Πώς στοίχειωσαν οι μελέτες για τις Natura

Από τις 13 Ιουλίου, η περιοχή του εθνικού πάρκου Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα και Αλυκών Κίτρους έμεινε χωρίς πλαίσιο προστασίας. Το γεγονός δεν πέρασε απαρατήρητο. Ηδη λίγες ημέρες αργότερα άρχισαν να κατατίθενται στις Αρχές τα πρώτα αιτήματα αδειοδότησης κτιρίων ή δραστηριοτήτων που το προηγούμενο πλαίσιο απαγόρευε μέσα στα όρια του εθνικού πάρκου: δύο καινούργια θερμοκήπια, μια εγκατάσταση αποθηκών κοντέινερ στο Καλοχώρι. Και έπεται συνέχεια, καθώς αρκετές επιχειρήσεις έχουν προσπαθήσει τα τελευταία χρόνια, ακόμη και δικαστικά, να χτίσουν μέσα στην καρδιά του εθνικού πάρκου, που βρίσκεται μια ανάσα από τη Θεσσαλονίκη.

Πώς συνέβη αυτό; Στις 13 Ιουλίου «έληξαν» οι κανόνες που είχε προσωρινά (για 5η φορά) θέσει το υπουργείο Περιβάλλοντος, μέχρι να φτιάξει ένα νέο πλαίσιο προστασίας. Η ισχύς τέτοιων προσωρινών (υπουργικών) αποφάσεων μπορεί να ανανεωθεί μέχρι και για 6 χρόνια, όπερ και εγένετο. Τώρα νέα παράταση δεν επιτρέπεται να δοθεί. Ομως το «μόνιμο» πλαίσιο προστασίας δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί. Κι αυτό γιατί η Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη (ΕΠΜ), στην οποία το νέο πλαίσιο θα βασιστεί, καθυστέρησε τραγικά να ολοκληρωθεί.

Επιπλέον, όπως όλα δείχνουν, το Συμβούλιο της Επικρατείας (που απέρριψε το 2020 την προηγούμενη απόπειρα του ΥΠΕΝ να δημιουργήσει νέο πλαίσιο) δύσκολα θα δεχθεί και το προτεινόμενο τώρα πλαίσιο, καθώς η ΕΠΜ του εθνικού πάρκου θεωρείται πολύ προβληματική. «Η ΕΠΜ έχει δύο βασικά θέματα. Καθορίζει 66 ζώνες προστασίας, έναν αριθμό μη ρεαλιστικό και χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση που δημιουργεί ένα μωσαϊκό από ατάκτως ερριμμένες χρήσεις που δημιουργούν συνθήκες χάους. Περαιτέρω, αντί να συμπεριλάβει και να προστατεύσει την υγροτοπική περιοχή του Κορινού, τη ζωνοποιεί ώστε να εξυπηρετήσει κατά μέρος την κατασκευή οικισμού, κάτι που απαγόρευσε το 2019 το ΣτΕ», λέει η Χριστίνα Κονταξή, περιβαλλοντολόγος, που γνωρίζει καλά την περιοχή.

Προστασία «στα χαρτιά»

Η «λήξη» του προστατευτικού πλαισίου για το Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα, όσο δυσοίωνη κι αν είναι ως εξέλιξη, είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Η προστασία των περιοχών Natura 2000 παραμένει σε μεγάλο βαθμό σε υποτυπώδες επίπεδο. Ο μόνος που πραγματικά πιέζει την Ελλάδα να «καλύψει» όλες τις περιοχές Natura με εξειδικευμένο θεσμικό πλαίσιο και να εκπονήσει συγκεκριμένα σχέδια για το πώς θα προστατεύσει τα είδη και τους οικοτόπους που πρέπει να προστατέψει είναι –ποιος άλλος;– το Ευρωδικαστήριο. Κάπως έτσι ήρθε το 2020 και η καταδίκη της Ελλάδας, επειδή εξακολουθεί να μην έχει λάβει ουσιαστικά μέτρα για την προστασία ειδών και οικοτόπων, κατά παράβαση δύο κοινοτικών οδηγιών.

Η ιστορία μας ξεκινάει δύο χρόνια νωρίτερα, το 2018, όταν το υπουργείο Περιβάλλοντος αποφάσισε να (επιχειρήσει να…) τερματίσει αυτή τη διαχρονική έλλειψη. Πραγματοποίησε έναν μεγάλο διαγωνισμό για την κατάρτιση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) και σχεδίων διαχείρισης για όλες τις προστατευόμενες περιοχές. Οι 446 περιοχές Natura χωρίστηκαν σε 23 ΕΠΜ, που ανατέθηκαν σε 11 «πακέτα».

