Πόσο ασφαλή είναι τα πρόσθετα στα τρόφιμα;

Συσκευασίες τροφίμων με δυσνόητα επιστημονικά ονόματα, συμβολισμοί με το γράμμα «Ε» και δίπλα του έναν αριθμό. Πόσα επιτρέπει η νομοθεσία και πόσα τελικά μπορούμε να καταναλώνουμε χωρίς πρόβλημα; Κανείς δεν ξέρει… 

Τα πρόσθετα που περιέχουν τα συσκευασμένα τρόφιμα κάποτε προκαλούσαν μεγάλη ανησυχία στους καταναλωτές. Γιατί; Διότι πίσω από το δυσνόητο επιστημονικό όνομα, μπορούσε να κρύβεται κάτι επικίνδυνο. Από τότε έγιναν έρευνες, από τις οποίες προέκυψε και η Ευρωπαϊκή Οδηγία που εφαρμόζουν άπαντες.

Ωστόσο, οι εξελίξεις της τεχνολογία τροφίμων τρέχουν με γρήγορους ρυθμούς και το νομοθετικό πλαίσιο ενδέχεται να μην είναι πλέον επαρκές. Γιατί; Διότι απουσιάζουν δύο ιδιαίτερες παράμετροι που αφορούν την ασφάλεια και την υγεία του καταναλωτή.

Πολλά πρόσθετα σε ένα τρόφιμο

Η πρώτη αφορά τη συνδυαστική χρήση πρόσθετων. Η νομοθεσία δεν αναφέρει σε καμία διάταξη αν επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται ένα ή περισσότερα ή ποιος συνδυασμός και σε ποια ποσότητα απαγορεύεται.

Το πρόβλημα φέρνει στην επιφάνεια έρευνα της γαλλικής εφημερίδας Le Monde, στο πλαίσιο της οποίας αναλύθηκαν 30.000 επεξεργασμένα και συσκευασμένα τρόφιμα.

Ο Γαλλικός Φορέας Τροφίμων και Ποτών και το Ινστιτούτο για την Ασφάλεια της Διατροφής της χώρας, συμπεριέλαβε στην έρευνά του από δημητριακά για πρωινό μέχρι κατεψυγμένες πίτσες, γλυκά και άλλου τύπου επιδόρπια.

«Τα αποτελέσματα δεν είναι καθησυχαστικά. Το πρώτο στοιχείο που προέκυψε από την έρευνα είναι ότι από το 2008 ως το 2016, τα τρία τέταρτα των τροφίμων του δείγματος (για την ακρίβεια το 78%) περιέχουν τουλάχιστον ένα πρόσθετο συντηρητικό, τα γνωστά μας “Ε”. Οι μισές τροφές (το 52%) έχουν μέχρι και τρία. Από τα 400 είδη προσθέτων, η χρήση των οποίων επιτρέπεται στην Ευρώπη, εντοπίστηκαν τα 285 στο δείγμα» γράφει η Monde.

Τρεις κατηγορίες τροφίμων –και μάλιστα γλυκών- είναι αυτές με πολλά διαφορετικά πρόσθετα. Τα επιδόρπια που είναι παγωμένα, αυτά που έχουν φρέσκα υλικά και όσα έχουν γλάσο και περιέχουν συνδυασμό από «Ε», σύμφωνα με την έρευνα.

Η πίεση πάντως από το κοινό για διαφάνεια και περιορισμό της χρήσης παραμένει και αποδίδει –έστω και αργά– καρπούς. Την τελευταία δεκαετία το ποσοστό των τροφίμων χωρίς πρόσθετα αυξήθηκε από το 13,7% στο 18,3%.

Η έρευνα των γαλλικών αρχών δεν προχωρά στη διερεύνηση των κινδύνων από τα πρόσθετα, επισημαίνει όμως ότι υπάρχουν 45 από αυτά, τα οποία δυνητικά μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στον καταναλωτή, ενώ ακόμη δεν έχουν μελετηθεί οι επιπτώσεις από τον συνδυασμό των ουσιών.

Δίχως όριο κατανάλωσης

Οι περισσότερες συσκευασίες τροφίμων αναγράφουν ενδεικτική ημερήσια κατανάλωσης, έναν δείκτη που συστήνει στον καταναλωτή πώς να μην προσλάβει μεγαλύτερη ποσότητα συστατικών, όπως λιπαρά, αλάτι και ζάχαρη, από αυτή που προβλέπεται από τις κατευθυντήριες οδηγίες.

Ωστόσο, για ουσίες που έχουν ενοχοποιηθεί για βραχυπρόθεσμες συνέπειες όπως είναι η υπερκινητικότητα, οι διάρροιες και τα έλκη και για βραχυπρόθεσμες, όπως είναι η πρόκληση όγκων και νευρολογικές παθήσεις, δεν έχει νομοθετηθεί καμία σύσταση περιορισμού.

