Τα ελαιοτριβεία

Αρχίζει το έπος της ελιάς στα Κύθηρα. Λέμε έπος, γιατί μέχρι και πρόσφατα, αλλά σε οριακές περιπτώσεις μέχρι τις μέρες μας, ο Κυθήριος και η ελιά ήταν έννοιες συνυφασμένες. Υπήρξε εποχή, όχι πολύ μακρινή, που το λάδι ήταν κύριο ανταλλακτικό μέσο, όπως η χρυσή λίρα! Λέγανε στα χρόνια που πηγαίναμε σχολείο, τέλη δεκαετίας ’50 αρχές δεκαετίας ’60.

-Το χωράφι το αγόρασε για 10 τενεκέδες λάδι.

-Το περιβόλι τού στοίχισε 20 χρυσές λίρες. Ή,

-Έδωσε προίκα 100 χρυσές λίρες ή 1000 οκάδες λάδι.

Τώρα τα πράγματα έχουν αλλάξει, παραμένει όμως ίδια η αγωνία για τη σοδειά, τη βροχή που θα επιτρέψει πρώιμη ελαιοσυλλογή ή το πόσο έρχεται «του μουζουριού», καθώς άλλη χρονιά οι ελιές έχουν λάδι, που φθάνει να αποδίδουν ακόμη και πάνω από 5 κιλά στο μουζούρι (= 25κιλά περίπου) και άλλες δεν αποδίδουν ούτε τα μισά. Ακόμη έχουμε ελιές «καλόλαδες» που βγάζουν πάντα μεγάλη ποσότητα λαδιού και «κακόλαδες» που βγάζουν μικρότερη ποσότητα. Ο χαρακτηρισμός έχει σχέση με το είδος του δένδρου, αλλά και το χωράφι.

Σήμερα, θα κάνουμε μία μικρή και πρόχειρη αναδρομή στα παλιά ελαιοτριβεία, από όσα δηλαδή έχουμε μερικές χαρακτηριστικές φωτογραφίες και αποτελούν τυχαία αντιπροσωπευτικά δείγματα, αν και υπάρχουν δεκάδες άλλα και καλόν είναι, όποιοι διαθέτουν φωτογραφικό υλικό να μας στείλουν κάποιες φωτογραφίες για να εμπλουτίσουμε το αρχείο μας και να κάνουμε εκτενέστερη παρουσίαση άλλη φορά. Φυσικά δεν παραλείπουμε να αναφέρουμε την ενδιαφέρουσα εργασία του αειθαλούς πρωτοπόρου πολλών έργων στα Κύθηρα, του κ. Εμμ. Δαπόντε για το θέμα, την οποία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αναζητήσουν από τον ίδιο ή τα βιβλιοπωλεία που ενδεχομένως τη διαθέτουν ακόμη.

ΜΙΚΡΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΠΛΑΝΗΣΗ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

Αρχίζουμε τη φωτογραφική μας περιπλάνηση με μία φωτογραφία που δεν είναι από τα Κύθηρα και παρουσιάζει μία γιαγιά να συνθλίβει λίγες ελιές με ένα ξύλινο εργαλείο από κορμό ελιάς, κάτι ανάλογο του πέτρινου καταρέα ή της μεταγενέστερης πέτρας των ελαιοτριβείων.

 

Η επόμενη φωτογραφία παρουσιάζει ένα λίθινο εργαλείο (καταρέας) το οποίο το χρησιμοποιούσαν, τόσο για έκθλιψη ελαιών, όσο και  σταφυλιών. Το συγκεκριμένο εργαλείο είναι από τον Κάλαμο, αλλά δεν έχει βρεθεί το λίθινο εργαλείο τριβής, αυτό που στην προηγούμενη φωτογραφία ήταν από ξύλο. Για να πάρουμε μία ιδέα παρουσιάζουμε ένα άλλο λίθινο εργαλείο (κύλιντρας), που το χρησιμοποιούσαν για να κονιορτοποιούν παλαιά κεραμικά και βότσαλα και για να κάνουν γύψο. Το λίθινο αυτό εργαλείο βρίσκεται στα Καστρισιάνικα και παρόμοιο ασφαλώς θα ήταν αυτό για τη σύνθλιψη των ελιών χωρίς να αποκλείεται να το χρησιμοποιούσαν και για τους δύο αυτούς σκοπούς. Εδώ μάλιστα έχουμε και τις δύο πέτρες τριβής

Μία πέτρα λαξευμένη κατάλληλα για να χρησιμοποιηθεί για έκθλιψη λαδιού. (Λογοθετιάνικα)

Μία φωτογραφία από ελαιοτριβείο στη Λακωνία με τα «σπυρίδια», όπως έλεγαν τους σάκους, στους οποίους τοποθετούσαν τον ελαιοπολτό που έβγαινε από την έκθλιψη στις πέτρες για να βγει στο πιεστήριο το λάδι. (Φωτ. από ιστοσελίδα Lakonistas)

 

 

Πέτρες έκθλιψης, από τις παλαιότερες στα Κύθηρα, από το ελαιοτριβείο Φωτεινού στο Μυλοπόταμο, τα μηχανήματα του οποίου είχαν εισαχθεί από τη Σμύρνη. Οι πέτρες αυτές εκινούντο με ζώα, τα οποία γύριζαν γύρω-γύρω από  την πλατφόρμα έκθλιψης. Στην διπλανή φωτογραφία μέρος του μηχανισμού του πιεστηρίου, όπως σωζόταν μέχρι πριν λίγα χρόνια στον περίβολο του ελαιοτριβείου στην Κάτω Χώρα.

 

 

Μυλόπετρες από το ανακαινισμένο ελαιοτριβείο του Στρατηγού στο Μυλοπόταμο.

 

Ό,τι απέμεινε από το ελαιοτριβείο του Μπαλά (Χ. Τζάννε) στον Άγιο Ηλία

Οι διαχωριστήρες και το πιεστήριο από το ελαιοτριβείο του Μπαγιώκου (Μανώλη και Νικολού Καλλίγερου) στα Πιτσινιάνικα.

Φωτογραφίες από τα μηχανήματα σε ελαιοτριβείο της Άνδρου στο Μουσείο του νησιού και της Μυτιλήνης από το Μουσείο στην Αγία Παρασκευή.

Τα πιθάρια, στα οποία αποθήκευαν το λάδι από τα αρχαία χρόνια έγιναν τώρα γλάστρες στις αυλές ή μένουν σπασμένα στα ερείπια των σπιτιών (εδώ από το Μανιτοχώρι). Όσα είναι ακόμα σε καλή κατάσταση τα έχουν αναλάβει διάφοροι …επιτήδειοι και τα διοχετεύουν στις μάντρες της Αθήνας για να πουληθούν στους συλλέκτες, πολλοί από τους οποίους αγνοούν ακόμα και τη χρήση τους.

Ένα από τα 4 σύγχρονα ελαιοτριβεία που λειτουργούν στα Κύθηρα σε ώρα λειτουργίας.