Πως σώθηκε ένα πολύτιμο δάσος στα Πιέρια

Δημοσιεύτηκε στο odialogos.gr

Όταν αναφερόμαστε στα Πιέρια όρη, υπερθεματίζουμε και τονίζουμε την σύνδεσή τους με το Δωδεκάθεο του Ολύμπου και ιδιαίτερα με τις Μούσες, περιγράφουμε την ήπια μορφολογία του και την ποικιλομορφία της βλάστησης. Είναι πράγματι από τους πιο πράσινους ορεινούς όγκους και όσο εντρυφά κανείς στο μύθο, στην ιστορία, στην χλωρίδα και πανίδα των Πιερίων, ανακαλύπτει σημαντικά στοιχεία, πολύτιμους θησαυρούς που κάνουν αυτό το βουνό ξεχωριστό!

Έναν τέτοιο άγνωστο πολύτιμο θησαυρό θα παρουσιάσουμε σήμερα, ο οποίος κινδύνεψε  – και κινδυνεύει ακόμη – να χαθεί για πάντα, αλλά χάρις στο φιλότιμο και το μεράκι κάποιων δημόσιων υπαλλήλων της Διεύθυνσης Δασών Πιερίας υπάρχει ελπίδα πως μπορεί να σωθεί.

Ποιος είναι αυτός ο θησαυρός της φύσης;

Στα Πιέρια, ανάμεσα στην πλούσια ποικιλομορφία της χλωρίδας τους υπάρχουν και κάποια είδη μοναδικά και ξεχωριστά. Ένα από αυτά είναι η δασική πεύκη (Pinus sylvestris). Ένα συνηθισμένο είδος στα δάση της  Βόρειας Ευρώπης το οποίο όμως όσο κατεβαίνουμε νότια δεν ευδοκιμεί. Στην Ελλάδα υπάρχει στην Βόρεια Ελλάδα, στη Ροδόπη, στη Δράμα και αλλού, αλλά η νοτιότερη και απομονωμένη επέκταση της δασικής πεύκης στην Ευρώπη και στην Ελλάδα είναι στα Πιέρια  και, κατά συνέπεια, η διατήρησή της κρίνεται ως μέγιστης σημασίας. Δεν είναι όμως μόνο αυτό που κάνει αυτό το δασικό είδος στα Πιέρια ξεχωριστό. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα αποτελέσματα ερευνών και επιστημονικών μελετών «Η γενετική ποικιλότητα της δασικής πεύκης στο συγκεκριμένο δάσος των Πιερίων είναι υψηλή. Διακρίνονται μορφές με μορφολογικά χαρακτηριστικά όμοια με εκείνα πληθυσμών που αναπτύσσονται στη Σκανδιναβία, τον Καύκασο και την Κίνα, ενώ διαφορές έχουν βρεθεί από τους πληθυσμούς της Ισπανίας και της Σκωτίας..» (Πασσαγιάννης 2000). Επίσης σύμφωνα με διάφορους μελετητές, τα Πιέρια Όρη αποτέλεσαν, κατά τον τελευταίο παγετώνα, περιοχή refugia (καταφύγιο) για ολόκληρη την Ευρώπη, με αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν εκεί όλες οι Ευρωπαϊκές μορφές δασικής πεύκης. Έπειτα από την επαναθέρμανση του πλανήτη και την προς βορρά μετανάστευση των ειδών, στα Πιέρια Όρη παρέμεινε ένας πληθυσμός που απαρτίζεται από μεγάλο ποσοστό του Ευρωπαϊκού γενετικού υλικού. Συνεπώς, το δάσος δασικής πεύκης των Πιερίων Ορέων θεωρείται ότι αποτελεί πολύτιμη τράπεζα γονιδίων δασικής πεύκης για ολόκληρη την Ευρώπη (Ντάφης 2010). Τι ανακαλύπτει κανείς ψάχνοντας!

Από τι κινδύνεψε αυτό το πολύτιμο δάσος της δασικής πεύκης στα Πιέρια;

Είναι γνωστό πως τα Πιέρια δεν έχουν υποστεί πολλές και έντονες φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές) ενώ μέχρι τώρα και η ανθρώπινη επέμβαση – εκτός ορισμένων χαρακτηριστικών περιπτώσεων – δεν είναι καταστροφική, είτε με την κατοίκιση, είτε με την αγροκτηνοτροφική και υλοτομική δραστηριότητα, είτε με αλλοίωση του τοπίου από οδικά ή άλλα έργα. Όμως τα τελευταία 30 έτη, τουλάχιστον, παρατηρούνται στην περιοχή εκτεταμένες νεκρώσεις της δασικής πεύκης που οφείλονται στη συνδυασμένη δράση του πρωτογενούς παθογόνου μύκητα Peridermium pini και φλοιοφάγων εντόμων, κυρίως του είδους Ips acuminatus (complex disease). Υποστηρίζεται δε, σύμφωνα και με τα διαθέσιμα δεδομένα, ότι οι μεταβολές των κλιματικών παραμέτρων τις τελευταίες δεκαετίες έχουν επιδράσει σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση (η αύξηση της θερμοκρασίας ευνοεί τα έντομα, η αύξηση της υγρασίας ευνοεί τον μύκητα ενώ οι συνθήκες ξηρασίας αποδυναμώνουν τους μηχανισμούς άμυνας των δέντρων). Παράλληλα παρατηρήθηκε ότι δεν υπάρχει ή είναι ελάχιστη η φυσική αναγέννηση με αποτέλεσμα το δάσος της δασικής πεύκης στα Πιέρια να αποτελείται γενικά από διάσπαρτα δέντρα μεγάλης ηλικίας που δεν δίνουν καν την εικόνα του δάσους.

