Πρόβα τζενεράλε της επερχόμενης κατάρρευσης

Πρωτόγνωρες καταστάσεις

Τα «περήφανα γηρατειά», όπως τα χαρακτήριζε στους προεκλογικούς του λόγους ο αλήστου μνήμης Ανδρέας Παπανδρέου, βρίσκονται κλεισμένα – σε 24 βάση – σε κλιματιζόμενα δωμάτια, ακούγοντας τις εκκλήσεις των ειδικών για λιγότερη χρήση ηλεκτρικής ενέργειας.

Αν έχουν και τηλεόραση παρακολουθούν απίστευτες σκηνές από τις καταστροφικές πυρκαγιές στη Βαρυμπόμπη και το Τατόϊ, την Αιγιάλεια, τη Ρόδο, τη Μεσσηνία και το Σουβλί. Αλλά και στο Λίβανο, την Πεσκάρα και Σικελία, την Καλιφόρνια και την Τουρκία.

Εκατοντάδες οι νεκροί από τις φωτιές και τις πλημμύρες. Χιλιάδες όσοι διασώθηκαν από τις πυρκαγιές μέσα από τη θάλασσα και άλλες τόσες χιλιάδες αυτοί που γλύτωσαν από τα ορμητικά νερά στην Κίνα, την Ινδία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία και πάει λέγοντας.

Οι φωτιές μαίνονταν για μέρες σε ολόκληρη τη Ρωσία, που ούτε μια υπερβολικά μεγάλη πυροσβεστική υπηρεσία δεν μπορούσε να τις αναχαιτίσει. Οι ντόπιοι είχαν μείνει με μόνο μια επιλογή: να παλέψουν με όποιο μέσο διέθεταν. Και όλα αυτά μέσα σε λίγες μονάχα μέρες.

Είναι πια φανερό πως η κλιματική αλλαγή παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

Σχεδόν όλοι οι παγετώνες λειώνουν με επιταχυνόμενο ρυθμό. Όλο και περισσότερες περιοχές σημειώνουν ρεκόρ θερμοκρασίας. Στην Κοιλάδα του Θανάτου της Καλιφόρνιας, η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία των ΗΠΑ κατέγραψε στις 11 Ιουλίου θερμοκρασία 54,4 βαθμούς Κελσίου, μια από τις υψηλότερες που έχουν καταγραφεί στη Γη μέχρι σήμερα.

Δεν πρόκειται μόνο για τις ακραίες κλιματολογικές εκδηλώσεις που απογειώνονται από βδομάδα σε βδομάδα. Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι σειρές4.270.298 άτομα είχαν χάσει τη ζωή τους από ένα μικροσκοπικό κορωνοϊό– ο οποίος ίσως να παράχθηκε μέσα σε ανθρώπινα εργαστήρια – ενώ άλλα 181.018.203 που ανάρρωσαν, πιθανώς να υποφέρουν για χρόνια από κάποιες παρενέργειές της ασθένειας.

Ταυτόχρονα, στη μεγαλύτερη υπερδύναμη του πλανήτη6,5 εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν με έξωση από τα σπίτια τους,αφού το «σοφό» Κογκρέσο απέρριψε την πρόταση του Λευκού Οίκου που ζήτησε παράταση του μορατόριουμ για τις εξώσεις.

Η Πρόβα τζενεράλε της κατάρρευσης;

Πραγματικά είναι λογικό να διερωτάται κανείς, αν πρόκειται για μια πρόβα τζενεράλε για μια επερχόμενη κατάρρευση του γήινου οικοσυστήματος και της βιόσφαιρας.

Για τους γεωεπιστήμονες, βιώσιμη ανάπτυξη σημαίνει ανανέωση των πόρων σε ποσοστά ίσα ή μεγαλύτερα από το ρυθμό με τον οποίο τα καταναλώνουμε. Αυτό, όμως, σήμερα δεν συμβαίνει.

Από το 1950 ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει τουλάχιστον τριπλασιαστεί, φτάνοντας τα 7,8 δισεκατομμύρια, σύμφωνα με την μέση εκτίμηση του ΟΗΕ του 2019, ενώ από την άλλη η οικονομική παραγωγή αυξήθηκε κατά 12 φορές. Από το 1970 το παγκόσμιο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν διπλασιάστηκε.

