Πώς οι κατάσκοποι του Πούτιν σχεδιάζουν το παγκόσμιο χάος

Στις 8 Οκτωβριου, ο Κέν ΜακΚάλουμ, επικεφαλής της βρετανικής υπηρεσίας εσωτερικής ασφάλειας και αντικατασκοπείας (ΜΙ5), έκανε κάτι που δεν συνηθίζει: μια ενημέρωση προς τα ΜΜΕ για την απειλή που μπορεί να προκύψει από τη Ρωσία και από την GRU, την ρωσική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών. Και είπε: «Είδαμε εμπρησμούς, σαμποτάζ και άλλες επικίνδυνες ενέργειες που γίνονται με αυξανόμενη απερισκεψία. Η GRU ειδικότερα βρίσκεται σε μια διαρκή αποστολή να δημιουργήσει χάος στη Βρετανία και την Ευρώπη».

Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία συνοδεύτηκε από ένα κρεσέντο επιθετικότητας και κάθε είδους δολιοφθορών, καθώς τα ρωσικά σαμποτάζ στην Ευρώπη έχουν αυξηθεί δραματικά, γράφει ο Economist, που συγκεντρώνει μια εντυπωσιακή λίστα τέτοιων ενεργειών. Το είχε επιβεβαιώσει, πριν από έναν μήνα, ο αντιναύαρχος Νιλς Αντρέας Στενσόνες, επικεφαλής της Νορβηγικής Υπηρεσίας Πληροφοριών: «Το επίπεδο κινδύνου έχει αλλάξει. Βλέπουμε πλέον συνεχώς πράξεις δολιοφθοράς να συμβαίνουν στην Ευρώπη».

Ο Ρίτσαρντ Μουρ, ο επικεφαλής της ΜΙ6, της βρετανικής υπηρεσίας πληροφοριών εξωτερικού, το έθεσε πιο ωμά: «Οι ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών έχουν γίνει κάπως άγριες»…

Οπως το θέτει ο Economist, οι Ρώσοι δρουν πλέον χωρίς να τους απασχολεί ιδιαίτερα αν φαίνεται τι κάνουν: Οι μισθοφόροι του Κρεμλίνου έχουν πετάξει τους δυτικούς αντιπάλους τους έξω από πολλά αφρικανικά κράτη· ρώσοι χάκερ, όπως ανέφεραν οι υπηρεσίες ασφαλείας της Πολωνίας, προσπάθησαν να παραλύσουν τη χώρα στον πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό τομέα· προπαγανδιστές έχουν διοχετεύσει ρωσική παραπληροφόρηση σε όλο τον κόσμο· οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις θέλουν να βάλουν ένα πυρηνικό όπλο σε τροχιά· η ρωσική εξωτερική πολιτική έχει από καιρό βυθιστεί στο χάος. Τώρα φαίνεται να θέλει να το διευρύνει, ξεπερνώντας κάθε όριο.

Τα γεγονότα μιλούν από μόνα τους:

Τον περασμένο Απρίλιο, η Γερμανία συνέλαβε δύο γερμανο-ρώσους υπηκόους ως υπόπτους για σχέδια επιθέσεων σε αμερικανικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και άλλους στόχους, για λογαριασμό της GRU.

Τον ίδιο μήνα η Πολωνία συνέλαβε έναν άνδρα που ετοιμαζόταν να δώσει στους Ρώσους πληροφορίες για το αεροδρόμιο του Ρζέσοφ, κόμβο μεταφοράς όπλων στην Ουκρανία, ενώ η Βρετανία απήγγειλε κατηγορίες σε διάφορα άτομα για εμπρηστική επίθεση σε ουκρανικής ιδιοκτησίας εταιρεία logistics στο Λονδίνο αλλά και για παροχή βοήθειας στην Ομάδα Βάγκνερ, μια μισθοφορική οργάνωση που βρίσκεται πλέον υπό τον έλεγχο της GRU.

