Πώς «σώζει» η Κύπρος το νερό της

«Ούτε σταγόνα νερού χαμένη»! Πρόκειται για το βασικό δόγμα της πολιτικής της Κύπρου για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, που αποτελεί μια μόνιμη κατάσταση στο νησί. Καθώς η κλιματική αλλαγή, ειδικά στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο, συνοδεύεται με εκτιμήσεις για αυξανόμενη ξηρασία και μειωμένες βροχοπτώσεις, η πείρα της Κύπρου στην προσπάθεια εξοικονόμησης νερού έχει ενδιαφέρον και για την Ελλάδα, ειδικά για τα νησιά.

«Και φέτος είναι μια δύσκολη χρονιά, καθώς αντιμετωπίζουμε ξηρασία για δεύτερο συνεχόμενο έτος. Η στάθμη στα φράγματα είναι στο 40%, όταν πέρυσι ήταν στο 60%. Δεν υπάρχουν διακοπές στην ύδρευση, αλλά προχωράμε σε περιορισμούς στην άρδευση», λέει στην «Κ» ο κ. Κώστας Αριστείδου, ανώτερος υδρολόγος και προϊστάμενος της Υπηρεσίας Υδρολογίας και Υδρογεωλογίας της Κύπρου. Υπάρχει το Σχέδιο Ξηρασίας και με βάση αυτό ρυθμίζονται οι εποχικές καλλιέργειες. «Ανάλογα με τις δυνατότητες άρδευσης δίνονται οδηγίες στους αγρότες για τα είδη και την έκταση, που μπορούν να καλλιεργήσουν».

Μείωση της βροχόπτωσης

«Η Κύπρος αντιμετώπιζε πάντα προβλήματα λειψυδρίας. Η ανομβρία είναι μια μόνιμη κατάσταση τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς η μέση βροχόπτωση έχει μειωθεί σημαντικά μετά το 1970, σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο. Γι’ αυτό έχουμε συζητήσει εδώ και αρκετά χρόνια στην Κύπρο κι έχουμε πάρει τα μέτρα μας», συμπληρώνει ο κ. Αριστείδου. Σε τι συνίσταται η στρατηγική της Κύπρου για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας;

Πρώτο σημείο, είναι ο βασικός στόχος «ούτε μία σταγόνα βροχής να μην καταλήγει στη θάλασσα». «Καθώς είμαστε νησί και δεν υπάρχουν μεγάλες επιφάνειες, τα νερά της βροχής έφταναν εύκολα στη θάλασσα και χάνονταν», εξηγεί ο κ. Αριστείδου. «Γι’ αυτό κατασκευάστηκαν πολλά φράγματα. Σήμερα καλύπτουν το 80% των λεκανών απορροής». Η Κύπρος, με 108 φράγματα, με συνολική χωρητικότητα 332 εκατ. κυβικών μέτρων νερού, είναι η χώρα με τον μεγαλύτερο αριθμό φραγμάτων ανάλογα με την έκταση στην Ευρώπη.

«Η ανομβρία είναι μια μόνιμη κατάσταση τις τελευταίες δεκαετίες», λέει ο Κώστας Αριστείδου, προϊστάμενος της Υπηρεσίας Υδρολογίας και Υδρογεωλογίας της χώρας.

Δεύτερο σημείο είναι η μεγάλη αύξηση των αφαλατώσεων. Το 2022 οι αφαλατώσεις κάλυψαν το 52% των συνολικών αναγκών σε νερό της Κύπρου, με τα φράγματα να δίνουν το 42% και οι γεωτρήσεις το 6%. Μάλιστα, όσον αφορά την ύδρευση το 60%-70% προέρχεται από αφαλάτωση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν οι διακοπές υδροδότησης που υπήρχαν μέχρι το 2010. «Ευτυχώς το οικονομικό κόστος της αφαλάτωσης πέφτει, σήμερα οι συμβάσεις του δημοσίου προβλέπουν αγορά περίπου στο ένα ευρώ το κυβικό μέτρο. Παρακολουθούμε τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως για παράδειγμα από την άρμη που καταλήγει στη θάλασσα, και βρίσκουμε πως είναι περιορισμένες. Υπάρχει βέβαια το πρόβλημα των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, αλλά όλο και περισσότερο μπαίνουν οι ΑΠΕ. Σημαντικό: Η αφαλάτωση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την αποθήκευση της περίσσιας ενέργειας των ΑΠΕ», εξηγεί ο κ. Αριστείδου.