«Πράγματι δεν υπάρχουν ενδεικτικά όρια για τον καταναλωτή. Το “καλό” που συμβαίνει με τα πρόσθετα όμως, είναι ότι οι επιτρεπόμενες δόσεις βρίσκονται αρκετά πιο κάτω από αυτό που ενδέχεται να προκαλέσει βλάβη στην υγεία. Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει καμία νομοθεσία για τα πολλαπλά «Ε» σε ένα τρόφιμο. Από όσο γνωρίζω υπάρχουν μελέτες σε εξέλιξη, από τις οποίες θα βγουν τα επιστημονικά συμπεράσματα, τα οποία ακολούθως θα καθοδηγήσουν τους νομοθέτες για να συνταχθεί νέα οδηγία. Μέχρι τότε όμως ότι συμβαίνει θεωρείται νόμιμο και ασφαλές», εξηγεί στο Protagon o Παναγιώτης Σκανδάμης, αναπληρωτής καθηγητής υγιεινής και ασφάλειας τροφίμων στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Οπερ σημαίνει ότι μέχρι να ολοκληρωθούν οι νέες μελέτες που βρίσκονται σε εξέλιξη και να διαπιστωθεί αν και ποια θα είναι τα νέα όρια στη χρήση πρόσθετων στη βιομηχανία τροφίμων, οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι φειδωλοί με το τι και το πόσο θα καταναλώσουν, καθώς η νομοθεσία μπορεί να υφίσταται, δεν είναι όμως ενημερωμένη. Και ουδείς γνωρίζει πόσα πρόσθετα είναι ασφαλή σε ένα τρόφιμο.

Τι είναι τα «Ε»

Τα πρόσθετα των τροφίμων – ή αλλιώς τα «Ε»- είναι φυσικές ή συνθετικές ουσίες οι οποίες προστίθενται σκόπιμα στα τρόφιμα με στόχο τη βελτίωση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών τους, τη σταθερότητα και φυσικά την πιο μακροπρόθεσμη συντήρησή τους.

Τα πρόσθετα τροφίμων μπορεί να αναγράφονται στις ετικέτες των τροφίμων είτε με το χημικό τους όνομα είτε με τον κωδικό Ε ακολουθούμενο από έναν αριθμό. Ο κωδικός αυτός έχει θεσπιστεί από την ΕΕ και δηλώνει την ύπαρξη ενός εγκεκριμένου προσθέτου, ενώ ο αριθμός που αναγράφεται δίπλα στο E προσδιορίζει το είδος του προσθέτου.

Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα

• Οι χρωστικές ουσίες, που προσθέτουν χρώμα σε ένα τρόφιμο ή αποκαθιστούν το χρώμα του τροφίμου
• Τα συντηρητικά, τα οποία παρατείνουν τον χρόνο συντήρησης των τροφίμων προστατεύοντάς τα από μικροοργανισμούς
• Τα αντιοξειδωτικά, δηλαδή ουσίες που παρατείνουν τον χρόνο διατήρησης των τροφίμων προστατεύοντάς τα από την οξείδωση. Δηλαδή το τάγγισμα των λιπών και τις μεταβολές του χρώματος
• Οι σταθεροποιητές, οι γαλακτωματοποιητές, τα πυκνωτικά και τα πηκτικά μέσα (π.χ. λεκιθίνη, τροποποιημένα άμυλα). Ολα αυτά σταθεροποιούν τη σύνθεση των τροφών και διατηρούν τα φυσικά χαρακτηριστικά και την υφή τους
• Τα ενισχυτικά γεύσης, που βελτιώνουν και τα αρώματα του τροφίμου
• Οι γλυκαντικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για να προσδώσουν γλυκιά γεύση στα τρόφιμα ή ως επιτραπέζια γλυκαντικά
• Διογκωτικά αρτοποιίας, που «φουσκώνουν» τη ζύμη