Η «Μεγάλη Επιτάχυνση», όπως αποκαλέστηκε, διευκολύνθηκε από μια μεγάλη αύξηση της χρήσης των φυσικών μας πόρων, όπως της γης, του νερού, της ξυλείας και άλλων υλικών, ανάμεσα στα οποία προφανώς και οι ορυκτές & ενεργειακές πρώτες ύλες.

Αυτή η Μεγάλη Επιτάχυνση μπορεί να βοήθησε εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους να ξεφύγουν από τη φτώχεια, αλλά επηρέασε πολύ αρνητικά τα οικοσυστήματα, ενώ προκάλεσε και την επίσπευση της κλιματικής αλλαγής.

Σύμφωνα με την Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής Φυσικών Πόρων του 2019 το 75% του χερσαίου και το 40% του θαλάσσιου περιβάλλοντος έχουν υποστεί σοβαρές αλλοιώσειςi.

Η συνεχιζόμενη καύση ορυκτών καυσίμων, οι αλλαγές στη χρήση της γης και η αποψίλωση των δασών, έχουν ως αποτέλεσμα οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου να είναι πολύ μεγαλύτερες από αυτές που μπορεί να «αντέξει» ο πλανήτης Γη.

Οι στόχοι της ΕΕ για το 2050 φαίνεται, προς το παρόν, να βρίσκονται αρκετά μακριά από το ζητούμενο, ενώ οι σχεδιασμοί για παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) καθυστερούν.

Το ευρωπαϊκό μοντέλο για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομίαθα απαιτήσει 60 φορές μεγαλύτερη ποσότητα λιθίου, 15 φορές μεγαλύτερη ποσότητα κοβαλτίου, 10 φορές μεγαλύτερη ποσότητα σπάνιων γαιών και πολλαπλάσιες από τις σημερινές ποσότητες νικελίου, αλουμινίου, χάλυβα και άλλων μετάλλων.

Η κυκλική οικονομία, με επίκεντρο την ανακύκλωση, καθυστερεί να φέρει τα απαραίτητα αποτελέσματα. Άξιο ειδικού προβληματισμού και το γεγονός ότι κάποιες ορυκτά και μέταλλα αποτελούν αποκλειστικό μονοπώλιο της Κίνας. Έτσι ο αλόγιστος πολιτικός ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσει σε εμπορικές ακρότητες, αν όχι και σε πολεμικές συρράξεις.

Ένας από τους μεγαλύτερους κινδύνους , τα πυρηνικά όπλα, παραμένει εξαιρετικά υψηλός, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να επενδύουν περισσότερο από ένα τρισεκατομμύριο δολάρια για τον εκσυγχρονισμό και την ανάπτυξη των προγραμμάτων τους για τα πυρηνικά όπλα. Η Ρωσία διατηρεί σχεδόν 1.000 πυρηνικά όπλα που θα μπορούσαν να εκτοξευτούν μέσα σε λίγα λεπτά και κράτη όπως η Κίνα, η Ινδία, η Βόρεια Κορέα και το Πακιστάν συνεχίζουν να επεκτείνουν τα οπλοστάσια τους.

Η ανθρωπογενούς προέλευσης διαταραχή του γήινου οικοσυστήματος είναι προφανής. Εκτός από την κλιματικήαλλαγή, η διαταραχή αυτή εμφανίζεται και με αυξημένους κινδύνους υγειονομικών πανδημιών, οικολογικής καταστροφής, ανεξέλεγκτης οικονομικής κρίσης, κοινωνικής αστάθειας και άλλων συστημικών αναταραχών.

Εάν κάποια στιγμή όλα αυτά συνδυαστούν η ανθρωπότητα θα βρεθεί σε μια επισφαλή και επικίνδυνη κατάσταση. Επομένωςοκίνδυνος ενός ανεξέλεγκτου γεγονότος κατάρρευσης του γήινου οικοσυστήματος θα είναι πια ορατός.

