Τα Εμβάσματα των Αποδήμων Κυθηρίων Διαρκές και Ισχυρό Στήριγμα της Οικονομίας και των Κοινωνικών Δομών του Νησιού

Σε προηγούμενο άρθρο μου στα “Κυθηραϊκά” με θέμα τον ευεργετισμό, επεσήμανα την πλούσια συμβολή των Κυθηρίων του εξωτερικού σε συγκεκριμένα έργα στο νησί. Στην παρούσα γραφή, εξετάζω μακροσκοπικά τον συνολικό καταλυτικό ρόλο των  μεταναστευτικών εμβασμάτων ως διαχρονικού συντελεστή οικονομικής προόδου και κοινωνικής ανάπτυξης του νησιού, για μια περίοδο πλέον των 100 ετών που εκτείνεται από πριν το 1900 μέχρι σήμερον.

Πολλές μαρτυρίες, γεγονότα και δεδομένα συγκλίνουν στην άποψη ότι τα χρήματα των αποδήμων Κυθηρίων που εισρέουν στο νησί παρείχαν, και εξακολουθούν να παρέχουν, μια ουσιαστική   και διαρκή στήριξη στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης του νησιού και στην ευημερία των κατοίκων, αλλά και ανάχωμα στην ανυπόφορη δυσπραγία σε περιόδους κρίσεων και φτώχειας. Η «κανονικότητα» αυτή ανεστάλη μόνο κατά την διάρκεια έκτακτων σοβαρών γεγονότων παγκοσμίου βεληνεκούς, όπως η οικονομική κρίση του 1929 και ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, που κατέστησαν αδύνατη την αποστολή χρημάτων από τους ομογενείς, λόγω συρρίκνωσης του εισοδήματός τους. Τότε φάνηκε πραγματικά, με την έλλειψή τους, η ζωτική σημασία των εμβασμάτων για την επιβίωση των κατοίκων και την ορθοπόδηση της οικονομίας στο νησί.

Ως ατομικά εισοδήματα, τα εμβάσματα ξοδεύονται, είτε για καταναλωτικούς σκοπούς, είτε για αγορά μέσων αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής, είτε τέλος σε μικρές εμπορικές επιχειρήσεις και οικοδομικές κατασκευές οικιών και εμπορικών ακινήτων. Ως χορηγίες, τα εμβάσματα επενδύονται στην κατασκευή και λειτουργία οικονομικών και κοινωνικών υποδομών, οι οποίες πέρα από τις πρωτογενείς υπηρεσίες που παρέχουν στο κοινωνικό σύνολο, συμβάλλουν πολλαπλώς στην απασχόληση και τα εισοδήματα των Κυθηρίων, και κατ’ επέκταση στην οικονομία του νησιού.

Ανάμεσα όμως στα θετικά αυτά στοιχεία των εμβασμάτων, υπάρχει και ένα, μάλλον ήσσονος σχετικής σημασίας, αρνητικό αποτέλεσμα, το οποίο, σε καμία περίπτωση, δεν μπορεί να αναιρέσει  τις ευεργετικές τους επιπτώσεις. Έχει παρατηρηθεί, ότι σε ομαλές οικονομικές συνθήκες, τα εμβάσματα, προσφέροντας μια ανετότερη ζωή, μετριάζουν την πιεστική ανάγκη της εργασίας προς το ζην,  και μπορούν έτσι να οδηγήσουν ορισμένα άτομα, ιδίως στον αγροτικό τομέα, να περιορίσουν τις παραγωγικές τους δραστηριότητες. Για τα Κύθηρα, ο Σπύρος Στάθης υποστηρίζει ότι αυτό συνέβαινε σε οικογένειες που ήταν αποδέκτες αρκετά μεγάλων ποσών εμβασμάτων, ώστε να μην είναι αναγκασμένοι να εργάζονται για βιοπορισμό (Κυθηραΐκή, 2.2.1931).

