Τα γεφύρια της αγγλοκρατίας και οι ανάγκες συντήρησής τους

Έχοντας αφιερώσει μία σειρά άρθρων για τα έργα της εποχής της αγγλοκρατίας διαπιστώσαμε τη μεγάλη σημασία που είχαν δώσει τότε στην κατασκευή οδικού δικτύου, το οποίο μάλιστα έγινε με προοπτική δεκαετιών και δεν ήταν τα παλιά δρομάκια για ζώα πλάτους 1,5μ. Όμως, για να γίνουν φαρδείς δρόμοι με προοπτικές ήταν απαραίτητο, λόγω του αναγλύφου του Κυθηραϊκού εδάφους, να γίνουν πολλά γεφύρια. Μέχρι τότε το πρόβλημα αυτό το «έλυναν» με λίγες πέτρες ή πολύ μικρές και ευαίσθητες σε κάθε πλημμυρικό φαινόμενο, κατασκευές. Εξάλλου τα ζώα που είχαν αναλάβει τον κύριο όγκο των μεταφορών είχαν αρκετή ευελιξία σε κακοτράχαλους δρόμους. Σύμφωνα με μία πρόχειρη έρευνα κατά τα χρόνια της μεγάλης έξαρσης στις οδικές κατασκευές της αγγλοκρατίας, δηλαδή, κύρια, μέχρι το 1830 περίπου, κατασκευάστηκαν πάνω από 10 μικρά και μεγάλα γεφύρια στο νησί με κορωνίδα αυτό στο Κατούνι, δεύτερο του Ποταμού και πολλά άλλα. Πρόσφατα, με την αφορμή της προσπάθειας που κάναμε να δούμε την κατάσταση σε ένα ακόμη, σχετικά άγνωστο, γεφύρι της εποχής, αυτό στα Βιαράδικα προς Μητάτα, διαπιστώσαμε όχι μόνο πόσα λίγα γνωρίζουμε για το θέμα, αλλά και πόση ανάγκη σημαντικών έργων συντήρησης έχουν όλα αυτά τα έργα, τα οποία έχουν εγκαταλειφθεί στην τύχη τους και μπορεί να καταλήξουν τσιμέντινα κουτιά, όπως αυτό στο Κακοπέτρι που κατέρρευσε κάπου στη δεκαετία του 1970. Θα είναι κρίμα και μεγάλη ασέβεια προς την ιστορία του τόπου αν συνεχίσουμε να μην δίνουμε τη δέουσα σημασία σε αυτά τα έργα, τα οποία μάλιστα είχαν και ένα ενδιαφέρον στοιχείο που δεν το έχουν προσέξει οι περισσότεροι. Καθένα ήταν διαφορετικό, με άλλη τοιχοδομή, διαφορετική στέψη και τοιχία. Είχαν γενικά μία άλλη φιλοσοφία κατασκευής, που έχει εγκαταλειφθεί σήμερα, στην εποχή μας, που προέχει το κόστος και συνήθως υποχωρεί η αισθητική. Για μερικά από αυτά έχουν γραφεί πολύ λίγα πράγματα με πλέον ενδιαφέροντα όσα κατέγραψε ο καθηγητής Βασ.  Λευθέρης κυρίως από τις στήλες αυτής της εφημερίδας. Ακόμη, διαπιστώσαμε ότι στα περισσότερα γεφύρια που επισκεφθήκαμε ήταν αδύνατον να κατέβουμε κάτω από αυτά, καθώς είχαν αναπτυχθεί κάθε είδους θάμνοι ακόμη και στα θεμέλια, που απειλούν την τοιχοδομή. Μάλιστα στη γέφυρα στο Κατούνι έχει καταπέσει σε μία καμάρα το «κλειδί» (η μεγάλη κεντρική πέτρα στη στέψη που συγκρατεί το όλο οικοδόμημα στη θέση του. Αυτά όμως είναι δουλειά των μηχανικών και των αρχαιολόγων να τα διαπιστώσουν και να λάβουν μέτρα, του δε Δήμου μας να ασχοληθεί και να θέσει προτεραιότητες στη διάσωση αυτού του σημαντικού για τον τόπο μας μνημειώδους έργου μίας εποχής της πρόσφατης ιστορίας του.