Τον Ιούνιο συνελήφθη στη Γαλλία ένας ρωσο-ουκρανός υπήκοος, ο οποίος είχε τραυματιστεί ενώ προσπαθούσε να κατασκευάσει βόμβα στο δωμάτιο του ξενοδοχείου όπου διέμενε στο Παρίσι.

Τον Ιούλιο αποκαλύφθηκαν ρωσικά σχέδια για την δολοφονία του Αρμιν Πάππεργκερ, του αφεντικού της Rheinmetall, της μεγαλύτερης γερμανικής εταιρείας όπλων.

Στις 9 Σεπτεμβρίου ρωσικά drones εντοπίστηκαν πάνω από τους διαδρόμους προσγείωσης στο αεροδρόμιο Arlanda της Στοκχόλμης, με τις τοπικές Αρχές να αναφέρουν ότι δεν βρέθηκαν εκεί κατά λαθος…

Ακόμη και όπου η Ρωσία δεν έχει καταφύγει στη βία, συνεχίζει ο Economist, προσπαθεί να παρέμβει με άλλους τρόπους. Τα κράτη της Βαλτικής έχουν συλλάβει αρκετούς ανθρώπους για προκλήσεις που υποκινούνται από τη Ρωσία. Αξιωματούχοι των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών λένε ότι η Ρωσία ήταν υπεύθυνη για την εμφάνιση φερέτρων σκεπασμένων με τη γαλλική σημαία, τα οποία έφεραν το μήνυμα «Γάλλοι στρατιώτες στην Ουκρανία» και αφέθηκαν μπροστά από τον πύργο του Αϊφελ στο Παρίσι, τον Ιούνιο.

Πολλές από αυτές τις ενέργειες στοχεύουν στο να υποκινήσουν τη λαϊκή αντίθεση στη βοήθεια προς την Ουκρανία. Αλλες έχουν σκοπό απλώς να διευρύνουν τις διχόνοιες στην κοινωνία, ακόμα κι αν αυτές έχουν ελάχιστη ή καθόλου σχέση με τον πόλεμο. Η Γαλλία λέει ότι η Ρωσία ήταν επίσης πίσω από τα γκράφιτι 250 Αστεριών του Δαβίδ στους τοίχους του Παρισιού τον Νοέμβριο, σε μια προσπάθεια να τροφοδοτήσει τον αντισημιτισμό, ο οποίος έχει αυξηθεί από την έναρξη της σύγκρουσης Ισραήλ-Χαμάς.

Σπέρνοντας το χάος στο Διαδίκτυο

Μεγάλο μέρος της ρωσικής δραστηριότητας αυτού του είδους διεξάγεται στο Διαδίκτυο. σύμφωνα με τον Economist. Τον Απρίλιο, χάκερ με διασυνδέσεις στην GRU χειραγώγησαν τα συστήματα ελέγχου υδροδότησης στις ΗΠΑ και την Πολωνία. Τον Σεπτέμβριο, η Αμερική, η Βρετανία, η Ουκρανία και πολλές άλλες χώρες δημοσιοποίησαν λεπτομέρειες για κυβερνο-επιθέσεις από τη Μονάδα 29155 της GRU, μια ομάδα που ήταν προηγουμένως γνωστή για δολοφονίες στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης μιας αποτυχημένης προσπάθειας να δηλητηριάσει τον Σεργκέι Σκριπάλ, πρώην αξιωματικό των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών.

Οι κυβερνοεπιθέσεις της GRU, που γίνονται τουλάχιστον από το 2020, δεν στοχεύουν μόνο στην κατασκοπεία, αλλά και στην κλοπή και διαρροή πληροφοριών και «συστηματική δολιοφθορά» με την καταστροφή δεδομένων, σύμφωνα με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους.