Οι μελέτες ανατέθηκαν στις αρχές του 2019 με προθεσμία ολοκλήρωσης 2,5 ετών. Το υπουργείο προσέλαβε και την εταιρεία Enveco, ώστε να συντονίσει την εκπόνηση των ΕΠΜ και, όταν αυτές παραδοθούν, να καταρτίσει τα 23 σχέδια προεδρικών διαταγμάτων. Πέντε χρόνια μετά, δεν έχει εκδοθεί ούτε ένα προεδρικό διάταγμα. Εχουν εγκριθεί τρεις μελέτες: πρώτη μια μελέτη για τη Μεσσηνία και τη Λακωνία, μετά η προαναφερθείσα για την Κεντρική Μακεδονία και προ ημερών μια μελέτη για την περιοχή Εβρου – Ροδόπης. Οι υπόλοιπες βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια. Οπως όλα δείχνουν, με αυτούς τους ρυθμούς το έργο θα χρειαστεί τουλάχιστον 3-4 χρόνια ακόμη για να ολοκληρωθεί. Ολα αυτά ενώ εκπονούνται τα τοπικά πολεοδομικά σχέδια στο 70% της χώρας, τα οποία προβλέπεται (από τη νομοθεσία) να μην περιλάβουν τις περιοχές Natura, αλλά να ενσωματώσουν ό,τι προβλέψουν τα προεδρικά διατάγματα των ΕΠΜ. Και τα οποία βέβαια κινδυνεύουν να μείνουν με ένα «μαύρο κουτί» στη θέση των Natura ή να θεσπίσουν πράγματα που μπορεί μετά να μην ισχύουν απόλυτα.

Και το χειρότερο, η κυβέρνηση δεν δείχνει να ενοχλείται. Παρότι υπήρξε ρητή δέσμευση τον Σεπτέμβριο του 2021 από το συνέδριο του IUCN διά στόματος του πρωθυπουργού ότι «η ανακήρυξη του καθεστώτος προστασίας για όλες τις περιοχές Natura 2000 θα ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2022».

Η «Κ» συνομίλησε με πολλούς από τους μελετητές των ΕΠΜ, την εταιρεία Enveco, το υπουργείο Περιβάλλοντος και δύο περιβαλλοντικές οργανώσεις, προσπαθώντας να διαλευκάνει γιατί οι ΕΠΜ παραμένουν «εξαφανισμένες» και, κυρίως, τι αυτό συνεπάγεται.

Πέντε χρόνια μετά το πέρας της προθεσμίας ολοκλήρωσης του έργου, έχουν παραδοθεί μόνο 3 από τις 23 Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες.

Το χρονοδιάγραμμα

«Εξαρχής το χρονοδιάγραμμα του έργου δεν ήταν εφικτό. Σε τέτοιου είδους έργα είναι δύσκολο να ακολουθήσεις τυπικές προθεσμίες, αν θες να κάνεις σωστή δουλειά. Oμως υπήρχαν και άλλες αιτίες που έχουμε καθυστερήσει», λέει ο Ηλίας Αποστολίδης από τη μελετητική εταιρεία YΛΗ, που έχει αναλάβει τις τρεις Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) για τα νησιά του Νοτίου Αιγαίου. «Λίγο αφότου ξεκινήσαμε, άλλαξε η κυβέρνηση και μας ενημέρωσαν ότι θα τροποποιηθεί η νομοθεσία».

Η νομοθετική αλλαγή ήρθε με τον ν. 4685/20, ο οποίος ουσιαστικά «επέβαλε» στους μελετητές να αντιστοιχίσουν τις ζώνες των περιοχών Natura με συγκεκριμένες χρήσεις γης. Στόχος ήταν όταν γίνουν τα προεδρικά διατάγματα, να προβλέπουν συγκεκριμένα τι επιτρέπεται και πού μέσα στις προστατευόμενες περιοχές. «Η αλλαγή αυτή οδήγησε στην τροποποίηση των συμβάσεων με τους μελετητές, ώστε να προσλάβουν και πολεοδομο-χωροτάκτη. Επιπλέον υπήρξαν καθυστερήσεις μέχρι να δοθούν οι απαραίτητες οδηγίες, εγκύκλιοι κ.λπ.», λέει ο Γιώργος Κοτζαγεώργης, επικεφαλής της ομάδας της Enveco για τον συντονισμό των μελετητών. «Συνολικά μέχρι να ισορροπήσει το σύστημα πέρασαν δύο χρόνια».