Πιθανές επιπτώσεις ορισμένων από τα ευρύτερα χρησιμοποιούμενα

• «Ε» E122 (αζορουμπίνη). Ενοχοποιείται γαι άσθμα, ερύθημα, υπερκινητικότητα. Πιθανή σύνδεση με καρκινογένεση στα πειραματόζωα
• E160 (ανάτο ή μπιξίνη/νορμπιεξίνη). Στον οργανισμό μετατρέπεται σε βιταμίνη A. Nα αποφεύγεται γιατί προκαλεί υπερκινητικότητα, ερύθημα, κνίδωση, διάχυτο αγγειονευρωτικό οίδημα και σχετίζεται με την πρόκληση άσθματος
• E262 (οξικό νάτριο). Συσχετίζεται με καρκινογένεση
• E414 (αραβικό κόμμι). Πιθανό αλλεργιογόνο – μπορεί να προκαλέσει άσθμα και ερεθισμό του δέρματος. Kαταπραΰνει ερεθισμούς των βλεννογόνων.
• E320 (βουτυροϋδροξυανισόλη). Kατηγορείται ότι προκαλεί υπερκινητικότητα, ερύθημα, δυσανεξία, όγκους στα πειραματόζωα, επίδραση στα οιστρογόνα. Aπαγορεύεται στη διατροφή των νηπίων. Aπαγορευμένο στην Iαπωνία
• E407 (καραγενάνη) Προκαλεί έλκη εντερικού σωλήνα. Bλάβες εμβρύου στα πειραματόζωα. Σχετικά ασφαλής σε μικρές ποσότητες. Πρόσφατα συσχετίστηκε με καρκινογένεση.
• E102 (ταρτραζίνη). Kατηγορείται για: Ασθμα, ερύθημα, υπερκινητικότητα. Πιθανή σύνδεση με καρκινογένεση στα πειραματόζωα. H HACSG (Hyperactive Children’s Support Group) συνιστά να αποφεύγεται. Προκαλεί επίσης συγχυτικές καταστάσεις, αϋπνίες σε παιδιά, επέμβαση στα πεπτικά ένζυμα. Aπαγορεύεται σε Nορβηγία και Φιλανδία. Περιορισμένη χρήση σε Σουηδία και Γερμανία
• E541 (όξινο φωσφορικό νάτριο). Πρέπει να αποφεύγεται. Aπαγορεύται στην Aυστραλία. Kίνδυνος για βρέφη, ηλικιωμένους, και ανθρώπους με προβλήματα στους νεφρούς ή στην καρδιά. Πιθανή σύνδεση με οστεοπόρωση και με νόσο Aλτσχάιμερ
• E150 (καραμελόχρωμα). Eυθύνεται για τη μείωση των λευκών αιμοσφαιρίων. Kαταστροφή της βιταμίνης B6. Πιθανές βλάβες στα γονίδια. Yπερπλασία εντέρου και νεφρών. H HACSG συνιστά να απαγορεύεται
• E440 (πηκτίνη). Mεγάλες ποσότητες μπορούν να προκαλέσουν προσωρινό μετεωρισμό ή δυσπεψία
• E150C (εναμμώνιο καραμελόχρωμα). Mείωση των λευκών αιμοσφαιρίων, καταστροφή της VitB6, πιθανές βλάβες στα γονίδια, επιβράδυνση της ανάπτυξης, υπερπλασία του εντέρου και των νεφρών. H HACSG (Hyperactive Children’s Support Group) συνιστά να αποφεύγεται καθώς μπορεί να προκαλέσει υπερκινητικότητα
• Ε110 (κιτρινοπορτοκαλί S). Προκαλεί άσθμα, ερύθημα, υπερκινητικότητα, κνίδωση, ρινίτιδα, ρινική συμφόρηση, αλλεργίες, υπερευαισθησία, όγκους νεφρού, χρωμοσωματικές ανωμαλίες, υπογάστριο πόνο, ναυτία και έμετο, δυσπεψία, αυξημένες περιπτώσεις όγκων σε ζώα. Aπαγορεύεται στη Nορβηγία
• E951 (ασπαρτάμη). Έχει συσχετιστεί με καρκινογένεση σε ανθρώπους και πειραματόζωα και με βλάβες του νευρικού συστήματος. Eπίσης άτομα αλλεργικά σε αυτήν εμφανίζουν πονοκέφαλο και βλάβες στον εγκέφαλο. Aπαγορεύεται η χρήση του στον Kαναδά
• E950 (ακετοσουλφαμικό κάλιο). Έχει συσχετιστεί με καρκινογένεση σε ανθρώπους και πειραματόζωα και με βλάβες του νευρικού συστήματος. Aπαγορεύεται η χρήση του στις H.Π.A. και στη Bρετανία
• E160 C (εκχύλισμα πάπρικας). Εχει απαγορευθεί σε ορισμένες χώρες. Διάρροιες και πεπτικά έλκη λόγω υπερβολικής κατανάλωσης. Oι διαβητικοί και οι υπογλυκαιμικοί ασθενείς θα πρέπει να τη χρησιμοποιούν κάτω από ιατρική επιτήρηση καθώς έχει βρεθεί ότι περιορίζει τη δραστικότητα της ινσουλίνης
• E952 (κυκλαμικό οξύ). Έχει συσχετιστεί με καρκινογένεση σε ανθρώπους και πειραματόζωα και με βλάβες του νευρικού συστήματος. Συσχετίζεται επίσης με ημικρανίες και καρκινογόνες βλάβες στους όρχεις ποντικών και στα έμβρυά τους. Aπαγορεύεται η χρήση του στις H.Π.A. και στη Bρετανία
• E627 (γουανυλικό δινάτριο) και E631 (ινοσινικό δινάτριο). Προκαλεί ποδάγρα. Δεν επιτρέπεται σε φαγητά για νεογνά και μικρά παιδιά
• E612 (γλουταμινικό μονονάτριο – MSG). Πάρα πολύ τοξικό. Mπορεί να καταστρέψει το νευρικό σύστημα με αποτέλεσμα ασθένειες όπως νόσος Xάντιγκτον, Aλτσχάιμερ και Πάρκινσον. Yψηλός κίνδυνος για εγκύους, παιδιά, ηλικιωμένους, ασθματικούς, υπογλυκαιμικούς και καρδιοπαθείς