Στο κλουβί των social media: Έφηβοι «κολλημένοι» στις πλατφόρμες

Στην τηλεταινία «I Am Ruth», η Κέιτ Γουίνσλετ υποδύεται μια μητέρα που προσπαθεί να βοηθήσει την έφηβη κόρη της την οποία βλέπει να βυθίζεται στον κόσμο των σόσιαλ μίντια (θα προβληθεί στο Channel 4). «Γυρίζεις σπίτι σε ένα δήθεν ασφαλές μέρος μακριά από το σχολείο, αλλά αυτό δεν συμβαίνει λόγω των σόσιαλ μίντια», λέει κάποια στιγμή η μία από τις τέσσερις 15χρονες ηρωίδες του επίσης βρετανικού ντοκιμαντέρ «Heart Eyes and a World» (2021), που εξερευνά την τάση των εφήβων να παρουσιάζουν τον εαυτό τους με αλληλουχίες από σέλφι (προβάλλεται αυτή την Κυριακή στο Παιδικό & Εφηβικό Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Αθήνας). Πόσο διαδεδομένο πρόβλημα είναι τελικά η εξάρτηση από τα κοινωνικά δίκτυα; Και πόσο επικίνδυνος μπορεί να γίνει ο κόσμος από likes, followers, emojis και DMs;

Σε έρευνα που είχε πραγματοποιήσει η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) ΕΚΠΑ προ πανδημίας είχαν εντοπιστεί πολύ υψηλά ποσοστά εθισμού των νέων στο Ιντερνετ (30%-40% του εφηβικού πληθυσμού), με τη σοβαρή συμπεριφορά εξάρτησης να αγγίζει το 8%. Εν μέσω πανδημίας, τα αντίστοιχα ποσοστά έφτασαν το 50%-60%, με τη σοβαρή συμπεριφορά εξάρτησης να φτάνει το 15%. «Πάνω από το 40% των κλήσεων αφορά συμπεριφορές εξάρτησης από το Διαδίκτυο, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά στην Ευρώπη», λέει στην «Κ» ο Γιώργος Κορμάς, γιατρός και υπεύθυνος της γραμμής βοήθειας του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου (210-60.07.686, help-line.gr). Οπως λέει, σε ό,τι αφορά τον εθισμό στα κοινωνικά δίκτυα, το μεγαλύτερο πρόβλημα εστιάζεται στο Instagram και στο Tik Tok. «Το Tik Tok είναι ένας συνδυασμός του Musical.ly (σ.σ. παλιότερη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, στην οποία οι χρήστες μοιράζονταν σύντομα βίντεο με συγχρονισμό των χειλιών) με το Chatroueltte (ιστότοπος που συνδυάζει τυχαίους χρήστες για συνομιλία με βίντεο). Εχει δηλαδή το στοιχείο της εναλλαγής και της αναμονής, που κρατάει τα παιδιά σε διέγερση, με αποτέλεσμα να λειτουργεί εθιστικά. Τα παιδιά δεν μπορούν να βάλουν όριο στο πόσο θα παρακολουθήσουν, με αποτέλεσμα τα περισσότερα περιστατικά εξάρτησης να τα παρατηρούμε εδώ».

Από τις πλέον ανησυχητικές εξελίξεις που παρατηρούν οι ειδικοί της γραμμής είναι ότι συνεχώς μειώνεται η ηλικία των παιδιών που μπαίνουν στα σόσιαλ μίντια. «Οσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο μεγαλύτερες οι επιπτώσεις. Ο εθισμός σε αποκόβει από το περιβάλλον όπου φυσιολογικά θα αναπτυσσόσουν, από τον αθλητισμό, τη μουσική, τον χορό. Οταν πια ξεκολλήσει, με τι θα ασχοληθεί το παιδί;» τονίζει ο κ. Κορμάς. «Σκεφτείτε, τα παιδιά που είναι όλη μέρα στο Tik Tok ή στο Fortnite (σ.σ. διαδικτυακό παιχνίδι) τι θα θυμούνται από το σχολείο; Δεν θα θυμούνται μια παράσταση ή τις παρέες τους, αλλά ότι εκείνη την εποχή όλη μέρα ήταν κλεισμένα μέσα κι έπαιζαν. Χάνεται η παιδικότητα, η αθωότητα. Παιδιά με δεξιότητες, παιδιά-αστέρια καθηλώνονται εκεί».