Πέρα από την Ευρώπη, αξιωματούχοι της GRU είχαν βρεθεί στην Υεμένη μαζί με τους Χούθι, την ομάδα ανταρτών που επιτίθεται σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα, σε ένδειξη αλληλεγγύης με τους Παλαιστίνιους. Η Ρωσία, εξοργισμένη από την παροχή πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς από τις ΗΠΑ στην Ουκρανία, διαπραγματευόταν την παροχή όπλων στους Χούθι τον Ιούλιο, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους που μίλησαν στο CNN, αλλά σταμάτησε την τελευταία στιγμή, μετά την έντονη αντίθεση της Σαουδικής Αραβίας.

Το γεγονός ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν ήταν πρόθυμος να αποξενώσει τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, τον ντε φάκτο ηγεμόνα του βασιλείου με τον οποίο «φλερτάρει» επί χρόνια, είναι μια ένδειξη, επισημαίνει ο Economist, του πώς ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει αλλοιώσει την ευρύτερη εξωτερική πολιτική της Ρωσίας.

«Αυτό που προσπαθεί να κάνει ο Πούτιν είναι να μας χτυπήσει παντού», υποστηρίζει μιλώντας στον Economist η Φιόνα Χιλ, η οποία στο παρελθόν υπηρετούσε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ. Συγκρίνει τη στρατηγική με τη βραβευμένη με Οσκαρ ταινία: «Everything Everywhere All at Once» (Ολα, Παντού, Ταυτόχρονα). Στην Αφρική, για παράδειγμα, η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει μισθοφόρους για να υποκαταστήσει τη γαλλική και αμερικανική επιρροή στον απόηχο των πραξικοπημάτων στο Μάλι, την Μπουρκίνα Φάσο και τον Νίγηρα. Περίπου 100 σύμβουλοι από το Αφρικανικό Σώμα, διάδοχο της Ομάδας Βάγκνερ, έφτασαν στον Νίγηρα τον Απρίλιο. Οι ΗΠΑ αναγκάστηκαν να κλείσουν την τελευταία πολύτιμη βάση τους στη χώρα.

Η ανάμειξη της Ρωσίας στις ΗΠΑ υπάρχει, αλλά έχει διαφορετική μορφή. Τον Μάιο η Αβριλ Χέινς, διευθύντρια της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών των ΗΠΑ, χαρακτήρισε τη Ρωσία «την πιο ενεργή εξωτερική απειλή για τις εκλογές μας», πάνω από την Κίνα ή το Ιράν. Αυτό δεν αφορούσε απλώς την προσπάθεια διαμόρφωσης της πολιτικής της Αμερικής για την Ουκρανία. «Η Μόσχα θεωρεί πιθανότατα τέτοιες επιχειρήσεις ως ένα μέσο για να γκρεμίσουν τις ΗΠΑ, που είναι ο βασικός τους αντίπαλος, ώστε η Ρωσία να προωθηθεί ως μεγάλη δύναμ», είπε. Τον Ιούλιο οι αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών ανέφεραν ότι «άρχιζαν να βλέπουν τη Ρωσία να στοχεύει συγκεκριμένα δημογραφικά στοιχεία ψηφοφόρων, να προωθεί διχαστικά αφηγήματα και να δυσφημεί συγκεκριμένους πολιτικούς».

Αυτές οι προσπάθειες είναι γενικά αναποτελεσματικές. Είναι όμως έντονες και μερικές φορές καινοτόμες. Τον Σεπτέμβριο, το υπουργείο Δικαιοσύνης της Αμερικής κατηγόρησε δύο υπαλλήλους του RT, ενός ΜΜΕ που ελέγχεται από το Κρεμλίνο και εκπέμπει τακτικά τραγελαφικές θεωρίες συνωμοσίας, ότι πλήρωσαν 10 εκατ. δολάρια σε μια ανώνυμη εταιρεία ΜΜΕ στο Τενεσί. Η εταιρεία, που πιστεύεται ότι είναι η Tenet Media, δημοσίευσε σχεδόν 2.000 βίντεο σε TikTok, Instagram, Χ και YouTube. Το υπουργείο κατάσχεσε επίσης 32 διαδικτυακούς τομείς ελεγχόμενους από το Κρεμλίνο που είχαν σχεδιαστεί για να μιμούνται νόμιμες ιστοσελίδες ειδήσεων.