Το τρίτο στοιχείο είναι η ανάκτηση νερού, δηλαδή η χρήση επεξεργασμένου νερού, προερχόμενου από τα λύματα, το οποίο χρησιμοποιείται στη γεωργία. «Είναι σημαντική εξοικονόμηση. Μάλιστα, κάνουμε χώρους αποθήκευσης του ανακτημένου νερού τον χειμώνα για το καλοκαίρι· παλιά το χύναμε στη θάλασσα. Ετσι, το νερό της αφαλάτωσης χρησιμοποιείται δύο φορές», σημειώνει ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Υδρολογίας της Κύπρου.

Ο τέταρτος πυλώνας αφορά μέτρα εξοικονόμησης νερού σε ύδρευση-άρδευση. «Πραγματοποιούμε εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κόσμου, ενώ υπάρχουν κατά καιρούς και προγράμματα επιδοτήσεων, όπως για την εγκατάσταση συστημάτων ανακύκλωσης του λεγόμενου γκρίζου νερού στα σπίτια. Βεβαίως, υπάρχει και ανάλογη τιμολογιακή πολιτική. Η υψηλή κατανάλωση είναι ακριβότερη. Υπάρχουν και πρόστιμα: Για παράδειγμα, απαγορεύεται να πλένεις τη βεράντα σου με λάστιχο», λέει ο κ. Αριστείδου. Εντύπωση πάντως προκαλεί πως η Κύπρος δεν έχει θέσει κάποιους περιορισμούς για τις πισίνες. «Είμαστε τουριστική χώρα και κάτι τέτοιο δεν θα βοηθούσε. Συστήνουμε όμως μέτρα όπως τη χρήση νερού από τη θάλασσα».

Ο πέμπτος τομέας αφορά την προσπάθεια κατακράτησης των ομβρίων υδάτων, με προώθηση αειφόρων συστημάτων. «Από παλιά οι άνθρωποι προσπαθούσαν να συγκρατήσουν και να συγκεντρώσουν το νερό, είτε με διαμόρφωση –και με ξερολιθιές– σε πλαγιές και ρυάκια, είτε με συλλογή των ομβρίων από τις ταράτσες των σπιτιών σε στέρνες», αναφέρει ο Κύπριος υδρολόγος. Σήμερα, χρησιμοποιούνται νέες τεχνολογίες σε συνδυασμό με παλιές υποδομές για τον ίδιο λόγο. Η διάθεση των ομβρίων υδάτων σε κήπους της βροχής και στο πότισμα πράσινων εκτάσεων ή η συγκέντρωσή τους σε ανενεργούς πλέον αποχετευτικούς λάκκους (βόθρους) αποτελούν ορισμένες πρακτικές.

Συμβολή της πολεοδομίας

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η εισήγηση της πολεοδομίας για την καθιέρωση σε όλες τις νέες οικοδομές και τα δομικά έργα συντελεστή ασφράγιστων επιφανειών, της τάξης του 30%-40%, έτσι ώστε να εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας. Γίνεται προσπάθεια δηλαδή να μην ασφαλτοστρώνονται ή πλακοστρώνονται όλες οι επιφάνειες με σκληρά υλικά, αλλά να υπάρχει περισσότερο χώμα, πράσινο και διαπερατές επιφάνειες, που εκτός των άλλων ρίχνουν και τη θερμοκρασία.

«Επίσης, όταν σε μια περιοχή γίνονται έργα και διαμορφώνεται μια οικοδομική παρέμβαση, είτε δημόσια είτε ιδιωτική (π.χ. μια μεγάλη ξενοδοχειακή μονάδα), πρέπει να υπάρχουν μέτρα για τη λεκάνη απορροής, ώστε να συγκρατεί το νερό στον ίδιο βαθμό που το έκανε και πριν το έργο. Ετσι, δεν αυξάνεται και ο κίνδυνος πλημμύρας και το όφελος είναι διπλό», υπογραμμίζει ο κ. Αριστείδου. «Μετά τα έργα δεν πρέπει να αυξηθεί η ροή των ομβρίων. Μέθοδοι; Λίμνες κατακράτησης ή ανάσχεσης, ή απορροφητικοί λάκκοι. Σε υγροβιότοπους, να υπάρχει πρόνοια για μέρη που θα μπορεί να απλωθεί το νερό», συμπληρώνει. Οι περιοχές αυτές, όταν δεν πλημμυρίζουν, αποτελούν μέρη για αναψυχή, για αθλοπαιδιές κ.λπ.

«Θα τα καταφέρει η Κύπρος να αντιμετωπίσει τη λειψυδρία;», ρωτάμε τον κ. Αριστείδου. «Είναι μια διαρκής προσπάθεια για εμάς. Εάν έχουμε ακόμα μία χρονιά ξηρασίας θα δυσκολευτούμε», απαντά.