Τα νησιά σκουπιδιών των Βαλκανίων

Πλαισιωμένο από λόφους και αγροτικά σπίτια, τα σμαραγδένια νερά της λίμνης Ποτπέκο ήταν κάποτε ένα γραφικό ψαροχώρι στη δυτική Σερβία.

Όχι πια. Μόνο η μυρωδιά ήταν αρκετή για να απομακρύνει τους επισκέπτες από αυτό που πλέον χαρακτηρίζεται μια δεξαμενή γεμάτη με σκουπίδια – μία από τις πολλές που ανέδειξαν το τεράστιο πρόβλημα των σκουπιδιών που αντιμετωπίζουν τα Βαλκάνια.

Τα Δυτικά Βαλκάνια φιλοξενούν ορισμένους από τους πιο άγριους ποταμούς της Ευρώπης και πολλές περιοχές χαρακτηρίζονται ακόμα παρθένα φύση. Ωστόσο, η αποτυχία των συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων σε ολόκληρη την περιοχή, απειλεί το περιβάλλον και τη δημόσια υγεία.

Τα σκουπίδια συσσωρεύτηκαν σε φράγματα υδροηλεκτρικής ενέργειας, όπως στο Ποτπέκο που είναι μέρος του ποταμού Λιμ, που ξεκινά από το Μαυροβούνιο, καθώς και σε φράγμα στο γραφικό ποταμό Δρίνο, στην ανατολική Βοσνία.

Ο καθαρισμός των φραγμάτων από τέτοια απορρίμματα έχει γίνει βασική δουλειά όσων εργάζονται στα φράγματα, αν και οι πρόσφατες μάζες ήταν μεγαλύτερες από τις κανονικές.

«Δεν μπορούμε να λύσουμε αυτό το πρόβλημα, μπορούμε μόνο να το επιδιορθώσουμε – μαζεύουμε τα σκουπίδια που αφήνουν οι δήμοι στις όχθες», λέει ο Τόμισλαβ Ποπόβιτς, ο οποίος εργάζεται στο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στο Δρίνο, όπου διάφορα αντικείμενα, από τηλεοράσεις μέχρι ένα παλιό ποδοσφαιράκι, έχουν δημιουργήσει ένα ολόκληρο νησί σκουπιδιών.

«Έχουμε δει ακόμη και μπουλντόζες να σπρώχνουν σκουπίδια στο ποτάμι», είπε στο AFP, προσθέτοντας ότι το φράγμα μαζεύει περίπου 8.000 κυβικά μέτρα αποβλήτων ετησίως.

Επικίνδυνα απόβλητα

Σε ολόκληρη την περιοχή, η αποτελεσματική διαχείριση των αποβλήτων βρίσκει στον σκόπελο των χαμηλών προϋπολογισμών, των παλιών υποδομών και της έλλειψης του αισθήματος της επείγουσας ανάγκης μεταξύ των αρχών και μέρος του κόσμου.

Η ανακύκλωση είναι ελάχιστη στις περισσότερες περιοχές, ενώ οι παράνομες χωματερές είναι μια κοινή εικόνα στους αγροτικούς δρόμους και στα περίχωρα πόλεων.

Στη Βόρεια Μακεδονία, η γραφική θέα στο βουνό συχνά αμαυρώνεται από πλαστικές σακούλες που παγιδεύονται στα άκρα των δέντρων ή σωρούς σκουπιδιών στην άκρη του δρόμου, από οικοδομικά υλικά έως απορριπτόμενους καναπέδες και πλυντήρια ρούχων.

Οι παράνομες χωματερές περικυκλώνουν επίσης την πρωτεύουσα, τα Σκόπια.

Μόλις πέντε χιλιόμετρα βορειοδυτικά του κέντρου της πόλης βρίσκεται ένας λιβάδι γεμάτο μπανιέρες, υφάσματα, πλαστικές συσκευασίες και ανταλλακτικά αυτοκινήτων.

Στην περιοχή Βαρδαριστε στα ανατολικά, ένας κάποτε επίσημος χώρος υγειονομικής ταφής που έκλεισε πριν από 26 χρόνια είναι τώρα μια παράνομη χωματερή που εκτείνεται περίπου 170.000 τετραγωνικά μέτρα. Απέχει λιγότερο από ένα χιλιόμετρο από αστικές γειτονιές.

Οι ντόπιοι καίνε αντικείμενα όπως καλώδια για να εξαγάγουν και να πουλήσουν το χαλκό, στέλνοντας στα Σκόπια τον επικίνδυνο τοξικό καπνό.

Ένας περιβαλλοντικός ακτιβιστής, ο Ντιμιτρόφσκι βοήθησε να αποκαλυφθεί ένα σκάνδαλο το 2019, προβάλλοντας μια εταιρεία που δεν αντιμετώπιζε σωστά τα ιατρικά απόβλητα – μεταξύ αυτών σύριγγες και φιαλίδια αίματος- τα οποία πέταγε στον επίσημο χώρο υγειονομικής ταφής των Σκοπίων.

Είναι ο μόνος χώρος υγειονομικής ταφής στη χώρα που πληροί τα ελάχιστα πρότυπα της ΕΕ.

Σε ένα άλλο πρόσφατο βίντεο που παρουσιάστηκε στο AFP, έδειξε έναν άντρα που προσπάθησε να πετάξει μεγάλες σακούλες σκουπιδιών έξω από το αυτοκίνητό του.

Είναι σαν στη Βόρεια Μακεδονία «να χτίσαμε ένα διαμέρισμα, αλλά δεν χτίσαμε μια τουαλέτα για αυτό το διαμέρισμα», λέει περιγράφοντας την ανεπαρκή διαχείριση των αποβλήτων της χώρας.

Κάτω από το χαλί

Η κατάσταση είναι εξίσου τρομακτική και στο Κόσοβο, όπου μόνο το ήμισυ των 1,8 εκατομμυρίων των κατοίκων καλύπτεται από υπηρεσίες συλλογής αποβλήτων.

Μια πρόσφατη κυβερνητική έκθεση διαπίστωσε ότι η κατάσταση επιδεινώθηκε, με τον αριθμό των παράνομων χωματερών να αυξάνεται 60% από το 2017 έως το 2019.

Ενώ η συγκομιδή των απορριμμάτων είναι πιο εκτεταμένη στη Σερβία, ένας από τους πρωτοπόρους της περιοχής που επιδιώκει ένταξη στην ