Πώς τα τείχη επηρέασαν την εξέλιξη του πολιτισμού

Μπορεί η εξέλιξη της στρατιωτικής τεχνολογίας να έχει βάλει εδώ και πάρα πολλά χρόνια τα τείχη και τα κάστρα στο «χρονοντούλαπο» της ιστορίας ως στοιχείο της πολεμικής τακτικής, ωστόσο φαίνεται πως τον τελευταίο καιρό επανέρχονται στην επικαιρότητα, αν κρίνει κανείς πχ από το τείχος που έχει υποσχεθεί ο Αμερικανός πρόεδρος, Ντόναλντ Τραμπ, στα σύνορα με το Μεξικό για να σταματήσει την παράνομη μετανάστευση. Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί είναι αυτοί που λένε πως, όσο προχωρά ο ανθρώπινος πολιτισμός, τείχη πρέπει να πέφτουν (όπως το Τείχος του Βερολίνου), όχι να υψώνονται – αλλά, αν το δει κανείς κυριολεκτικά, η ιδέα δημιουργίας τειχών, ως εμποδίων/ οχυρώσεων για να κρατήσουν «έξω» τους «άλλους» (ή, στην περίπτωση της πρώην Ανατολικής Γερμανίας, «μέσα») είναι τόσο παλιά όσο ο ίδιος ο πολιτισμός μας- και, όπως τονίζει στο National Geographic ο Ντέιβιντ Φράι, συγγραφέας του «Walls: A History of Civilization in Blood and Brick», πιθανότατα συνέβαλαν στην πρόοδό του.

«Οι άνθρωποι χτίζουν τείχη από τον 10ο αιώνα πΧ. Τα αρχαία τείχη χτίζονταν κυρίως για αμυντικούς σκοπούς. Σήμερα, χτίζονται πιο πολύ για να αποτρέψουν τη μετανάστευση, την τρομοκρατία ή την εισροή ναρκωτικών. Αλλά υπάρχει μια κοινή σύνδεση, που είναι η ιδέα να κρατήσουν τους ξένους έξω» λέει σχετικά- υπογραμμίζοντας πως, παραδόξως, η Ρώμη ήταν ιδιαίτερα ανοιχτή στην έννοια της μετανάστευσης- αν και ανησυχούσε για εισβολές βαρβαρικών φύλων, που, στην ουσία τους, ήταν και πάλι μεταναστεύσεις, «απλά» με όπλα.

Τα πρώτα τείχη χτίστηκαν γύρω από πόλεις και εκτιμάται πως ανάγονται γύρω στο 10.000 πΧ. Τα πρώτα τείχη στα σύνορα χρονολογούνται στα τέλη της 2ης πΧ χιλιετίας στη Μεσοποταμία, καθώς, σύμφωνα με τον Φράι, αναπτύσσονταν δύο κουλτούρες: Οι «τειχιστές», που έχτιζαν πράγματα και προσδιορίζονταν με βάση τις ενασχολήσεις τους, και επιδίωκαν την κατασκευή κτιρίων που τους προστάτευαν τη νύχτα, και οι άλλοι, που έμειναν γνωστοί στην ιστορία ως «βάρβαροι», οι οποίοι ήταν εξοικειωμένοι με τις συνθήκες ενός κόσμου χωρίς τείχη. Για την ακρίβεια, ήταν ο φόβος των δεύτερων που έκανε τους πρώτους να χτίσουν τείχη.

Όπως υπογραμμίζει ο Φράι, τα τείχη συμβαδίζουν με την έννοια της ασφάλειας, η οποία είναι αρχέγονη: «Μέχρι μια κοινωνία να επιτύχει ασφάλεια, δεν μπορεί να σκεφτεί τίποτα πέρα από τους κινδύνους παντού γύρω της. Ως αποτέλεσμα, η κουλτούρα της θα είναι περιορισμένη».

Ερωτηθείς για το μεγαλύτερο τείχος της ιστορίας, το Σινικό Τείχος (ή «Μεγάλο Τείχος»), τονίζει πως, με την επιβλητική και διάσημη σήμερα μορφή του κατασκευάστηκε τον 16ο αιώνα μΧ, ωστόσο οι Κινέζοι επιδίδονταν στην ανέγερση τειχών από την Εποχή του Χαλκού ακόμα- για την ακρίβεια, θεωρείται πως συμβαδίζουν με την άνοδο του κινεζικού πολιτισμού, που ήρθε αντιμέτωπος με διάφορους λαούς, όπως οι Ούννοι και οι Μιάο από το Βιετνάμ.

Ως προς άλλο ένα σημαντικό τείχος της ιστορίας, αυτό του Αδριανού στη Βρετανία- ένα ευρωπαϊκό «Μεγάλο Τείχος» – αναφέρει πως χτίστηκε για να κρατήσει έξω τους βαρβάρους κατά το 120 μΧ, εν μέσω μιας περιόδου κατά την οποία οι Ρωμαίοι έμαθαν πραγματικά να χτίζουν μεγάλα τείχη: Μέχρι τότε, περιτείχιζαν τις πόλεις τους, ωστόσο δεν έφτιαχναν τείχη στα σύνορα. Παράλληλα, ο Φράι αναφέρεται και στα θρυλικά τείχη της Κωνσταντινούπολης, τα οποία την κράτησαν όρθια απέναντι στις ισλαμικές εισβολές των Αράβων του 7ου- 8ου αιώνα, ενώ διασφάλισαν σε μεγάλο βαθμό την επιβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ως το 1453.

Τα πράγματα είναι διαφορετικά για άλλο ένα διάσημο τείχος της ιστορίας, το Τείχος του Βερολίνου, που χτίστηκε για να εμποδίσει τη μετανάστευση από την Ανατολική στη Δυτική Γερμανία- να κρατήσει τους Ανατολικογερμανούς «μέσα», καθώς η οικονομία της Ανατολικής Γερμανίας κατέρρεε- σε μεγάλο βαθμό επειδή πολλοί έφευγαν στο δυτικό τμήμα. Παρόλα αυτά, όπως υπογραμμίζει ο Φράι, πολλοί δυτικοί ηγέτες είδαν το τείχος με κάποια ανακούφιση: Ο Τζων Κένεντι είχε πει σχετικά «ένα τείχος είναι πολύ καλύτερο από έναν πόλεμο».

Κλείνοντας, υπογραμμίζει το ειρωνικό της όλης υπόθεσης της ανέγερσης τειχών σήμερα κατά των μεταναστών- Συρίων, όταν μιλάμε για το προσφυγικό στην Ευρώπη: «Τα πρώτα τείχη συνόρων που κατασκευάστηκαν ήταν οχυρώσεις εναντίον εισβολέων από τη Συρία. Σήμερα βλέπουμε το ίδιο πράγμα στην Τουρκία, την Ουγγαρία, τη Βουλγαρία, και ανά τη νότια Ευρώπη, εξαιτίας της μαζικής μετανάστευσης και του φόβου της τρομοκρατίας. Βλέπουμε τείχη ακόμα και στη Σαουδική Αραβία, την Ινδία, την Τυνησία, τη Λιβύη, την Ιορδανία και το Εκουαδόρ. Ανά τον κόσμο, χώρες χτίζουν τείχη. Συνολικά, πάνω από 70 διαφορετικές χώρες έχουν οχυρώσει τα σύνορά τους».