Τα  Μυρτίδια

Τα Μυρτίδια ή Μερτίδια δεν ήταν παρά μία καθαρά αγροτική περιοχή, η οποία μάλιστα κατά τους πρώτους αιώνες της Ενετοκρατίας ήταν έρημη λόγω του φόβου των πειρατικών επιθέσεων. Η ευρύτερη περιοχή από τη Φελωτή μέχρι σχεδόν τον όρμο Λιμιώνας κοντά στο Μυλοπόταμο αναφέρεται συχνά ως τόπος διανομής και πώλησης της πειρατικής λείας ειδικά από τους μανιάτες πειρατές, αλλά και πολλούς άλλους[1].

Έτσι θεωρείται ότι εκεί δεν υπήρχε κανένας παλαιός οικισμός και η περιοχή άρχισε να αποκτά ζωή μετά την ανεύρεση της εικόνας της Παναγίας και την ανέγερση του πρώτου ναού που αφιερώθη στην Εύρεση. Εκείνο, όμως, που θα πρέπει να θεωρηθεί άξιο παρατηρήσεως είναι αυτό τούτο το γεγονός της ευρέσεως της εικόνας. Ανάλογες περιπτώσεις αποδίδονται συνήθως σε θαύματα, όμως η λογική λέει ότι οι εικόνες που βρέθηκαν σε έρημους τόπους (και στις περιπτώσεις, βέβαια, που δεν προκύπτει κάποια… ανθρώπινη παρέμβαση) πρέπει να προέρχονταν από ναούς ή μονές που είχαν καταστραφεί στο παρελθόν ή είχαν εγκαταλειφθεί για διαφόρους λόγους (επιδρομές πειρατών, πολεμικές επιχειρήσεις, σεισμούς). Άρα κι εδώ δεν πρέπει να αποκλεισθεί εντελώς το ενδεχόμενο να είχαμε κάποιας μορφής κατοίκηση σε εποχή προγενέστερη κατά πολύ της εποχής της ευρέσεως και από τις εγκαταστάσεις των ανθρώπων να προερχόταν και η εικόνα. Προς αυτή τη σκέψη συντείνει και η πρόσφατη χρονολόγηση τοιχογραφίας, που εντοπίστηκε σε πολύ κακή κατάσταση στο ναό της Αγιάς Θαματουργούς, σε σπήλαιο πολύ κοντά στη Μονή Μυρτιδίων και τοποθετείται στον 13ο αι. Αν επιβεβαιωθεί η χρονολόγηση θα έχουμε μία σαφέστατη ένδειξη για ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή κατά τους πρώτους χρόνους της Ενετοκρατίας.

Εκτός από τα παραπάνω έχουμε και μία αναφορά από την παράδοση, που έχει σχέση με την εγκατάσταση στην περιοχή Λαχνός οικογενειών με το επώνυμο Βλαντής[2]. Η περιοχή αυτή είναι σε μικρή απόσταση από τα Μυρτίδια. Πότε όμως τοποθετείται χρονικά η Εύρεση; Δυστυχώς δεν έχουμε καμία ασφαλή πληροφορία και είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε υποθέσεις. Έχουν αναφερθεί τρεις πιθανές χρονολογίες για το γεγονός. Το 1160, το 1446 και το διάστημα από 1300-1400[3]. Η πρώτη χρονολογία αναφέρεται χωρίς καμία παραπομπή ή αναφορά σε πηγή, όπως και η τρίτη. Η δεύτερη χρονολογία, η οποία ουσιαστικά δεν έχει μεγάλη διαφορά από την τρίτη πρόταση που περιλαμβάνεται σε εισαγωγή στην Ακολουθία της Μυρτιδιωτίσσης του Σοφ. Καλούτση, προκύπτει από την κτητορική επιγραφή στο ναό της Ευρέσεως (σημερινό Καθολικό της Μονής Μυρτιδίων). Σύμφωνα με αυτήν, τη χαμένη σήμερα επιγραφή, η χρονολογία που αναφερόταν ήταν 1446[4]. Αυτή είναι και η πιθανότερη χρονολογία της ευρέσεως της εικόνας και έχει σημασία, γιατί τότε κτίστηκε ο παλαιός ναός και λίγο αργότερα πρέπει να άρχισε και η ανέγερση κάποιων κτισμάτων που θα ήταν βοηθητικά για το ναό, ο οποίος αναφέρεται ότι συγκέντρωσε γρήγορα τους φιλοθρήσκους όλης της νήσου, ειδικά μετά το αναφερόμενο θαύμα της ιάσεως του παραλυτικού, το οποίο πρέπει να έγινε κοντά ή μέσα στον 16ο αι., αφού αναφέρεται σε Ακολουθία που εκδόθηκε στα μέσα του επομένου αιώνα*.