Η νομοθεσία έδινε για κάθε ζώνη (λ.χ. προστασίας της φύσης, απόλυτης προστασίας) συγκεκριμένες χρήσεις γης. Ο μελετητής μπορούσε να επιλέξει όποιες ήθελε – αλλά από τις συγκεκριμένες ανά κατηγορία. «Ετσι προέκυψαν κάποια προβλήματα», λέει ο κ. Αποστολίδης. «Ας πούμε σχηματικά ότι οι τέσσερις ζώνες προστασίας είναι Α, Β, Γ και Δ, με την Α να έχει την αυστηρότερη προστασία. Με τον ν. 4685 στη ζώνη Α δεν επιτρεπόταν η θαλάσσια αναψυχή, το κολύμπι, κάτι που προφανώς είναι πολύ ακραίο ως μέτρο. Αλλο παράδειγμα: ενώ στις ζώνες Α και Β δεν επιτρέπονται κατοικίες ή ξενοδοχεία, στη ζώνη Γ απαγορεύεται η κατοικία και επιτρέπονται τα ξενοδοχεία. Αυτό έφερε μεγάλες αντιδράσεις στον κόσμο, τόσο που αναγκαστήκαμε να αποκλείσουμε τα καταλύματα από τη ζώνη Γ».

Οι μελετητές ζήτησαν να γίνουν κάποιες αλλαγές στις χρήσεις γης, διορθωτικές. Το υπουργείο Περιβάλλοντος, όμως, επιχείρησε δύο φορές (επί υπουργίας Κώστα Σκρέκα) να εκμεταλλευθεί αυτή τη διαδικασία για να βάλει «από το παράθυρο» διάφορες επιπλέον χρήσεις γης στις Natura, που εξυπηρετούσαν οικονομικές δραστηριότητες εις βάρος της περιβαλλοντικής προστασίας. Η κατακραυγή ήταν τέτοια, που οι ρυθμίσεις αποσύρθηκαν. Ετσι όμως το πρόβλημα παρέμεινε. «Τα θέματα αυτά πρέπει οπωσδήποτε να διορθωθούν, έστω και τώρα», εκτιμά ο κ. Κοτζαγεώργης. Και μετά ξεκίνησαν οι δημόσιες διαβουλεύσεις των μελετών, που σε κάποιες περιπτώσεις ήταν επεισοδιακές. Ο κ. Αποστολίδης θυμάται «αντισυγκέντρωση» με 100 άτομα –με ιδιαίτερα επιθετική διάθεση– κατά την παρουσίαση της μελέτης στη Σύρο, την οποία οργάνωσε… βουλευτής Κυκλάδων της κυβέρνησης με στόχο τη ματαίωση της εκδήλωσης. Οσο για τις πολιτικές πιέσεις; «Σίγουρα όλοι δεχθήκαμε μικρές ή μεγάλες πιέσεις. Δεν νομίζω όμως ότι αυτές είχαν σοβαρή επίπτωση στην εξέλιξη του έργου».

Ευθύνες

Ορισμένοι μελετητές δέχονται μερίδιο της ευθύνης για την καθυστέρηση. Αποδίδουν όμως και ένα μερίδιο στον συντονιστή αλλά και στο υπουργείο Περιβάλλοντος. Υποστηρίζουν ότι κάποιες φορές χρειάζονται μήνες για να ελέγξουν και να απαντήσουν στα όσα καταθέτουν.

«Πολλοί από τους μελετητές καθυστερούν να παραδώσουν τα διαφορετικά στάδια των μελετών. Πιστεύω ότι αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι έχουν ευρύτερα αναλάβει μεγαλύτερο φόρτο εργασίας από ό,τι μπορούν να φέρουν εις πέρας. Νομίζω ότι πρέπει να ξαναδούμε τις συμβάσεις που έχουμε υπογράψει, γιατί υπάρχουν και ευθύνες», εκτιμά ο γενικός γραμματέας Περιβάλλοντος και Υδάτων, Πέτρος Βαρελίδης. «Επιπλέον δεν είναι η ποιότητα όλων των μελετών στο ίδιο επίπεδο, κάτι που επίσης προκαλεί καθυστερήσεις στην πρόοδο του έργου. Είναι αλήθεια ότι ευθυνόμαστε και εμείς, καθώς η υπηρεσία έχει μόλις τρεις υπαλλήλους, που έχουν ταυτόχρονα και την εξέταση όλων των ειδικών μελετών που υποβάλλονται για την αδειοδότηση έργων σε περιοχές Natura».

