«Σαλπίσατε νομήν…»

Συνάντησα τη φράση του τίτλου στο βιβλίο τού (και επικοινωνιολόγου) Ανδρέα Ριζόπουλου, “Μυαλά ορθάκλειστα”. Αντιγράφω: “Αναφέρεται ότι κατά την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων από τη Σμύρνη αντιμετωπίστηκε πρόβλημα με τα άλογα και τα μουλάρια στα πλοία, γιατί δεν υπήρχε τροφή. Τότε, κάποιος με φαντασία διέταξε τους σαλπιγκτές  να “σαλπίσουν νομήν”. Τα ζώα ηρέμησαν για αρκετή ώρα, περιμένοντας την τροφή τους, όπως συνέβαινε κάθε φορά μετά το (οικείο και ειδικό) σαλπισμα. Αργότερα υπήρξε νέα αναταραχή και επαναλήφθηκε το σάλπισμα ξεγελώντας έτσι τα άμοιρα τα ζώα, ωσότου να φτάσουν  τα πλοία στον προορισμό τους”.

Η ιστοριούλα παραπέμπει ευθέως στην από αιώνων μεγαλύτερη επικοινωνιακή απάτη: Αυτήν, της χειραγώγησης και του αποπροσανατολισμού. Συγχρόνως όμως και στην πιο ύπουλη, αυτήν της παραγωγής νοήματος δια της γλώσσης, ανάλογα με τον σκοπό που η χρήση της, κάθε φορά, εξυπηρετεί. Γιατί “οι λέξεις δεν έχουν σημασίες, έχουν χρήσεις”.

Το έχουν πιστοποιήσει και οι ποιητές: “Την αλήθεια τη φτιάχνει κανείς όπως το ψέμα”. Κάτι που δεν είναι δύσκολο να το καταφέρουν τα διάφορα καθαρόαιμα της πολιτικής, του μάνατζμεντ και της επικοινωνίας, εκπαιδευμένα καθώς είναι στα σχετικά μεταπτυχιακά προγράμματα και τα συντεχνιακά σεμινάρια επικοινωνιακών και διαχειριστικών, διάβαζε χειραγωγικών, δεξιοτήτων, όπου έχουν μάθει τόσο καλά, ότι για να λύσεις ένα πρόβλημα, αρκεί να το έχεις θέσει καλά. “Η γλώσσα κρατάει τη σκέψη σε απόσταση”, έχει αποφανθεί επιγραμματικά, ο Πίντερ.

“Αν σου πω: ‘Σκέψου οτιδήποτε, εκτός από μια μαϊμού’, είναι αδύνατον να μην σκεφτείς τη μαϊμού”. Έτσι λειτουργεί ο εγκέφαλος. Υπάρχουν επαγγελματίες που τα έχουν σπουδάσει αυτά και τα έχουν θέσει στη διάθεση των κάθε είδους  “πωλητών” και διαμορφωτών της κοινής γνώμης που μας ποδηγετούν ασύστολα. Ποτέ δεν ήταν αληθέστερη η παραδοξολογία: “Όταν όλοι λένε πως είσαι πεθαμένος, καλύτερα να ξαπλώσεις”.

Στην κορυφή της σχετικής εξαπατητικής πυραμίδας, αυτοί που τόσο συχνά απαντώνται στην καθ’ ημάς πολιτική και μιντιακή χλωρίδα: οι χαρισματικοί άνθρωποι.

Μοιραίους να τους ονομάσουμε; που σ’ όλη  τους τη ζωή δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να παίζουν την τυφλόμυγα. Εύκολα μπορεί κανείς να τους καταδικάσει, αλλά πολύ δύσκολα να αρνηθεί τη γοητεία τους. Ανάλαφροι, επισφαλείς, επίφοβοι, επικίνδυνοι, όχι όμως  γι’ αυτό λιγότερο ελκυστικοί. Όλες οι αντιθέσεις συντιθεμένες σε μια μοναδική αρμονία. Η γοητεία τους: Να ακούς να σου λένε ναι, χωρίς να έχεις κάνει καμιά ερώτηση.