Ο οικισμός, πάντως, στην περιοχή, που παρέμεινε πάντα μικρός και με λίγα σπίτια, δεν αναπτύχθηκε ποτέ περισσότερο και έμεινε στην ουσία ένας οικισμός κατοίκων από τις γύρω περιοχές (κυρίως Καλοκαιρινές και Δρυμώνα), οι οποίοι έμεναν σ’ αυτόν προσωρινά κατά την εκτέλεση αγροτικών εργασιών ή κατά το γνωστό έθιμο του Δεκαπεντισμού, την παραμονή δηλαδή στη Μονή κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, που κατέληγε με τον πανηγυρικό εορτασμό της Μυρτιδιώτισσας. Σήμερα εξακολουθεί η περιοχή με τη Μονή να έχει το χαρακτήρα θρησκευτικού χώρου και ο μικρός οικισμός γύρω από αυτήν να μην έχει μονίμους κατοίκους.

Ο νέος ναός και τα κτήρια γύρω από αυτόν χτίστηκαν στα μέσα του 19ου αι. με ενέργειες του τότε Ηγουμένου της Μονής Αγαθαγγέλου Καλλιγέρου. Πίσω από το ναό της Παναγίας υπάρχει μικρός ναός της Αγίας Τριάδος, ενώ έχουν ανεγερθεί και δύο συγκροτήματα κελιών, ένα εντός του παλαιού περιβόλου και ένα, νεότερο, έξω από αυτόν και σε μικρή απόσταση[5].

Όσον αφορά την ονομασία της περιοχής, η λέξη Μυρτίδια είναι φυτωνυμικό τοπωνύμιο από τον γνωστό θάμνο μυρτιά, υπάρχουν δε και άλλα τοπωνύμια στα Κύθηρα από την ίδια ρίζα, όπως Μερτίδι, ενώ Μερτίδια αναφέρονται και στην Κρήτη.

Ενδιαφέρουσα προσθήκη για την εικόνα της Μυρτιδιώτισσας.

Για την ίδια την ιερή εικόνα της Μυρτιδιώτισσας, η οποία είναι με το πρόσωπο μαυρισμένο και έτσι εικονογραφείται έκτοτε, θα πρέπει να σημειώσουμε τα εξής.

Πρώτον, το μαυρισμένο πρόσωπο, κάτω από το οποίο διακρίνεται αχνά το περίγραμμα του προσώπου της Παναγίας δεν είναι τίποτε άλλο από φθορά του χρόνου πάνω στο ξύλο, στο οποίο είναι ζωγραφισμένη η εικόνα και το οποίο έμεινε προφανώς εκτεθειμένο στα καιρικά φαινόμενα επί μακρόν χρονικό διάστημα. Αυτό δεν είναι κάτι ασύνηθες και προξενεί μεγάλη κατάπληξη η πεισματική εμμονή των εκκλησιαστικών αρχών, στις οποίες υπάγεται η ενορία της Μυρτιδιώτισσας στον Άλιμο, στην Αθήνα, που ζήτησαν και παρουσιάζουν μία εικόνα της Μυρτιδιώτισσας, η οποία δεν έχει την παραμικρή σχέση με τη γνωστή εικόνα της Παναγίας και τον τρόπο που ιστορείται εικονογραφικά κατά τους αιώνες μετά την εύρεση. Παρά το γεγονός ότι αυτή η εικονογράφηση με κανονικό πρόσωπο δεν είναι κάτι εντελώς ασυνήθιστο και για κάποιες εικόνες της Μυρτιδιώτισσας, όμως αποτελεί σημαντική απόκλιση από την καθιερωμένη εικονογράφησή Της και ασφαλώς θα έπρεπε να αποφεύγεται.