Ε.Π. Καλλίγερος

Το πρώτο γεφύρι που παρουσιάζουμε εδώ, ξεκινώντας από το Καψάλι, είναι στην ουσία το …δεύτερο, αφού πριν από αυτό υπάρχει ένα μικρότερο στη διασταύρωση με το δρόμο προς άγιο Ιωάννη τον Εγκρεμνό. Σε αυτό το μικρό γεφύρι αναφέρεται ότι υπήρχε αναψυκτήριο, αλλά μάλλον δεν έχουν μείνει πολλά πράγματα από αυτό. Επανερχόμενοι στο μεγάλο γεφύρι που κατασκευάστηκε επί Μαίτλαντ, όπως αναφέρει σχετική μαρμάρινη πινακίδα, φαίνεται να είναι σε καλή κατάσταση κτηριακά και διαθέτει δύο καμάρες με εξαιρετική τοιχοδομή. Δυστυχώς έχει αρκετά σκίνα και θάμνους και χρειάζεται καθαρισμό, όπως τα περισσότερα.

Επόμενο σημαντικό γεφύρι είναι αυτό στο Κακοπέτρι, λίγο πριν τη διασταύρωση με το δρόμο προς Κάτω Στραπόδι, ή μάλλον …ήταν, γιατί κατέρρευσε τη δεκαετία του 1970 και χτίστηκε γρήγορα τσιμέντινο τοιχίο γιατί είχε κοπεί ο κεντρικός δρόμος ακριβώς στο σημείο που περνούσε από τη Δυτική πλευρά στην Ανατολική. Διατηρούνται αρκετά στοιχεία από την αρχική τοιχοδομή, αλλά όλα βρίσκονται μέσα σε πλήθος θάμνων και απαιτείται καθαρισμός. Εδώ μπορεί κανείς να δει με σαφήνεια τη διαφορά της παλαιάς κατασκευής όσον αφορά την αισθητική με τη νέα κατασκευή με τσιμέντο. (Λίγο πριν από το γεφύρι αυτό και πριν από την είσοδο στην Παναγία Κακοπετριώτισσα υπάρχει μικρή γέφυρα της ίδιας εποχής με μικρό άνοιγμα και σχετικά πρόχειρο τοιχίο χωρίς κονίαμα).

Λίγα μέτρα μετά το γεφύρι το Κακοπέτρι  έχουμε ένα ακόμη γεφύρι στη θέση Εικονοστάσι, με υψηλό τοιχίο, μικρό άνοιγμα και σε καλή κατάσταση, εκτός από το γεγονός ότι και αυτό είναι πνιγμένο μέσα στους θάμνους, που το απειλούν και από τις δύο πλευρές του.

Επόμενο γεφύρι της εποχής της αγγλοκρατίας είναι αυτό στο Συντριβάνι και δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό. Έχει την ιδιομορφία να έχει άλλη τοιχοδομή στην Α πλευρά του και άλλη στη Δ. Αυτό οφείλεται πιθανότατα σε σημαντικές ζημιές που είχε παλαιότερα η τοιχοδομή στην Ανατολική πλευρά, κάτι που ανάγκασε τις τότε αρχές να κάνουν εκτεταμένες επισκευές με νέο τοιχίο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την καταστροφή του αρχικού στηθαίου. Αντίθετα στη Δυτική πλευρά διατηρείται η αρχική τοιχοδομή και μεγάλο κομμάτι από το αρχικό στηθαίο, αν και αυτό είναι σε τροχιά κατάρρευσης και βλέπει κανείς ποριά πεταμένα δίπλα στο δρόμο ακόμη και τώρα. Από την ίδια πλευρά έχει μεγάλη ανάγκη καθαρισμού, καθώς δεν διακρίνεται από τους θάμνους.

Σε μικρή απόσταση από αυτό έχουμε ένα ακόμη εντυπωσιακό γεφύρι, το τελευταίο προς Λειβάδι, με μεγάλο ύψος, μικρή καμάρα, αλλά εξαίρετη τοιχοδομή. Είναι το μόνο, στο οποίο υπάρχει ακόμη και σε ικανοποιητική κατάσταση αναψυκτήριο της ίδιας εποχής, το οποίο έχει διασωθεί παρά το γεγονός ότι περνά μέσα από αυτό το δίκτυο της ύδρευσης. Τόσο αυτό το γεφύρι, όσο και το προηγούμενο σώθηκαν μάλλον κατά …τύχη, όταν στις αρχές της περασμένης δεκαετίας είχαν συμπεριληφθεί σε ένα άσχετο έργο, της ανακατασκευής του γεφυριού στο Μάκρωνα στο δρόμο Παλιόπολη-Μητάτα με σκοπό τη διαπλάτυνσή τους με επίχωση από την Ανατολική τους πλευρά, που θα κατέστρεφε και την αισθητική τους.

