Πώς η κλιματική κρίση «απειλεί» ελαιόλαδο, δημητριακά και εσπεριδοειδή

Ανησυχία επικρατεί στις διεθνείς αγορές αλλά και στους καταναλωτές για τις τιμές των αγροτικών προϊόντων, που συνεχώς αυξάνονται. Τα αίτια πολλά και ποικιλόμορφα, όμως βασικό αίτιο τα τελευταία χρόνια εμφανίζεται να είναι η κλιματική αλλαγή, που οδήγησε στην πραγματικότητα σε μια κλιματική κρίση, όπως έχει επικρατήσει να αποκαλείται τα τελευταία χρόνια. Τι είναι όμως η κλιματική κρίση και πως επηρεάζει τις τιμές;

Ο όρος κλιματική κρίση αναφέρεται στις παγκόσμιες, μακροπρόθεσμες αλλαγές στη θερμοκρασία, τις βροχοπτώσεις και σε άλλες ατμοσφαιρικές συνθήκες και υπογραμμίζει τον επείγοντα χαρακτήρα και τη σοβαρότητα της κατάστασης, τονίζοντας τις σημαντικές και δυνητικά καταστροφικές επιπτώσεις που έχουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στο κλίμα. Οι επιπτώσεις της έχουν γίνει ιδιαίτερα αισθητές και στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια.

Η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε συνεχείς καύσωνες και αλλαγές στα καιρικά μοτίβα με σοβαρές ξηρασίες, καθώς και αλλαγές στη βροχόπτωση, επηρεάζοντας τη διαθεσιμότητα νερού στη γεωργία. Η συχνότητα και η ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων, με πρόσφατο παράδειγμα τις πλημμύρες στη Θεσσαλία, προκαλούν σημαντικές ζημιές σε υποδομές, φυσικά οικοσυστήματα, με μεγάλες επιπτώσεις και στην παραγωγή των αγροτικών προϊόντων. Ποια είναι όμως τα κύρια παραδείγματα αγροτικών προϊόντων που δείχνουν την άμεση επίδραση που έχει η κλιματική κρίση; Ας αναλύσουμε τρία από αυτά.

Η μείωση της παραγωγής έχει όπως είναι φυσικό άμεση επίδραση στις τιμές των αγροτικών προϊόντων, με κύριο παράδειγμα την αύξηση των τιμών του ελαιόλαδου, που έχει επηρεάσει ήδη την τσέπη των καταναλωτών. Το πολύ ζεστό και ξηρό καλοκαίρι σε μεγάλο μέρος της Μεσογείου έχει μειώσει την παραγωγή εξαιτίας της μειωμένης υγρασίας του εδάφους με αποτέλεσμα την καθυστέρηση των φυτών κατά την κρίσιμη καλλιεργητική τους περίοδο. Ως αποτέλεσμα, οι τιμές του ελαιολάδου έχουν εκτοξευθεί στα υψηλότερα επίπεδα όλων των εποχών.

Τα αποθέματα έχουν ήδη μειωθεί σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια και είναι πιθανό να μειωθούν κι άλλο πριν φτάσουμε στην επόμενη συγκομιδή. Η παγκόσμια παραγωγή αναμένεται να μειωθεί στους 2,4 εκατ. τόνους σύμφωνα με το International Olive Council, μικρότερη ακόμη κι από την περσινή συγκομιδή και πολύ χαμηλότερη από την παγκόσμια ζήτηση των περίπου 3 εκατ. τόνων, μετά την ξηρασία και τους καύσωνες άνω των 40 βαθμών που έπληξαν την παραγωγή στην Ισπανία, αλλά και τα ακραία καιρικά φαινόμενα σε άλλες περιοχές, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Πορτογαλίας, καθώς και της Τουρκίας και του Μαρόκου.

Παράγοντες τις αγοράς, αλλά και εκθέσεις διεθνών οργανισμών επισημαίνουν ότι η κλιματική κρίση ήρθε και θα μείνει ως παράγοντας που επηρεάζει τις διεθνείς τιμές. Oι καιρικές συνθήκες, ως αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης όπως ξηρασίες, πλημμύρες και παγετοί, βλάπτουν επίσης την παραγωγή εσπεριδοειδών, καθώς αυτά τα φαινόμενα επηρεάζουν την ποιότητα και την ποσότητα των καρπών.

Οι καλλιέργειες των εσπεριδοειδών είναι οι επόμενες που αναμένεται να παρουσιάσουν απώλειες, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εσπεριδοειδών (WCO) καθώς αναμένεται μείωση της παραγωγής και ανάλογη αύξηση των τιμών. Ειδικότερα, σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση του USDA, η παγκόσμια παραγωγή εσπεριδοειδών θα μειωθεί το 2023 λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών και του αυξανόμενου κόστους γεωργικών εισροών. Συγκεκριμένα, αυτό αναμένεται να οδηγήσει σε μείωση της παραγωγής πορτοκαλιών, μανταρινιών, λεμονιών σε πολλές χώρες.

Η παραγωγή πορτοκαλιών αναμένεται να είναι ως και 5% χαμηλότερη σε σχέση με πέρυσι, ενώ η παγκόσμια παραγωγή λάιμ και λεμονιού προβλέπεται να μειωθεί κατά 7%, εξαιτίας της μειωμένης παραγωγής στην Αργεντινή, το Μεξικό και την Τουρκία. Τα μανταρίνια αναμένεται επίσης να μειωθούν κατά 1,2 εκατομμύρια τόνους λόγω των κακών καιρικών συνθηκών στην Κίνα, το Μαρόκο και την Τουρκία.

Τέλος, όσον αφορά την αγορά των δημητριακών και του ρυζιού ανάλογες αναμένονται να είναι οι επιπτώσεις. Οι πρόσφατες πλημμύρες στη Θεσσαλία, αποτέλεσμα της κλιματικής κρίσης, αναμένεται να δημιουργήσουν μεγάλα προβλήματα στην παραγωγή των επόμενων ετών, στη χώρα μας, αν υπολογίσουμε ότι στη Θεσσαλία καλλιεργείται σχεδόν το 30% της παραγωγής των σιτηρών της Ελλάδας με ιδιαίτερες περιπτώσεις το σκληρό σιτάρι (23,9% της παραγωγής) και το κριθάρι (22,5% της παραγωγής). Αντίστοιχα φαινόμενα παρατηρούνται σε πολλές χώρες στην καλλιέργεια του ρυζιού. Από την Ιταλία μέχρι την Ινδία, οι παραγωγοί βλέπουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις καλλιέργειές τους, εδώ και μερικά χρόνια, εξαιτίας της ξηρασίας, των πλημμυρών, αλλά και της αύξησης στην αλατότητα των υδάτων.

Για παράδειγμα, στην Ιταλία αναμένεται για 2η χρονιά να μειωθεί η παραγωγή του ρυζιού εξαιτίας της ξηρασίας του καλοκαιριού. Αν αναλογιστούμε ότι η Ιταλία καλλιεργεί περίπου το 50% του ρυζιού της Ευρωπαϊκής Ένωσης και είναι ο μόνος παραγωγός στον κόσμο πολλών ποικιλιών κατάλληλων για ριζότο, τότε μπορούμε να αντιληφθούμε τις αναμενόμενες επιπτώσεις στην αύξηση των τιμών καθώς η χώρα αναμένεται να έχει τη χαμηλότερη παραγωγή ρυζιού της εδώ και 23 χρόνια.

* Ο Θωμάς Μπουρνάρης, είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας, ΑΠΘ