Τα Χριστούγεννα της Μητρόπολης

Η Μητρόπολη των Αθηνών αποτελεί την πιο εμβληματική εκκλησία της Αθήνας. Σημείο συνάντησης για Αθηναίους αλλά και για τουρίστες, ο ναός, που είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, θεμελιώθηκε ανήμερα Χριστούγεννα το 1842 και πρωταγωνίστησε σε ορισμένες από τις πιο σημαντικές στιγμές της νεότερης ιστορίας μας.

Κατά τα πρώτα χρόνια που η Αθήνα έγινε πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους, ως μητροπολιτικός ναός λειτουργούσε ο ναός της Αγίας Ειρήνης στην οδό Αιόλου. Ο λόγος ήταν, βέβαια, ότι δεν υπήρχαν χρήματα για να κτιστεί μητροπολιτικός ναός. Και όταν τελικά, το 1838, αποφασίστηκε να το βάλουμε μπροστά, για να πάμε από τη θεωρία στην πράξη, περάσαμε από σαράντα κύματα.

Καταρχάς έπρεπε να αποφασιστεί πού θα κτιζόταν η Μητρόπολη. Η τοποθεσία έπρεπε να είναι κεντρική, καθώς οι εκκλησίες, και ακόμα περισσότερο ένας μητροπολιτικός ναός, ήταν το κέντρο γύρω από το οποίο εξελισσόταν η ζωή της πόλης.

Η αρχική πρόταση των αρχιτεκτόνων Κλεάνθη και Σάουμπερτ προέβλεπε να κτιστεί μητροπολιτικός Ναός του Σωτήρος στη σημερινή πλατεία Συντάγματος. Υπήρξε επίσης πρόταση από τον βαυαρό αρχιτέκτονα Λέο φον Κλέντσε η Μητρόπολη να οικοδομηθεί στην πλατεία Οθωνος – τη σημερινή πλατεία Ομονοίας.

Στη συνέχεια τα σχέδια της Μητρόπολης ανατέθηκαν στον δανό αρχιτέκτονα Χριστιανό Χάνσεν. Εκείνος πρότεινε να κτιστεί ο ναός στην οδό Πανεπιστημίου, εκεί όπου σήμερα συναντά την οδό Ομήρου. Η εν λόγω τοποθεσία όμως απορρίφθηκε ως «εξόχως ερημική»! Σε εκείνο το σημείο ακριβώς κτίστηκε αργότερα η καθολική εκκλησία του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, σε σχέδια το Λέο φον Κλέντσε.

Τελικά η Μητρόπολη αποφασίστηκε να κτιστεί στη λεγόμενη «παλιά πόλη». Στο μέρος που επελέγη υπήρχαν κάποια παλιά κτίσματα της οθωμανικής περιόδου, τα οποία κατεδαφίστηκαν. Μεταξύ αυτών, μια εκκλησία αφιερωμένη στον Αγιο Γρηγόριο και άλλη μία, του Αγίου Νικολάου. Διατηρήθηκε ωστόσο η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας της Γοργοεπηκόου.

Τελικά ο καθεδρικός ναός της Αθήνας θεμελιώθηκε τα Χριστούγεννα του 1842 με παρουσία πλήθους κόσμου και των Αρχών της πόλης βέβαια, και με τον Οθωνα και την Αμαλία να ρίχνουν χρυσό εικοσάφραγκο στα θεμέλια του ναού. Αλλά επειδή λεφτά δεν υπήρχαν –κλασικά και διαχρονικά–, πέρασαν αρκετά χρόνια και χρειάστηκε να γίνουν γενναίες δωρεές και έρανοι προκειμένου να ολοκληρωθεί η κατασκευή της Μητρόπολης. Μία από τις πιο σημαντικές δωρεές έγινε από την οικογένεια Σίνα, ενώ αρκετά χρήματα συνεισέφεραν ο Οθωνας, ο Δήμος Αθηναίων, αλλά και η Εκκλησία, η οποία προχώρησε σε εκποίηση μέρους της περιουσίας της.

Η κατασκευή ξεκίνησε σύμφωνα με τα σχέδια του Χάνσεν, στα οποία όμως βασίστηκε μόνο το κάτω μέρος του κτιρίου, έως το ύψος της πρώτης σειράς των παραθύρων, μιας και οι εργασίες διακόπηκαν για οικονομικούς λόγους μόλις λίγους μήνες αφότου ξεκίνησαν.

Τρία χρόνια αργότερα το έργο ανέλαβε ο αρχιτέκτονας Δημήτριος Ζέζος, ο οποίος εισήγαγε το ελληνοβυζαντινό στοιχείο. Οταν όμως εκείνος πέθανε, το 1857, ο Δήμος Αθηναίων ζήτησε από τον γάλλο αρχιτέκτονα Φρανσουά Μπουλανζέ να συνεχίσει την κατασκευή. Ο Μπουλανζέ, μαζί με τον Παναγιώτη Κάλκο, που ήταν υπεύθυνος για τις εργασίες κατασκευής, χρησιμοποίησαν υλικά από ερειπωμένες βυζαντινές εκκλησίες της πρωτεύουσας προκειμένου να κτιστεί ο μητροπολιτικός ναός.

Οπως καταλαβαίνουμε, όμως, οι αλλαγές αρχιτεκτονικών σχεδίων και τάσεων είχαν ως αποτέλεσμα να υπάρχουν αρκετές στιλιστικές διαφοροποιήσεις και το τελικό κτίριο να έχει έναν απροσδιόριστο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα.

Τελικά τα εγκαίνια του ναού έγιναν ανήμερα της εορτής των Αγίων Κωνσταντίνου & Ελένης, στις 21 Μαΐου 1862. Η συνολική επιφάνεια του ναού είναι 650 τ.μ. και για την ανέγερσή του δαπανήθηκαν περισσότερες από 650.000 δρχ.

Στο εσωτερικό του φυλάσσονται το σκήνωμα της Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας καθώς και τα λείψανα του Πατριάρχη Γρηγορίου Ε’, τον οποίο, όπως γνωρίζουμε, κρέμασαν οι Τούρκοι από την κεντρική πύλη του Πατριαρχείου στο Φανάρι την Κυριακή του Πάσχα του 1821. Τα λείψανα του Γρηγορίου Ε’ μεταφέρθηκαν από την Οδησσό, όπου βρίσκονταν, στην Αθήνα τον Απρίλιο του 1871, όταν συμπληρώθηκε μισός αιώνας από την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

Από τότε που ξεκίνησε να λειτουργεί, η Μητρόπολη των Αθηνών πρωταγωνίστησε σε σημαντικά γεγονότα της νεότερης Ιστορίας μας. Εκεί έχουν εορταστεί γεγονότα όπως η Ενωση της Επτανήσου (1864), η Ενωση της Θεσσαλίας (1881) και η συμπλήρωση των 25 χρόνων της βασιλείας του Γεωργίου Α’ (1889) – το silver jubilee, που λένε και οι φίλοι μας οι Εγγλέζοι. Επίσης, μια δοξολογία στη Μητρόπολη ήταν ο πλέον επίσημος τρόπος αναγγελίας κάθε σημαντικής πολιτικής ή πολιτειακής μεταβολής στη χώρα.

Σήμερα, περισσότερα από 180 χρόνια μετά από εκείνα τα Χριστούγεννα που θεμελιώθηκε, η Μητρόπολη των Αθηνών εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά σημεία της πόλης, σταυροδρόμι ανάμεσα στο πλούσιο παρελθόν και το παρόν της Αθήνας.