Και πάμε στο επόμενο γεφύρι και χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό και δομικό αριστούργημα της εποχής της αγγλοκρατίας, το γεφύρι στο Κατούνι. Με δώδεκα καμάρες και εξαίρετη δομή το γεφύρι αυτό είναι το μεγαλύτερο του είδους του στην Ελλάδα. Πριν λίγα χρόνια καθαρίστηκε από θάμνους και άλλα φυτά από ομάδα εθελοντών, όπως έχουμε γράψει, όμως δεν φαίνεται να τηρούνται πάντα οι περιορισμοί διέλευσης οχημάτων μεγάλου βάρους, αφού οι σχετικές πινακίδες είναι συνήθως για να παραβιάζονται. Μάλιστα διαπιστώθηκε ότι σε μία καμάρα έχει αποσπασθεί  και έπεσε κάτω το Κλειδί, δηλαδή η πέτρα που κρατά όλη την κατασκευή. Δυστυχώς   δεν γνωρίζουμε να βρίσκεται σε εξέλιξη ούτε καν μελέτη διάσωσης και  επισκευών, που ίσως είναι αναγκαίες για να διασωθεί αυτό το αριστούργημα αισθητικής και τεχνικής κατασκευής. Κάτι που είναι αναγκαίο να γίνει το ταχύτερον.

Τα επόμενα δύο γεφύρια της εποχής της αγγλοκρατίας είναι σε διαμετρικά αντίθετα σημεία. Το πρώτο από αυτά είναι το γνωστό γεφύρι στο δρόμο των Μυρτιδίων λίγο πριν από την Τρύπια Πέτρα. Για την κατασκευή του δρόμου αυτού, τα χρονικά που αναφέρονται σε αυτήν και ιστορίες ανεκδοτολογικού χαρακτήρα, χαρακτηριστικές όμως της προσπάθειας που είχε γίνει, έχουν καταγραφεί και ελπίζουμε να γράψουμε κι εδώ μία περίληψη για τους αναγνώστες μας. ‘Οσον αφορά το γεφύρι, αυτό είναι με μία καμάρα, δεν έχει εμφανή την τοιχοδομή, αλλά είναι με σοβά και με διακοσμήσεις και η εντύπωση είναι ότι βρίσκεται σε καλή κατάσταση αν και ούτε σε αυτό έχει γίνει έλεγχος. Δυστυχώς και εδώ έχουν αναπτυχθεί πυκνοί θάμνοι που απειλούν τα τοιχία του και χρειάζεται καθαρισμό και συντήρηση.

Στο δρόμο Φρατσίων-Βιαραδίκων-Μητάτων υπάρχει το δεύτερο από τα δύο αυτά γεφύρια στο ρέμα ανάμεσα Βιαράδικα και Μητάτα. Αυτό παρουσιάσαμε πρόσφατα στο φύλλο Σεπτεμβρίου και είναι από αυτά που έχουν άμεση ανάγκη καθαρισμού, καθώς έχει πνιγεί κυριολεκτικά από την πυκνή βλάστηση, η οποία είναι μεγάλη απειλή για παλιές κατασκευές, όπως αυτή. Από όσο μπορεί να διακρίνει κανείς η τοιχοδομή του φαίνεται σε καλή κατάσταση και είναι από τις πλέον άρτιες αισθητικά κατασκευές της εποχής με ισομεγέθεις λαξευμένες πέτρες. Πρέπει να καθαριστεί άμεσα πριν υποστεί ζημίες, γιατί αποτελεί αξιόλογο τεχνικό έργο-μνημείο της εποχής.

Το τελευταίο γεφύρι που εξετάζουμε στο αφιέρωμα αυτό είναι το δεύτερο σε σπουδαιότητα και μέγεθος, το γεφύρι στον Ποταμό, το οποίο γεφύρωνε το ρέμα που διασχίζει τον παλαιότατο οικισμό και πιθανόν του έδωσε και το όνομά του. Διαθέτει 7 καμάρες, έχει εξαίρετη αρχιτεκτονική και δείχνει και αυτό την τεχνική αρτιότητα των κατασκευών της εποχής, που θα μπορούσαν να αποτελέσουν και παράδειγμα σε αυτόν τον τομέα. Το γεφύρι αυτό είχε την τύχη να σωθεί πριν δύο δεκαετίες από τη διέλευση βαρέων οχημάτων με την κατασκευή του παρακαμπτηρίου, αλλά και την «ατυχία» να γεμίσουν το χώρο με μπάζα, γεγονός που απαίτησε μεγάλη κινητοποίηση για να μην μείνει ένας απλός σκουπιδότοπος. Παρά ταύτα χρειάζεται μελέτη για διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου και εργασίες συντήρησης, καθώς αποτελεί κόσμημα σε όσους διέρχονται από τον νέο δρόμο και μπορούν να το απολαύσουν από κοντά.

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΣΤΟ ΦΥΛΛΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2021