Quo Vadis, Ελλάδα; Ή γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη

Το Νομπέλ Οικονομίας 2024 απονεμήθηκε στους Ντάρον Ατζέμογλου, Τζέιμς Ρόμπινσον και Σάιμον Τζόνσον, επειδή, σύμφωνα με τη Σουηδική Ακαδημία, «απέδειξαν τη σημασία των θεσμών για την ευημερία μιας χώρας. Κοινωνίες με αδύναμο κράτος δικαίου και θεσμούς που εκμεταλλεύονται τον πληθυσμό δεν δημιουργούν ανάπτυξη ή αλλαγή προς το καλύτερο».

Το βραβείο στους δύο πρώτους οφείλεται κυρίως στο προ δωδεκαετίας μνημειώδες βιβλίο τους «Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη;», όπου αποδεικνύεται ότι η κύρια αιτία της αποτυχίας είναι οι ισχνοί ή αναποτελεσματικοί θεσμοί μιας Πολιτείας, προς όφελος μιας συγκεντρωτικής εκτελεστικής εξουσίας.

Δεν μπορεί κανείς να αποφύγει να αναρωτηθεί εάν, κατά τη λογική του βιβλίου, η Ελλάδα θα αποτύχει ξανά…

Ο μηχανισμός της χρεοκοπίας στη χώρα μας, δεν είναι οικονομικός ή παραγωγικός, είναι πολιτικός. Οχι επειδή υπάρχει το απατηλό δόγμα «όλα είναι πολιτικά» αλλά επειδή στη χώρα μας η αυτονομία της οικονομικής ή της παραγωγικής σφαίρας είναι περιορισμένη σε σχέση με την πολιτική σφαίρα (αν διαβάσουμε Ατζέμογλου και Ρόμπινσον θα δούμε σε ποιες άλλες περιοχές του κόσμου συμβαίνει κάτι ανάλογο – πάντως όχι στη Δυτική Ευρώπη…)

Κι αυτό είναι θέμα θεσμών. Πολιτικών θεσμών. Θεσμών Διακυβέρνησης. Θεσμών Εκπροσώπησης.

Το πέρασμα στην Δ’ Ελληνική Δημοκρατία δεν έχει γίνει. Η Γ’ Ελληνική Δημοκρατία, η λεγόμενη και Μεταπολιτευτική, επιτυχημένη για τον καιρό της, έπεσε θύμα της επιτυχίας της και έμεινε ανεξέλικτη: Ενα Πρωθυπουργοκεντρικό μοντέλο, οιονεί συγκεντρωτικής Προεδρικής Δημοκρατίας, με υποτελές Κοινοβούλιο, με ασθμαίνουσα Αυτοδιοίκηση, με ανύπαρκτο στις πολιτικές αρμοδιότητες Πρόεδρο της Δημοκρατίας, με οριζόμενη από την εκτελεστική εξουσία ηγεσία της Δικαιοσύνης, με ανεξόπλιστες σε σχέση με το μέγεθος της αποστολής τους Ανεξάρτητες Αρχές και με σχεδόν μηδενική εσωτερική ζωή των κομμάτων (ιδίως των κάθε φορά κυβερνητικών), οδηγεί το καράβι καταπώς νομίζει ο (εκάστοτε) Μεγάλος Τιμονιέρης.

Και αν ο Ενας έχει τις ικανότητες να δικαιολογεί τον τίτλο του, πιθανόν ο ακραίος Πρωθυπουργοκεντρισμός να φαντάζει στα μάτια ορισμένων και ως καλή λύση, αλλά, όταν δεν τις έχει, το μόνο «φρένο» δεν είναι θεσμικό, αλλά το μέγεθος της διαφαινόμενης καταστροφής (όπως είδαμε τουλάχιστον δύο φορές στα τελευταία 15 χρόνια).

Το ’75 και το ’86 (ψήφιση του Συντάγματος και η αναθεώρησή του, αντίστοιχα) ήταν τελείως άλλες εποχές. Εχοντας διανύσει το ¼ του 21ου αιώνα, με τις ιλιγγιώδεις αλλαγές, τη διεθνή αλληλεξάρτηση και την αυξανόμενη  διαστρωμάτωση και πολυπλοκότητα της κοινωνίας, χρειάζεται μια θαρραλέα πολιτική πρωτοβουλία εξέλιξης του πολιτικού μας συστήματος. Με ισχυροποίηση ή και δημιουργία νέων θεσμών που θα λειτουργούν ως αντερείσματα στην εκτελεστική εξουσία και με βελτίωση της διάκρισης των τριών εξουσιών.

Αυτή είναι η αρχή των επιλογών. Ολες οι αλλαγές, για παράδειγμα στο άρθρο 3 ή 16 ή 86 του Συντάγματος, νοηματοδοτούνται επαρκώς μόνο όταν ξεκινήσουμε σωστά…

* Ο Δημήτρης Κατσαντώνης είναι συγγραφέας, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ερευνών Τo the Point