Καταφύγια επιβίωσης

Ήδη ορισμένοι ερευνητές άρχισαν να ανιχνεύουν τις γεωγραφικές εκείνες τοποθεσίες που ενδέχεται να έχουν τις μικρότερες επιπτώσεις από μια πιθανή παγκόσμια κατάρρευση.

Εξετάστηκε μια σειρά από παράγοντες, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται η πρόσβαση σε πηγές ενέργειας, το κλίμα, η διαθεσιμότητα καλλιεργήσιμης γης και η πυκνότητα του πληθυσμού.

Αναζητήθηκαν χώρες που έχουν την ικανότητα να αποφύγουν τις ακραίες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής – ή άλλων παγκόσμιων κρίσεων – και ως εκ τούτου να διατηρούν τοπικά υψηλότερα επίπεδα κοινωνικής, τεχνολογικής και οργανωτικής συστηματικότητας. Με άλλα λόγια, όπου μπορεί να αναγεννηθεί ευκολότερα η ζωή.

Από τη μελέτη των King, N. και Jones, A.ii, προέκυψε ένας μικρός κατάλογος πέντε χωρών (Νέα Ζηλανδία, Ισλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστραλία και Ιρλανδία), κάθε μια από τις οποίες αξιολογήθηκε στη συνέχεια ποιοτικά για τα τοπικής κλίμακας χαρακτηριστικά της.

Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Νέα Ζηλανδία (Εικ. 1)έχει τη μεγαλύτερη δυνατότητα να λειτουργήσει ως ένα καταφύγιο επιβίωσης και αναγέννησης, λόγω της χαμηλής πυκνότητας του πληθυσμού και της γεωγραφικής της θέσης. Άλλα κριτήρια ήταν η δυνατότητα τους να καλλιεργούν τρόφιμα, να παράγουν ενέργεια με ΑΠΕ, να ελέγχουν την ανεπιθύμητη μετανάστευση και να διαθέτουν ένα ανεκτό/ήπιο κλίμα.

Η Ισλανδία, η Αυστραλία (Τασμάνια) και η Ιρλανδία έχουν, επίσης, ευνοϊκά γνωρίσματα, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο – με μια πιο περίπλοκη εικόνα – κατατάσσεται ως πέμπτη, ανάμεσα ωστόσο στις 237 χώρες του κόσμου.

Υπάρχουν επίσης πολλές αναφορές εδώ και χρόνια ότι πολυεκατομμυριούχοι του Silicon Valley αγοράζουν απομακρυσμένα ακίνητα στη Νέα Ζηλανδία, αποθηκεύοντας ταυτόχρονα τρόφιμα και άλλες πρώτες ύλες. Το Queenstown ήταν πάντοτε ένας ελκυστικός προορισμός για την ξένη ελίτ που αναζητά ένα ασφαλές καταφύγιο χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά από μεγάλες πολιτικές αναταραχές και πιθανές συνδυαστικές κρίσεις.

Μεταξύ των αγοραστών συγκαταλέγονται ο δισεκατομμυριούχος Peter Thiel και ο πρώην παρουσιαστής του NBC News, MatLauer, γνωστές προσωπικότητες από τις ΗΠΑ. Τοπικοί κτηματομεσίτες διαφημίζουν τέτοιες κατοικίες ως ”καταφύγια για δισεκατομ-μυριούχους”.

Υπάρχει ελπίδα;

Και ενώ ορισμένοι πολυεκατομμυριούχοι κατευθύνονται προς Νέα Ζηλανδία, ο Elon Musk, μεγιστάνας της τεχνολογίας και Δ.Σ. της Tesla, μας καλεί στο Twitterνα προχωρήσουμε στον αποικισμό του Άρη, λέγοντας ότι η «κατάρρευση του πληθυσμού είναι ένα μεγάλο πρόβλημα στη Γη, ενώ ο Άρης, του οποίου ο πληθυσμός είναι μηδενικός, χρειάζεται ανθρώπους».

Ωστόσο, πριν από αυτό, που θα αποκαλούσα ως η Μεγάλη Φυγή, νομίζω πως πρέπει να δούμε ως γήινα όντα αν μπορούμε να αλλάξουμε την δική μας πορεία πρώτα πάνω στη Γη. Προφανώς και μπορούμε να κάνουμε πολλά. Η πανδημία του κορωνοϊού απέδειξε ότι η ανθρωπότητα είναι σε θέση να αναλάβει δράσεις για να αντιμετωπίσει τις μεγάλες κρίσεις γρήγορα και ως ένα βαθμό συλλογικά.

Πρώτα από όλα, πρέπει να αντιληφθούμε πως το 90% της απώλειας της βιοποικιλότητας και της ανασφάλειας για το νερό προκαλούνται από την εξόρυξη και επεξεργασία των πόρων, που προαναφέραμε.

Οι ίδιες δραστηριότητες συμβάλλουν στο 50% περίπου των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

Όπως όμως διαπιστώνει η Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής Φυσικών Πόρων, η χρήση τους και τα σχετικά οφέλη, όπως και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, κατανέμονται ανομοιογενώς μεταξύ χωρών και περιοχών.

Οι χώρες με τα υψηλότερα εισοδήματα, περιλαμβανομένων των κρατών μελών της ΕΕ, εξακολουθούν να καταναλώνουν σημαντικά περισσότερα υλικά και να προκαλούν δηλωτικά περισσότερη περιβαλλοντική ζημιά σε σύγκριση με τις φτωχότερες χώρες.

Επομένως, για να υπάρξει ελπίδα, οφείλουμε ως σύνολο ενός μεγάλου πληθυσμού που ζει σε αυτό τον πλανήτη να επαναπροσδιορίζουμε την έννοια της βιωσιμότητας.

Κατά την ταπεινή μου άποψη, βιώσιμη ανάπτυξη θα πρέπει να είναι η δημιουργία ενός κόσμου, όπου ο καθένας μας θα μπορεί να έχει μια ικανοποιητική ζωή και να απολαύσει ένα επίπεδο ευημερίας μέσα στα πλαίσια που μπορεί να μας προσφέρει η φύση.

Εκτός λοιπόν από την αποκατάσταση των κοινωνικών, υγειονομικών και άλλων ανισοτήτων, οφείλουμε να διαχειριστούμε την εκμετάλλευση των πρώτων υλών με τρόπο ώστε να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας, αλλά και να διατηρήσουμε τα οικοσυστήματα μας. Έτσι πιθανώς θα ανακόψουμε την πορεία προς την κατάρρευση.

Είναι αλήθεια ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο ΟΗΕ και πολλά άλλα παγκόσμια σύνολα και μεγάλα κράτη έχουν αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες, όπως π.χ. η Συμφωνία των Παρισίων, η Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, οι δράσεις για το 2050 (διατήρηση της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5οC, πλήρης απαλλαγή από τα ορυκτά καύσιμα, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου, η κυκλική οικονομία), τα Σχέδια Ανάκαμψης της κλονισμένης από τον κορωνοϊό οικονομίας, κοκ.

Μια μικρή δοκιμή για να εξακριβώσουμε αν υπάρχει ελπίδα θα ήταν να διαπιστώσουμε εάν πραγματικά τα κράτη με τα υψηλότερα εισοδήματα – και κυρίως οιG7 και η ΕΕ – θα βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία με την προμήθεια ιατρικού υλικού, αναπνευστήρων και κυρίως εμβολίων.

Είναι επίσης καιρός οι κυβερνήσεις να ελέγξουν την χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που τροφοδοτούν την παραπληροφόρηση και υποσκάπτουν την εμπιστοσύνη του κόσμου στην επιστήμη.

Θα ήθελα να τελειώσω πιο αισιόδοξα ταυτιζόμενος με μια δήλωση εκπροσώπων της BAS (Bulletin of the Atomic Scientists), μιας παγκόσμιας οργάνωσης επιστημόνων και πολιτικών εμπειρογνωμόνων: «Όσο κι αν ακούγονται τρομακτικά, πρόκειται για προβλήματα που έχουν προκληθεί από ανθρώπους και οι λύσεις θα πρέπει να προέλθουν από συλλογικές ανθρώπινες προσπάθειες, εφευρετικότητα και βούλησηv».