Υπόδειγμα ιστορικό αξεπέραστο ο Αλκιβιάδης: “Πιο λάγνος στους Πέρσες, όσο κανείς Πέρσης, πιο αυστηρός στη Σπάρτη, όσο κανείς Λακεδαίμων”. Αυτός που στη Σπάρτη είχε ζήσει σαν Σπαρτιάτης, “ψυχρολουτών και μάζη συνών και ζωμώ μέλανι χρώμενος”, έζησε κατόπιν τη μαλθακή ζωή του σατράπη. Αυτά από τον Πλούταρχο.

Είκοσι πέντε αιώνες μετά, τίποτα δεν φαίνεται να έχει αλλάξει. Ούτε σε ό,τι χαρακτηρίζει τα χαρισματικά αναρριχητικά, ούτε τους πιστούς λογοφάγους υπηκόους τους.

Η περιλάλητη φράση του Θουκυδίδη τα λέει όλα:

“Ειώθατε θεαταί μεν των λόγων γίγνεσθαι, ακροαταί δε των έργων, τα μεν μέλλοντα έργα από των ευ ειπόντων σκοπούντες ως δυνατά γίγνεσθε, τα δε πεπραγμένα ήδη, ου το δρασθέν πιστότερον όψει λαβόντες ή το ακουσθέν από των λόγων καλώς επιτιμησάντων”. Δηλαδή, συνηθίζετε να είστε θεαταί των λόγων και ακροαταί των έργων, κρίνοντες το δυνατόν των μελλόντων γεγονότων από τους ωραίους λόγους των ρητόρων, ενώ ως προς τα ήδη τετελεσμένα πιστεύετε λιγότερο σε ό,τι είδατε να γίνεται μπροστά σας, παρά στο ό, τι ακούσατε  να λέγεται από ευφραδείς επικριτές.

Σ’ αυτό στάθηκε και ο Αριστοτέλης, εντοπίζοντας τον εντυπωσιασμό των ανθρώπων  από το μακρινό και θαυμαστό: “Θαυμασταί γαρ των απόντων εισίν, ηδύ δε το θαυμαστόν εστίν”.

Και ο Πλάτων επίσης, συμπλέοντας, αριστοτεχνικά: “Δια των πιθανοτάτων[ …] εκπλήξαι και ψυχαγωγήσαι, δια την απάτην των θεωμένων”.

Το πράγμα φαίνεται ότι άγγιζε, πλέον, και την αντικειμενικότητα της ιστορίας, για να αναγκάσει και τον Πολύβιο να υψώσει, προειδοποιώντας, τη φωνή του κατά της μεταφοράς και στην ιστοριογραφία, που τον ενδιέφερε, των επιδεξιοτήτων της ρητορικής: “επ’ απάτη και γοητεία”.

Δεν είχα κατά νου να εξαντλήσω τον χώρο με τις επικοινωνιακές “επιδεξιότητες” των πρώτων διδαξάντων, αρχαίων ημών προγόνων. Τι θα μπορούσα, όμως, να παραλείψω;

Και τι να προσθέσω για τα τρέχοντα, τα σημερινά; Μια τουρκική παροιμία, μου έρχεται στο μυαλό: “Gavurun akili sonradan gelir” -“Του Ρωμιού η γνώση ύστερα έρχεται”. Βασικό, εθνικό ελάττωμά μας η βιαστική, η επιπόλαιη σκέψη, η παρορμητική απόφαση, όλα τους, βούτυρο στο ψωμί της ευπιστίας.

Οπότε, τι απομένει να πούμε για τα έξυπνα πουλιά που, ως γνωστόν, συναποτελούν τον εξυπνότερο λαό του κόσμου; Αυτό: “Αρκεί καμιά φορά να είσαι κάπως αργόστροφος, για να μην εξαπατηθείς από έναν κατεργάρη”.

*Τέως γενικός διευθυντής εταιρειών του ευρύτερου  χρηματοπιστωτικού τομέα- gcostoulas@gmail.com

Η στήλη θα απουσιάσει για λίγο καιρό λόγω απουσίας του κ. Κωστούλα και θα επανέλθει με άλλη συχνότητα το φθινόπωρο. Ο κ. Κωστούλας και τα “Κ” ευχαριστούν θερμά τους αναγνώστες που που ήταν σταθεροί κάθε Σάββατο και δημιούργησαν ένα αξιόλοΗΠΑ κοινό ανθρώπων με ανάλογα ενδιαφέροντα και ανησυχίες με το συγγραφέα.