Δεύτερον, η παράδοση αναφέρει ότι η εικόνα έχει φιλοτεχνηθεί από τον Ευαγγελιστή Λουκά. Πάνω σ’  αυτό πρέπει να παρατηρήσουμε ότι ανάλογες παραδόσεις υπάρχουν για δεκάδες ή και εκατοντάδες εικόνες, οι οποίες αποδίδονται σ’  αυτόν. Για τον Ευαγγελιστή Λουκά ελάχιστα ιστορικά στοιχεία γνωρίζουμε, εκτός του ό,τι ακολούθησε τον Απόστολο Παύλο και ήταν ο πλέον πιστός εξ όσων τον ακολούθησαν, ενώ όλα τα στοιχεία δηλώνουν ότι επρόκειτο για εθνικό, δηλαδή ειδωλολάτρη και όχι Εβραίο, Ελληνικής καταγωγής, γιατρό στο επάγγελμα, πιθανόν από την Αντιόχεια,  με εξαιρετική μόρφωση για την εποχή του. Κύριο χαρακτηριστικό του ευαγγελίου του είναι η ακριβέστατη  ιστορική τοποθέτηση των γεγονότων που περιγράφει και ο γλωσσικός του χαρακτήρας, ο οποίος διακρίνεται και στις Πράξεις των Αποστόλων. Όσον αφορά την ιδιαίτερη κλίση του στη ζωγραφική, αυτή φαίνεται να είναι και ο λόγος που αποδίδονται σ’  αυτόν οι απεικονίσεις της Παναγίας, καίτοι δεν είναι καθόλου βέβαιον ότι στα χρόνια που έζησε είχε διαδοθεί η απεικόνιση των μορφών της Καινής Διαθήκης. Από όσες εικόνες πάντως αποδίδονται σε αυτόν μία μόνον φαίνεται να συγκεντρώνει κάποιες πιθανότητες να είναι από τα χρόνια του, αν και αυτό προκύπτει πάλι από τις επισφαλείς παραδόσεις και όχι από κάποια ιστορική έρευνα. Πρόκειται για εικόνα που βρίσκεται στη Μονή Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα. Αυτά για να  τίθενται μερικά πράγματα μέσα στα ιστορικά πλαίσια και να αποφεύγονται γενικεύσεις κάθε είδους.

Ε.Π.Κ.

*Σχετικά με το χρόνο ευρέσεως της εικόνος της Μυρτιδιώτισσας βλ. Εισήγηση του συγγραφέα του παρόντος στο Συνέδριο που έγινε στα Μυρτίδια το 2007 με τίτλο: «Μυρτιδιώτισσα. Σκέψεις και προβληματισμοί γύρω από το χρόνο της εύρεσης». Η εισήγηση αυτή έχει αναρτηθεί στην ιστοσελίδα μας στο κεφάλαιο, Αφιερώματα και μπορείτε να την διαβάσετε και εδώ.

[1] Αγγελική Πανοπούλου, «Πειρατικά επεισόδια στον θαλάσσιο χώρο των Κυθήρων (13ος-18ος αι.)», εις Νόστος, τόμ. 2, σ. 223.
[2] Ι. Π. Κασιμάτης, Από την παλαιά…, σ. 313.
[3] Περί όλων αυτών βλ. λεπτομερώς σε εισήγηση του Εμμ. Καλλίγερου, με τίτλο «Σκέψεις και προβληματισμοί γύρω από το χρόνο της Εύρεσης στο Συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Κυθήρων το Σεπτέμβριο του 2007 στα Μυρτίδια» (υπό έκδοσιν).
[4] «Χρονικά ιερέως Δαν. Βαρυπάτη», εις Κυθηραϊκά Τετράδια, σσ. 11-13.
[5] Λεπτομερώς περί της Μονής Μυρτιδίων βλ. Ι. Π. Κασιμάτης, Από την παλαιά…, σσ. 148 επ.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.