Από πολύ νωρίς οι τράπεζες των Κυθήρων είχαν σημαντικές καταθέσεις εμβασμάτων σε δραχμές και σε συνάλλαγμα. Οι δικαιούχοι των καταθέσεων αυτών ήταν είτε συγγενείς των ξενιτεμένων που αποταμίευαν τα εμβάσματα που λάβαιναν είτε οι ίδιοι οι ξενιτεμένοι που κατέθεταν απευθείας μετρητά ή αγόραζαν χρεόγραφα με σκοπό την αποκομιδή κέρδους, ιδίως εκείνοι που προσέβλεπαν σε επιστροφή στο νησί, στο άμεσο ή απώτερο μέλλον. Αυτού του είδους οι «αγκυροβολημένες» καταθέσεις, διευκόλυναν τις τράπεζες στην χρηματοδότηση της οικονομίας του νησιού.

Ως προς τα ποσά των καταθέσεων, ήδη από το 1912 έχουν καταγραφεί πάνω από 1 εκατομμύριο δρχ. εκ μέρους των Κυθηρίων του εξωτερικού, ενώ δέκα χρόνια αργότερα, το 1922, οι καταθέσεις ανέρχονται σε 3 εκατομμύρια δρχ. και αποτελούν ένα μεγάλο μέρος των συνολικών τραπεζικών καταθέσεων. Πέρα από τις καταθέσεις σε μετρητά, υπήρχαν ακόμη καταγεγραμμένες, το 1924, και τοποθετήσεις σε έντοκα γραμμάτια Εθνικής Αμύνης. αξίας 10.500.000 δραχμών.

Προσπαθώντας να ερμηνεύσει τις μεγάλες καταθέσεις του εξωτερικού  στο νησί, κατά την περίοδο αυτή, ο Κυθήριος Διευθυντής του Γενικού Λογιστηρίου της Τραπέζης Αθηνών Αντώνιος Λεβούνης, εκτιμά (Φωνή των Κυθήρων,18.12.1924), ότι αυτές οφείλονται στο γεγονός ότι οι Κυθήριοι της Αιγύπτου, της Αμερικής και της Αυστραλίας, που έχουν τον τρόπο τους, αποταμιεύουν στο νησί, προσβλέποντας στην επιστροφή τους. Έτσι εξηγείται, κατά τον Λεβούνη, «η πληθώρα του εν κυκλοφορία εν Κυθήροις συναλλάγματος εις λίρας Αγγλίας και δολάρια». Στο ίδιο πνεύμα και την ίδια εποχή, η εφημερίδα Κυθηραϊκή (25.8.1925) γράφει: «Ποία Κυθηραϊκή οικογένεια σήμερον δέν ευπορεί και δέν είναι οικονομικώς ανεξάρτητος μέ αρκετάς χρηματικάς καταθέσεις είς τήν Έθνικήν Τράπεζαν Κυθήρων χάρις είς τά μεταναστεύσαντα τέκνα της ;».

Την μεγάλη σημασία για την οικονομία των Κυθήρων της πληθώρας των εμβασμάτων από το εξωτερικό, επισημαίνουν διαχρονικά και εξάρουν πολλοί Κυθήριοι και ο Κυθηραϊκός Τύπος. Ξεκινώντας από το πρώτο τέταρτο του 20^ου αιώνα και προχωρώντας στον χρόνο, οι Κυθηραϊκές εφημερίδες καταχωρούν απόψεις προσωπικοτήτων ή κάνουν δημοσιογραφικές αναλύσεις, τονίζοντας τον καθοριστικό ρόλο των εμβασμάτων στην οικονομική πρόοδο του νησιού, με αναφορές ακόμη και σε παλαιότερες εποχές. Μια τέτοια περίπτωση είναι του καθηγητή Γρηγόρη Π. Κασιμάτη, ο οποίος διατυπώνει, το 1932, την άποψη ότι τα εμβάσματα απετέλεσαν για σαράντα χρόνια – πηγαίνοντας δηλαδή και προ του 1900- «την «κυριωτέρα πηγή του Κυθηραϊκού πλούτου», τονίζοντας επίσης ότι η διακοπή της ροής των εμβασμάτων κατά την διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσις του 1929, ήταν αναπόφευκτο να προκαλέσει «την αρχήν μιας γενικής δυστυχίας εις το νησί μας» (Κυθηραϊκός Κήρυξ, Ιανουάριος 1932).

