Τα επώνυμα Κύπριος και Κυπριάδης

Ένα επώνυμο με ελάχιστους εκπροσώπους πλέον και μόνο στη διασπορά, το οποίο όμως, παρά τη μικρή σχετικά παρουσία του στα Κύθηρα, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην έρευνα.
Κατ’ αρχήν το Κύπριος σημαίνει βέβαια τον καταγόμενο ή τον προερχόμενο από την Κύπρο, όπως και το Κυπριώτης, είναι δε κοινότατο στο Αιγαίο, με περισσότερες αναφορές μετά το 16ο αι., οπότε η Κύπρος έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Το κυθηραϊκό όμως επώνυμο δεν ακολούθησε αυτή την πορεία.

Στα Κύθηρα το Κύπριος προήλθε, σύμφωνα με την παράδοση, από το επώνυμο Φραγκάκης,1 το οποίο έφθασε στο νησί στο τέλος του 18ου αι. με πρόσφυγες από την Πελοπόννησο, που έφυγαν διωκόμενοι μετά τα Ορλωφικά και τους διωγμούς που ακολούθησαν. Η παράδοση επιβεβαιώνεται από τις απογραφές, όταν, σ’ αυτήν του 1788, αναφέρονται στην ενορία Παναγίας Δέσποινας στον Καραβά οι αδελφοί Gianni και Giorgo Frangachi q. Antonio.2 Από την οικογένεια του πρώτου, του Γιώργου Φραγκάκη, ο γιος του Μηνάς (γενν. το 1784), γίνεται γενάρχης του κλάδου, που αργότερα ονομάζονται Κύπριοι. Πώς πήραν το πατριδωνυμικό αυτό παρωνύμιο, δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο. Από τις οικογενειακές παραδόσεις αναφέρεται ότι ένας από τους 5 αδελφούς βρέθηκε στην Κύπρο και επιστρέφοντας στα Κύθηρα αποκλήθηκε Κύπριος. Από αυτόν δε πήρε το επώνυμο ο κλάδος. Ο Μηνάς Φραγκάκης, που αναφέρθηκε ήδη έκανε 5 παιδιά, ένα από τα οποία, ο Θοδωρής (γενν. το 1816) παντρεύτηκε τη Μαρία Δ. Κορωναίου και έκαναν 10 παιδιά. Από τον Θεόδωρο αρχίζει να γίνεται αναφορά στο Κύπριος, το οποίο επεκράτησε τελικά ως επώνυμο της οικογενείας, αφού εγκατέλειψαν το Φραγκάκης. Ο πρωτότοκος γιος του Θόδωρου Κύπριου Μηνάς (γενν. το 1845) έφυγε από τα Κύθηρα και έπειτα από μακρά περιπλάνηση στην Αφρική (ιδίως στην Αίγυπτο, στο Σουδάν και στο Γαλάζιο Νείλο) εγκαθίσταται οριστικά στην Αίγυπτο, όπου έκανε οικογένεια και ασχολήθηκε με το εμπόριο βαμβακιού.3 Προηγουμένως μερικά από τ’ αδέλφια του βρέθηκαν στη Σμύρνη,4 ακολουθώντας την κυθηραϊκή μετανάστευση προς τη Μ. Ασία, που την εποχή αυτή είναι έντονη. Ο Μηνάς Κύπριος ήταν αυτοδίδακτος και από την ελληνολατρεία του μετέτρεψε το επώνυμό του σε Κυπριάδης, ακολουθώντας τη μόδα της εποχής να μετατρέπουν τα επώνυμά τους με καταλήξεις που θεωρούσαν πιο…ελληνικές, και το βαφτιστικό του σε Μίνως! Το ίδιο έκαναν και κάποιοι από τους αδελφούς του που βρέθηκαν στην Αίγυπτο (ο Χ. Κυπριάδης ή Κομίος και ο Γεώργ. Κυπριάδης).5 Ο Μίνως Κυπριάδης εγκαταστάθηκε στην Αθήνα αργότερα και συνέλαβε δύο εντυπωσιακές για την εποχή του ιδέες: να δημιουργήσει ένα πρότυπο οικισμό στην Αθήνα και να ανελκύσει τα βυθισμένα στο Ναυαρίνο πλοία από τη ναυμαχία των συμμάχων με τους Τούρκους, που κατέληξε στην ελληνική ανεξαρτησία.

Οι Βαλκανικοί πόλεμοι και ο Α΄ Παγκόσμιος με όσα ακολούθησαν, μαζί με το τεράστιο κόστος, έκαναν αδύνατο να πραγματοποιηθεί το δεύτερο, πέτυχε όμως στο πρώτο και δημιούργησε στα Πατήσια το γνωστό σήμερα οικισμό. Από το Μίνωα Κυπριάδη και τον κλάδο που δημιούργησε ο γιος του Επαμεινώνδας, υπάρχει σήμερα μία οικογένεια με το επώνυμο αυτό στην Αθήνα, στην οποία μάλιστα διατηρείται το βαφτιστικό Μίνως. Δεν είναι γνωστό τι απέγιναν οι υπόλοιποι της οικογενείας, αλλά το επώνυμο Κύπριος εξέλιπε και από τα Κύθηρα.

Τα πρόσφατα χρόνια εξακολουθεί όμως να αναφέρεται στη διασπορά των Αθηνών, ιδίως από τους κλάδους της Σμύρνης, ενώ υπάρχουν οικογένειες και στην Αυστραλία από τους ίδιους κλάδους με το επώνυμο Κύπριος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Kυθηραϊκή ζωή, σελ. 325, 326.
2. Απογραφές Κυθήρων, Η 1744, 1745. Σύμφωνα με το δημοσιογράφοΠαλαιολόγο (εφημ. Κυθηραϊκή Δράσις, φ. 216/ 30-11-1958), επώνυμο Κυπριάδης, που προήλθε από το Κύπριος, ήταν παλαιότερα Καπετανάκης. Πιθανότατα πρόκειται για λάθος, αφού υπάρχουν
συγκεκριμένες αναφορές που επιβεβαιώνουν την παράδοση, πράγμα πενισχύεται και από τα ληξιαρχικά βιβλία του Καραβά, όπως φαίνεται στη συνέχεια.
3. Εμμ. Καλλίγερος, Η οικογένεια Κυπριάδη, Η μακριά και δυναμική πορεία μιας οικογένειας από τον Καραβά, Κυθηραϊκά, φ. 125, 126, 127, Απρίλιος-Μάιος, Ιούνιος 1999, σελ. 9, 8 και 8, αντίστοιχα.
4. Κυθηραϊκή Αυγή, φ. 5/1898.
5. Κυθηραϊκή Επιθεώρησις, σελ. 211.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.