«Ο Τρότσκι πάνω από τον Λένιν»

Οι ρώσοι προπαγανδιστές πειραματίζονται επίσης με την τεχνολογία, προσθέτει ο Economist. Το CopyCop, ένα δίκτυο ιστοσελίδων, πήρε νόμιμα άρθρα ειδήσεων και χρησιμοποίησε το ChatGPT, ένα μοντέλο AI, για να τα ξαναγράψει. Περισσότερα από 90 γαλλικά άρθρα τροποποιήθηκαν με την προτροπή: «Παρακαλώ, ξαναγράψτε αυτό το άρθρο λαμβάνοντας μια συντηρητική στάση ενάντια στις φιλελεύθερες πολιτικές της κυβέρνησης Μακρόν υπέρ των γάλλων πολιτών της εργατικής τάξης»…

Οι ρωσικές εκστρατείες παραπληροφόρησης δεν είναι καθόλου νέες, λέει στον Economist ο Σεργκέι Ραντσένκο, ιστορικός της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, θυμίζοντας επεισόδια όπως το μνημόνιο Τανάκα, μια σοβιετική πλαστογραφία που χρησιμοποιήθηκε για να δυσφημήσει την Ιαπωνία, το 1927. Ούτε οι πόλεμοι δι’ αντιπροσώπων ή οι δολοφονίες αποτελούν καινοτομία. Σοβιετικοί στρατιώτες πολεμούσαν στην Υεμένη, μεταμφιεσμένοι σε Αιγύπτιους, στις αρχές της δεκαετίας του 1960, σημειώνει. Οι προκάτοχοι και οι διάδοχοι της KGB έχουν δολοφονήσει πολλούς ανθρώπους στο εξωτερικό, από τον Λέοντα Τρότσκι, μέχρι τον πρώην κατάσκοπο Αλεξάντερ Λιτβινένκο.

Το πραγματικά καινούργιο, προσθέτει ο Ραντσένκο, «είναι ότι ενώ προηγουμένως οι ειδικές επιχειρήσεις απλώς υποστήριζαν την εξωτερική πολιτική, σήμερα οι ειδικές επιχειρήσεις είναι η ίδια η εξωτερική πολιτική». Πριν από δέκα χρόνια το Κρεμλίνο συνεργάστηκε με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη για να αντιμετωπίσει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν και της Βόρειας Κορέας. Μια τέτοια συνεργασία είναι πλέον αδιανόητη.

«Είναι σαν να μην αισθάνονται πλέον οι Ρώσοι ότι έχουν συμφέρον να διατηρηθεί οτιδήποτε από τη μεταπολεμική διεθνή τάξη», λέει ο Ραντσένκο και προσθέτει ότι αυτή η περίοδος του θυμίζει περισσότερο τη μηδενιστική εξωτερική πολιτική του Μάο κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης της Κίνας, παρά την ψυχροπολεμική σκέψη της Σοβιετικής Ενωσης, η οποία περιελάμβανε περιόδους πραγματισμού.

Η Χιλ το λέει αλλιώς στον Economist: «Είναι ο Τρότσκι πάνω από τον Λένιν».

Ο Πούτιν ασπάζεται αυτές τις ιδέες. «Βρισκόμαστε στην πιθανώς πιο επικίνδυνη, απρόβλεπτη και ταυτόχρονα πιο σημαντική δεκαετία από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου», είπε στα τέλη του 2022. Επικαλούμενος ένα άρθρο του Βλαντίμιρ Λένιν, του 1913, πρόσθεσε: «Αυτή είναι μια επαναστατική κατάσταση». Αυτή η πεποίθηση –ότι η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων είναι σάπια και χρειάζεται να αναμορφωθεί, με τη βία αν χρειαστεί– δίνει επίσης στη Ρωσία κοινό σκοπό με την Κίνα. «Αυτή τη στιγμή υπάρχουν αλλαγές, τις οποίες δεν έχουμε δει εδώ και 100 χρόνια», είπε ο Σι Τζινπίνγκ στον Πούτιν πέρυσι στη Μόσχα, «και εμείς οδηγούμε αυτές τις αλλαγές μαζί».