Το πρόβλημα αυτό εντοπίστηκε ήδη από την δεκαετία του 1990 και στην αντίστοιχη διαχειριστική μελέτη (1991 – 2000, δασολόγος Αχιλλέας Φαρμακιώτης) προτάθηκε να γίνει απομάκρυνση των δέντρων που είχαν προσβληθεί και ξεραθεί, ενώ έγινε και μελέτη με πρόταση αναμόχλευσης παρθένων εδαφών και περίφραξη των εκτάσεων αυτών για ενίσχυση και προστασία της φυσικής αναγέννησης.

Στη συνέχεια από την Διεύθυνση Δασών Πιερίας ακολουθήθηκε η ίδια πρακτική με έρευνα που έγινε από το 2008 έως το 2011 και συνεχίζεται πιο έντονη και με επισταμένη προσπάθεια στην διαχειριστική περίοδο 2011 – 2020 (υπεύθυνος δασολόγος Παντελής Κλαπάνης). Από την ερευνητική εργασία που πραγματοποίησε η ομάδα δασολόγων της Διεύθυνσης Δασών Πιερίας και του Ινστιτούτου Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης προέκυψε σαφής αύξηση της αναγέννησης με την μέθοδο της αναμόχλευσης του εδάφους.

Η προσπάθεια αυτή συνεχίστηκε με την εκπόνηση μελέτης και ένταξης στο έργο Life+ AdaptFor με τίτλο «Προσαρμογή της διαχείρισης των δασών στην κλιματική αλλαγή στην Ελλάδα» το οποίο υλοποιείται από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή / Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων – Υγροτόπων σε συνεργασία με την Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.

Η ερευνητική εργασία που έγινε στα Πιέρια ήταν πραγματικά υποδειγματική σε επίπεδο έρευνας, πειραματικής εφαρμογής, δειγματοληψιών, καταγραφής δεδομένων και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά. Οι χώροι που εντάχτηκαν στο έργο ήταν πραγματικά ένα δυναμικό φυσικό και επιστημονικό εργαστήρι, έγινε χρήση νέων τεχνολογιών για την δειγματοληψία και καταγραφή δεδομένων. Στα χρόνια που διήρκησε το έργο και χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Life+ AdaptFor, ο χώρος των Πιερίων αποτέλεσε ένα χώρο άσκησης και εργασίας πολλών ομάδων φοιτητών των αντίστοιχων σχολών και για τους δασολόγους της Διεύθυνσης Δασών ήταν μια επιβράβευση για την προσπάθεια που έκαναν όλα αυτά τα χρόνια.

Στο βίντεο, το οποίο δημιουργήθηκε με την συνδρομή του ιδιώτη συνεργάτη του έργου, Αθανάσιου Παπαγιάννη, μπορείτε να δείτε μια συνοπτική παρουσίαση από τον δασολόγο Παντελή Κλαπάνη, από την πολύ σημαντική δουλειά που έγινε. Παρουσιάζεται το πρόβλημα, η μελέτη, το πείραμα και το θετικό αποτέλεσμα.

Το αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας καταδεικνύει πως η φύση έχει δυνάμεις να ανταπεξέλθει και να ανταποκριθεί θετικά ξεπερνώντας τα προβλήματα που προκύπτουν, όπως αυτά της κλιματικής αλλαγής. Αυτό που χρειάζεται είναι μελέτη, έρευνα και εφαρμογή καλών πρακτικών που υποβοηθούν και συμβάλλουν στην φυσική ανταπόκριση και λύση των προβλημάτων που προκύπτουν.

Το έργο που έγινε στα Πιέρια φαίνεται πως έσωσε ένα πολύτιμο φυσικό απόθεμα μια «πολύτιμη τράπεζα γονιδίων δασικής πεύκης για ολόκληρη την Ευρώπη». Και είναι ίσως ένα πετυχημένο παράδειγμα αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Το πιο σημαντικό είναι πως οι δασολόγοι της Διεύθυνσης Δασών, όταν ολοκληρώθηκε η χρηματοδότηση του έργου, δεν εγκατέλειψαν την προσπάθεια, γυρνώντας στα γραφεία τους και στο κλασικό ωράριο εργασίας. Εξακολουθούν με μεράκι να παρακολουθούν το έργο, να συγκεντρώνουν στοιχεία, να αναζητούν τρόπους χρηματοδότησης για να υπάρχουν τα απαραίτητα όργανα και εργαλεία για την σωστή συνέχιση και εξέλιξη του έργου διάσωσης της δασικής πεύκης στα Πιέρια.