Μέχρι στιγμής ο κ. Βαρελίδης έχει εγκρίνει 3 ΕΠΜ. Για τις 2, ανάμεσα στις οποίες και το εθνικό πάρκο Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα, έχει δρομολογηθεί η δημιουργία του σχεδίου προεδρικού διατάγματος. «Η περιοχή δεν κινδυνεύει εφόσον έχω εγκρίνει την ΕΠΜ», εκτιμά ο κ. Βαρελίδης. «Μπορεί να μην είναι αντίστοιχο του προεδρικού διατάγματος, όμως οι υπηρεσίες έχουν λάβει εντολή να παίρνουν την ΕΠΜ ως δεδομένη. Σε κάθε περίπτωση, οι ΕΠΜ πρέπει επιτέλους να τελειώσουν. Πιστεύω ότι μέχρι το τέλος του χρόνου θα έχουν τελειώσει με τη διαβούλευση οι 20 από τις 23 και στα μέσα του 2025 θα έχουν εγκριθεί οι περισσότερες, ώστε να ακολουθήσει η διαδικασία του προεδρικού διατάγματος».

«Το ότι υπάρχουν προβλήματα ή οι ΕΠΜ έχουν λάθη, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να προχωρήσουν. Η τέχνη είναι απλή: δεν χρειάζεται υπερβολική εξειδίκευση, αλλά ένα γενικό πλαίσιο που θα μας οδηγήσει στο ουσιαστικό κομμάτι, που είναι τα σχέδια διαχείρισης», εκτιμά ο Βαγγέλης Παππάς, διευθυντής της εταιρείας ΟΙΚΟΜ, που έχει αναλάβει τις μελέτες της Κρήτης. «Η καθυστέρηση λειτουργεί εις βάρος της προστασίας των περιοχών Natura, που παραμένουν αρρύθμιστες. Ταυτόχρονα δημιουργεί πρόβλημα στην πρόοδο των πολεοδομικών σχεδίων, που υποτίθεται ότι πρέπει να συμπεριλάβει “έτοιμες” ρυθμίσεις για τις Natura. Η υπόθεση αυτή πρέπει να κλείσει το γρηγορότερο δυνατόν», εκτιμά ο Νίκος Χλύκας, πρόεδρος της εταιρείας Nerco που έχει αναλάβει τις μελέτες της Περιφέρειας Πελοποννήσου.

«Η προστασία της φύσης είναι πολύ χαμηλά στην πολιτική ατζέντα», λέει ο Γιώργος Μελισσουργός, υπεύθυνος πολιτικής για τη βιοποικιλότητα και τον χωρικό σχεδιασμό στη WWF. «Επιπλέον, η κοινωνία δεν έχει εμπεδώσει την ανάγκη για περιβαλλοντική προστασία, κάτι που φαίνεται από τις αντιδράσεις στους λιγοστούς περιορισμούς που προτείνουν οι ΕΠΜ. Ως συνέπεια, ο εκάστοτε υπουργός “δυσκολεύεται” να προχωρήσει, φοβούμενος το πολιτικό κόστος. Και ο θεσμός των Natura στην Ελλάδα παραμένει “στα χαρτιά”». «Η καθυστέρηση είναι αδικαιολόγητη», λέει η Κωνσταντίνα Ντεμίρη, διευθύντρια της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. «Ακόμη και καλοπροαίρετος να είσαι, αρχίζεις να διερωτάσαι αν υπάρχει κάποιος άλλος λόγος που μια τόσο σημαντική υπόθεση καθυστερεί».

Οι 446 περιοχές του δικτύου Natura 2000

Οι επιχρωματισμένες περιοχές αφορούν ειδικές ζώνες διατήρησης (απειλούμενα ζώα και φυτά), τόπους κοινοτικής σημασίας (οικότοποι) και Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ορνιθοπανίδα).

Τα δύο θαλάσσια πάρκα στο Αιγαίο και στο Ιόνιο δεν περιλαμβάνονται.

Με τις 446 περιοχές Natura θα δημιουργηθούν 132 ανεξάρτητες προστατευόμενες περιοχές. Από αυτές:

26 θα είναι εθνικά πάρκα
77 σύνθετες περιοχές προστασίας της βιοποικιλότητας
29 μεμονωμένες περιοχές Natura

Κεντρική φωτό. Το Δέλτα του Αξιού, τμήμα του εθνικού πάρκου Δέλτα Αξιού – Λουδία – Αλιάκμονα και Αλυκών Κίτρους, έχει μείνει εκτός πλαισίου προστασίας από τις 13 Ιουλίου, οπότε και «έληξαν» οι προσωρινοί κανόνες που είχε ορίσει –για πέμπτη φορά– το υπουργείο Περιβάλλοντος. [Shutterstock]