Η στρατηγική εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, που δημοσιεύθηκε το 2023, περιλαμβάνει τη διαβεβαίωση ότι «δεν θεωρεί τον εαυτό της εχθρό της Δύσης και δεν έχει κακές προθέσεις». Μια απόρρητη προσθήκη, που απέκτησε η Washington Post από μια ευρωπαϊκή υπηρεσία πληροφοριών, υποδηλώνει ακριβώς το αντίθετο.

Προτείνει μια ολοκληρωμένη στρατηγική περιορισμού ενάντια σε έναν «συνασπισμό μη φιλικών χωρών», με επικεφαλής, φυσικά, τις ΗΠΑ. Αυτό περιλαμβάνει μια «επιθετική εκστρατεία πληροφόρησης» μεταξύ άλλων ενεργειών στον «στρατιωτικό-πολιτικό, εμπορικό-οικονομικό και πληροφοριακό-ψυχολογικό τομέα». Ο απώτερος στόχος, σημειώνει, είναι «να αποδυναμωθούν οι αντίπαλοι της Ρωσίας».

Είναι η Ρωσία ασταμάτητη;

Ολα αυτά ακούγονται πολύ ανησυχητικά και πράγματι είναι. Ομως, επισημαίνει ο Economist, η Ρωσία δεν είναι απαραίτητα ασταμάτητη. Είναι όλο και μικρότερος εταίρος για την Κίνα. Η επιρροή της έχει υποχωρήσει σε ορισμένες χώρες, όπως η Συρία. Δεν υποστηρίζει πάντα τους δικούς της πληρεξούσιους· δεκάδες μαχητές της Βάγκνερ σκοτώθηκαν σε ενέδρα από αντάρτες του Μάλι, με τη βοήθεια της Ουκρανίας, τον Ιούλιο. Και η ρωσική επιθετικότητα μπορεί να αντιμετωπιστεί, λέει ο Ρίτσαρντ, με «παλαιομοδίτικους τρόπους ασφάλειας και πληροφοριών», όπως τον εντοπισμό των αξιωματούχων του τομέα των πληροφοριών και των εγκληματιών πληρεξούσιων πίσω από αυτήν.

Το γεγονός ότι η Ρωσία εξαρτάται ολοένα και περισσότερο από κοινούς εγκληματίες για να πραγματοποιήσει αυτές τις πράξεις –εν μέρει επειδή οι Ρώσοι κατάσκοποι έχουν εκδιωχθεί μαζικά από την Ευρώπη– είναι σημάδι απόγνωσης. «Η χρήση πληρεξουσίων εκ μέρους της Ρωσίας μειώνει περαιτέρω τον επαγγελματισμό των επιχειρήσεών τους και η απουσία διπλωματικής ασυλίας αυξάνει τις επιλογές μας», λέει ο ΜακΚάλουμ.

Η ρωσική παρέμβαση έχει σκοπό να ασκήσει πίεση στο ΝΑΤΟ χωρίς να προκαλέσει πόλεμο. «Εχουμε κόκκινες γραμμές», λέει η Χιλ, «και ο Πούτιν προσπαθεί να μην τις παραβιάζει».

Αλλά εάν είναι όντως πεπεισμένος ότι η Δύση είναι ένα σαθρό οικοδόμημα που πρέπει με κάθε τρόπο να καταρρεύσει, αυτό υποδηλώνει ότι θα ξεπεραστούν πολύ περισσότερες γραμμές τους επόμενους μήνες και χρόνια.