Νεαρά άτομα που κατάφεραν να «βγουν» από το πρόβλημα καταλογίζουν στους γονείς τους ότι δεν ήταν εκεί για να τα προστατεύσουν.

Οι περισσότερες κλήσεις γίνονται από τους γονείς, οι οποίοι συχνά αναφέρουν την ύπαρξη μεγάλων εντάσεων στο σπίτι. «Πολύ συχνά ο εθισμός φτάνει τα πράγματα στα άκρα, μπορεί να υπάρξουν βιαιοπραγίες, έχουμε δει και παιδιά να φεύγουν από το σπίτι». Οπως σημειώνει, ιδιαίτερη αξία έχουν και οι μαρτυρίες των ίδιων των παιδιών που κατάφεραν να «βγουν» από το πρόβλημα. «Καταλογίζουν στους γονείς τους ότι δεν ήταν εκεί για να τα προστατεύσουν. Πάντα αυτά τα παιδιά μάς αναφέρουν ότι βλέπουν στο όνειρό τους ότι είναι καλοί μαθητές, ότι κάνουν δραστηριότητες με άλλα παιδιά. Τους έχει μείνει δηλαδή απωθημένο».

Η συμβουλή του Γιώργου Κορμά στους γονείς μικρών παιδιών είναι να είναι αποτρεπτικοί στη χρήση κοινωνικών δικτύων. «Δεν θα τους προσφέρει τίποτα στην ανάπτυξή τους, το αντίθετο. Πώς θα μάθει, για παράδειγμα, το παιδί τι σημαίνει αναστολή; Μεγαλώνουν σε περιβάλλοντα βίας και μισαλλοδοξίας με κίνδυνο να αναπτύξουν επιθετικότητα. Τα πρότυπα στο Ιντερνετ είναι πολύ πιο ισχυρά από αυτά που του δίνει η οικογένεια ή το σχολείο, δημιουργείται σύγχυση στα παιδιά». Σε ό,τι αφορά τους γονείς μεγαλύτερων παιδιών, να ανοίξουν μαζί τους κουβέντες και να φροντίσουν να έχουν ποιοτικό ύπνο. «Θεωρείται παραμέληση από τον γονιό το παιδί να ξενυχτά συστηματικά».

Τα γονικά πρότυπα

Η Μαρία Μουζάκη, ψυχολόγος και συστημική ψυχοθεραπεύτρια της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Π. & A. Κυριακού», η οποία δέχεται περιστατικά εθισμού στο Διαδίκτυο, συμφωνεί ότι τη «δουλειά» πρέπει να την κάνει κυρίως ο γονιός. Οπως επισημαίνει στην «Κ», «στην πανδημία το πράγμα ξέφυγε, σπρώξαμε τα παιδιά στους υπολογιστές. Oμως τα παιδιά από πού παίρνουν παράδειγμα; Δεν είναι τι θα πούμε οι γονείς, είναι τι κάνουμε οι ίδιοι. Και οι γονείς στην πανδημία φέραμε τη δουλειά μας στο σπίτι και καθίσαμε μπροστά από τον υπολογιστή. Τα πιο μικρά παιδιά, όμως, δεν μπορούν να διαχωρίσουν ότι αυτό είναι δουλειά, βλέπουν απλώς τη μαμά και τον μπαμπά μπροστά στην οθόνη, σε κοινή θέα. Είμαστε απόντες – παρόντες».

Σύμφωνα με την κ. Μουζάκη, μάλιστα, τα προβλήματα εξάρτησης των παιδιών από το Διαδίκτυο έχουν πολύ συχνά να κάνουν με «το πώς ο γονιός χειρίζεται τα δικά του ζητήματα και με την αδυναμία του να οριοθετήσει και να συμβουλεύσει». Οπως λέει, υπάρχει διέξοδος, αλλά χρειάζεται πολλή δουλειά κυρίως από τους ίδιους τους γονείς. «Να μην είμαστε ζωντανοί νεκροί. Πώς να είναι τα παιδιά μας κοινωνικά και να έχουν παρέες όταν εμείς κλεινόμαστε σε δουλειές και γάμους που δεν μας ευχαριστούν; Ενας έφηβος που βρίσκει παρηγοριά στον υπολογιστή δεν ξέρει πώς να ζήσει, πώς να νοηματοδοτήσει τη ζωή του».