν για να περάσουν απέναντι, ρίχνοντας και τη σιδερένια πύλη. Οι Ούγγροι συνοριοφύλακες δεν αντέδρασαν ιδιαίτερα.

Το νέο μαθεύτηκε γρήγορα από όσους έκαναν «διακοπές» στην Ουγγαρία και ακολούθησαν και άλλοι το παράδειγμά τους. Εκείνη την ημέρα 600 με 700 Ανατολικογερμανοί έγραφαν ιστορία.

Ήταν η μαζικότερη καταγεγραμμένη μαζική φυγή από την Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία προς τη Δύση. Τη δεκαετία του ΄80 ήταν αδιανόητο πολίτες κρατών-δορυφόρων της Σοβιετικής Ένωσης να περάσουν στη Δύση χωρίς ειδική άδεια.

Κάπως έτσι άρχισε να «σπάει» η Ανατολική Γερμανία και με τον ίδιο αναίμακτο τρόπο (τουλάχιστον σε σύγκριση με τους δεκάδες που επιχείρησαν τα περάσουν στη Δύση και δολοφονήθηκαν επί τόπου) έπεσε και το τείχος. Ούτε οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές, προσθέτει η Deutsche Welle, δεν είχαν συνειδητοποιήσει τι είχε συμβεί εκείνη την ημέρα και τι θα επακολουθούσε.

Αλλά το μεγάλο ερώτημα για το πικνίκ της 19ης Αυγούστου ήταν η Σοβιετική Ένωση και πώς θα απαντούσε σε αυτή την κίνηση.

Η Μόσχα σιωπούσε, όπως και το κλονισμένο ήδη καθεστώς του Έρικ Χόνεκερ στο Ανατολικό Βερολίνο. Τις επόμενες ημέρες, και παρά τη φύλαξη των συνόρων από τους Ούγγρους φύλακες, που δεν έδειχναν υπερβάλλοντα ζήλο, περίπου 100 άνθρωποι την ημέρα κατάφερναν να περάσουν «απέναντι», στη Δύση. Μέχρι που στις 11 Σεπτεμβρίου, δύο μήνες σχεδόν πριν από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου (στις 9 Νοεμβρίου), η Ουγγαρία άνοιξε πλήρως τα σύνορά της για τους Ανατολικογερμανούς και το κύμα φυγής μετατράπηκε σε τσουνάμι, προκαλώντας όλες τις ιστορικές εξελίξεις που ακολούθησαν τις επόμενες εβδομάδες.

Το πανευρωπαϊκό πικνίκ θεωρείται σήμερα κομβικό σημείο στην ιλιγγιώδη πορεία που πήρε η διαδικασία του τέλους της Ανατολικής Γερμανίας. Δεν είναι τυχαίο που έναν χρόνο αργότερα, τον Οκτώβριο του 1990, στην επίσημη τελετή της γερμανικής ενοποίησης, ο τότε καγκελάριος Χέλμουτ Κολ δήλωνε ότι ήταν «η Ουγγαρία που πρώτη αφαίρεσε ένα κομμάτι από το Τείχος».

Ήταν μόνο μια μικρή ρωγμή, αλλά απαιτούσε θάρρος από την ουγγρική πλευρά, που το μέγεθός του είναι δύσκολο να το κατανοήσουν όσοι δεν έζησαν εκείνες τις εποχές της διαίρεσης της Ευρώπης. Αυτό επανέλαβε και ο σημερινός πρόεδρος της Γερμανίας Φρανκ-Βάλτερ Στάινμαϊερ που βρέθηκε χθες στο Σόπρον μαζί με τον Ούγγρο ομόλογό του Τάμας Σούλυοκ.

«Η Γερμανία θα είναι για πάντα ευγνώμων στους ανθρώπους στην Ουγγαρία για τη συμβολή τους στην ενότητά μας. Και ως Γερμανός πρόεδρος από τα βάθη της καρδιάς μου λέω λοιπόν: Ευχαριστούμε, αγαπητοί Ούγγροι». «Η Ευρώπη οφείλει την ελευθερία και την ενότητά της στο θάρρος του ουγγρικού λαού, στην αγάπη του για την ελευθερία και στο πάθος του για την Ευρώπη» τόνισε ο Στάινμαϊερ.