Από τις πάμπολλες άλλες  χρονικές αναφορές, επιλέγω τις σχετικές αξιολογήσεις σε ορισμένα κομβικά έτη στο διάβα του χρόνου, κατά τις οποίες:  τα εμβάσματα στηρίζουν την οικονομία (1925), ο οικοδομικός οργασμός, τα κοινωφελή έργα, η ευημερία της ολότητας των κατοίκων οφείλονται εν πολλοίς στα μεταναστευτικά εμβάσματα (1938), κίνησαν το εμπόριο, ζωντάνεψαν την αγορά των ακινήτων, έφτιαξαν τις εσωτερικές συγκοινωνίες  στο νησί και δημιούργησαν μια ψυχολογική ανάταση στους κατοίκους  από την κατήφεια της πολεμικής περιόδου (1945).

Η στήριξη της Κυθηραϊκής οικονομίας από την ομογένεια  συνεχίστηκε και στην μεταπολεμική περίοδο, όπως π.χ. δείχνει μια μαρτυρία-αξιολόγηση  του Δικηγόρου Θεοδ. Ι. Αρχοντούλη (Κυθηραϊκή Δράσις, 15.4.1948), περί της αναγκαιότητας των εμβασμάτων για την επιβίωση των Κυθηρίων μετά τα δεινά του πολέμου, διεκτραγωδώντας μια κατάσταση χωρίς εμβάσματα, κατά την οποία  «οί πλείστοι τών έν τή Νήσω κατοίκων θά περιφέροντο ρακένδυτοι καί ανυπόδητοι» δεδομένου ότι δεν υπάρχει ούτε υποτυπώδης κοινωνική πρόνοια, ενώ το κράτος θεωρεί την επαρχία ως «αποικίαν». Ορισμένα δεδομένα δείχνουν ότι, τα πρώτα χρόνια της μεταπολεμικής περιόδου, μόνο τα εμβάσματα υπό μορφή συνεισφορών από το εξωτερικό για «φιλανθρωπικούς και κοινωνικούς σκοπούς» ήταν 60.235.000 δρχ.

Το πόσο σημαντική εξακολουθούσε να είναι η ροή των εμβασμάτων του εξωτερικού και στα επόμενα έτη, φαίνεται από ορισμένες δημοσιευμένες εκτιμήσεις μου που αναφέρονται στην δεκαετία του 1960. Οι υπολογισμοί δείχνουν ότι τα εμβάσματα που έστελναν οι Κυθήριοι, μόνο της Αυστραλίας, ανέρχονταν σε 500-600 χιλ. Αμερικάνικα δολάρια τον χρόνο, τα οποία, ανά τετραμελή οικογένεια, αντιστοιχούσαν σε 480-560 δολάρια (14.400-16.800 δραχμές της εποχής), ή διαφορετικά, σε 140-150 ημερομίσθια ανειδίκευτου εργάτη ετησίως.

Πρέπει, εν κατακλείδι, να σημειωθεί, ότι όσο μειώνεται, με την πάροδο του χρόνου και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, η επισιτιστική ανάγκη των συγγενών στο νησί, και ταυτόχρονα χαλαρώνουν οι συγγενικοί δεσμοί δια μέσου των διαδοχικών γενεών, η στήριξη του νησιού από τους Κυθηρίους του εξωτερικού παίρνει σταδιακά μορφές, περισσότερο συλλογικού ή συνολικού χαρακτήρα. Τέτοιες είναι οι χορηγίες και δωρεές για κοινωφελή έργα, που έχουν μια μακρά ιστορία, καθώς και οι άμεσες δαπάνες από τους ίδιους τους αποδήμους και τις οικογένειές τους, σε κατανάλωση και διαμονή, ξενοδοχειακή ή ιδιόκτητη, κατά τις συχνές επισκέψεις τους, που εντείνονταν  τα πρόσφατα –προ κορονοϊού – χρόνια.

[Το υλικό για την συγγραφή αυτού του άρθρου αντλήθηκε από την δεξαμενή των πληροφοριών και στοιχείων που έχω δημιουργήσει, μελετώντας τον Κυθηραϊκό Τύπο 100 και πλέον ετών (2328 φύλλα)]

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2021