Συναγερμός για τα ποτάμια του κόσμου

Από τη μία, τα ποτάμια στεγνώνουν. Από την άλλη, ακραία φαινόμενα πλημμύρας καταστρέφουν ζωές, περιουσίες και περιβαλλοντικά αποθέματα. Ταυτόχρονα, σημειώνονται ξηρασίες, την ώρα που δισεκατομμύρια άνθρωποι δυσκολεύονται να βρουν πόσιμο νερό για τουλάχιστον έναν μήνα τον χρόνο.

Η νέα Εκθεση της Κατάστασης των Παγκόσμιων Υδάτινων Πόρων του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (WMO), πάντως, προσπαθεί να χτυπήσει συναγερμό σε κυβερνήσεις, φορείς και πολίτες, καθώς τα ποτάμια της υφηλίου ξηραίνονται με τον υψηλότερο ρυθμό των τελευταίων τριών δεκαετιών. Τι σημαίνει καταρχάς αυτό; Τίθενται σε κίνδυνο τα παγκόσμια αποθέματα νερού.

Οι στάθμες των ποταμών υποχωρούν διεθνώς, αλλά το έχουμε δει να συμβαίνει και στη χώρα μας. Οι ταμιευτήρες αδειάζουν και το 2023 τουλάχιστον το 50% των παγκόσμιων λεκανών απορροής ποταμών παρουσίασαν μη φυσιολογικές συνθήκες – εξάλλου, οι περισσότερες ήταν ελλειμματικές. Και αυτό συμβαίνει για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, καταδεικνύοντας τον δρόμο που έχουν πάρει οι υδάτινοι πόροι στη Γη.

Αυτό που με ανησυχεί είναι η διαχείριση των υδάτων. Τρεις είναι, εξάλλου, οι πυλώνες για να μην παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα: εξοικονόμηση, ανακύκλωση και, στο χειρότερο σενάριο, αφαλάτωση, ως ύστατη λύση.

«Αυτό που με ανησυχεί», μας λέει ο Ηλίας Δημητρίου, γεωλόγος και επιστημονικός υπεύθυνος του τομέα Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ, «είναι η διαχείριση των υδάτων. Τρεις είναι, εξάλλου, οι πυλώνες για να μην παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα: εξοικονόμηση, ανακύκλωση και, στο χειρότερο σενάριο, αφαλάτωση, ως ύστατη λύση. Διότι, αν αρχίσουμε να αφαλατώνουμε το θαλασσινό νερό, θα μειωθεί το νερό της θάλασσας. Οπως και αν δημιουργήσουμε φράγματα στα ποτάμια, θα διαβρωθεί το παράκτιο μέτωπο. Οφείλουμε να αναπτύξουμε την κουλτούρα που λέει ότι το νερό δεν είναι άπειρο και ατελείωτο».

Στο ίδιο ζήτημα, ο Κώστας Βουδούρης, καθηγητής Υδρογεωλογίας στο ΑΠΘ, επισημαίνει στην «Κ» ότι «αν αντλούμε όλο και περισσότερο νερό –ας πούμε, μέσω γεωτρήσεων–, θα μειωθεί η στάθμη των ποταμών αλλά και τα αποθέματα των υπόγειων υδάτων, οπότε οι πόροι θα στερεύουν όλο και περισσότερο. Ταυτόχρονα, η υπεράντληση αυξάνει το κόστος των γεωτρήσεων, τη σπατάλη ενέργειας και το κόστος παραγωγής του νερού».

 

Μεγάλες περιοχές της Αμερικής, από Βορρά έως Νότο, όπως ο Αμαζόνιος και ο Μισισιπής είναι ανάμεσα στους υδάτινους πυλώνες του πλανήτη που παρουσιάζουν ελλειμματικά αποθέματα, όπως διακρίνει δημοσίευμα του Guardian. Το ίδιο συμβαίνει με τον Γάγγη, τον Βραχμαπούτρα και τον Μεκόνγκ, των οποίων οι λεκάνες απορροής μοιάζουν να υποχωρούν σε αποθέματα. Παράλληλα, η ανατολική ακτή της Αφρικής παρουσίασε μείωση αποθεμάτων πάνω και πολύ πάνω από το φυσιολογικό. Το Κέρας της Αφρικής, το οποίο είχε υποστεί πέντε συνεχόμενες ξηρές περιόδους βροχών, επλήγη από πλημμύρες. Στη βόρεια Ευρώπη, ολόκληρη η επικράτεια του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας παρουσίασε βροχοπτώσεις πάνω από το κανονικό, όπως και η Φινλανδία και η νότια Σουηδία, όπως διακρίνει το ίδιο δημοσίευμα.

Ο WMO θεωρεί ότι βασικοί παράγοντες που επηρεάζουν αφενός την υποχώρηση των υδάτινων πόρων και, αφετέρου, τα ακραία καιρικά φαινόμενα εδράζονται απαξάπαντες στην κλιματική κατάρρευση, όπως λέγεται χαρακτηριστικά. Το 2023 ήταν, εξάλλου, η θερμότερη χρονιά της μεταβιομηχανικής περιόδου, με το παγκόσμιο θερμόμετρο να καταγράφει +1,45°C από τα θερμοκρασιακά επίπεδα των προ της Βιομηχανικής Επανάστασης ετών.

Παράλληλα, ως αιτία καταχωρίζεται και η μετακίνηση των φυσικών μετεωρολογικών φαινομένων από τη La Niña –ισχυροί άνεμοι που «κρυώνουν» το επιφανειακό νερό– στον El Niño –εξασθενημένοι άνεμοι που θερμαίνουν το νερό– στα μέσα του 2023.

Οι δύσκολες προβλέψεις

Εν προκειμένω, πάντως, ο Ηλίας Δημητρίου θεωρεί ότι η μετακίνηση από τη La Niña στον El Niño είναι ένα φυσικό φαινόμενο, που «δεν θα τον ανησυχούσε ιδιαίτερα, καθώς ανήκει στη φυσιολογική εναλλαγή του κλιματικού κύκλου».

Μάλιστα, η κλιματική κρίση καθιστά δυσχερέστερη την πρόβλεψή τους. «Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν είναι μεταβλητό ή μόνιμο φαινόμενο», όπως λέει ο Κώστας Βουδούρης. «Αυτά είναι χαοτικά συστήματα και οπωσδήποτε πολυπαραγοντικά».

«Το νερό είναι το καναρίνι στο ανθρακωρυχείο της κλιματικής αλλαγής», δήλωσε η γενική γραμματέας του WMO, Σελέστ Σάουλο, αναφερόμενη στα καναρίνια των ανθρακωρυχείων που, λόγω του ευαίσθητου αναπνευστικού τους, προειδοποιούσαν, σταματώντας να κελαηδούν, τους ανθρακωρύχους ότι αναδίδονται δηλητηριώδη ή εύφλεκτα αέρια. «Λαμβάνουμε σήματα κινδύνου με τη μορφή ολοένα και πιο ακραίων βροχοπτώσεων, πλημμυρών και ξηρασιών που προκαλούν βαρύ τίμημα σε ζωές, οικοσυστήματα και οικονομίες. Το λιώσιμο των πάγων και των παγετώνων απειλεί τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια του νερού για πολλά εκατομμύρια ανθρώπους. Κι όμως, δεν λαμβάνουμε τα απαραίτητα επείγοντα μέτρα».

«Ως αποτέλεσμα της αύξησης της θερμοκρασίας, ο υδρολογικός κύκλος έχει επιταχυνθεί. Εχει επίσης γίνει πιο ασταθής και απρόβλεπτος, ενώ αντιμετωπίζουμε αυξανόμενα προβλήματα είτε υπερβολικού είτε μειωμένου νερού. Μια πιο ζεστή ατμόσφαιρα συγκρατεί περισσότερη υγρασία που ευνοεί τις έντονες βροχοπτώσεις. Η πιο γρήγορη εξάτμιση και η ξήρανση των εδαφών επιδεινώνουν τις συνθήκες ξηρασίας», πρόσθεσε.

 

Το… κακό πολύ νερό και τα ανησυχητικά φαινόμενα 

 

Ο Κώστας Βουδούρης εξηγεί στην «Κ» τον κύκλο του νερού. «Το χιόνι και η βροχή καταλήγουν, κατεισδύουν όπως λέμε, και εμπλουτίζουν τα υπόγεια ύδατα, τον υδροφόρο ορίζοντα. Αυτό το νερό εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα και ένα μέρος του τροφοδοτεί τους ποταμούς. Οταν, όμως, έχουμε βροχοπτώσεις υψηλής έντασης σε πολύ λίγο χρόνο, το νερό αυτό δεν καταφέρνει να ενταχθεί στον φυσιολογικό του κύκλο, καθώς το έδαφος δεν μπορεί να το απορροφήσει, οπότε έχουμε το φαινόμενο της πλημμύρας. Σαφώς, ένα τμήμα του νερού οδηγείται στο υπέδαφος, ακολουθώντας τον κύκλο».

Οσο μειώνονται η στάθμη και τα αποθέματα νερού –είτε από ύδρευση είτε από άρδευση–, αυξάνεται το ποσοστό ρύπων που καταλήγουν έτσι κι αλλιώς σε αυτά. Μπορεί να είναι το ίδιο ποσοστό των ρύπων, αλλά σε λιγότερο νερό αυξάνεται η συγκέντρωσή τους.

Οπως υπογραμμίζει, από πλευράς του, ο Ηλίας Δημητρίου, υπάρχει ένα επιπλέον ανησυχητικό φαινόμενο που παρατηρείται. «Οσο μειώνονται η στάθμη και τα αποθέματα νερού –είτε από ύδρευση είτε από άρδευση–, αυξάνεται το ποσοστό ρύπων που καταλήγουν έτσι κι αλλιώς σε αυτά. Μπορεί να είναι το ίδιο ποσοστό των ρύπων, αλλά σε λιγότερο νερό αυξάνεται η συγκέντρωσή τους, κάτι που δημιουργεί επιπλέον κινδύνους για την ποιότητα του νερού, το οποίο εντέλει δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε».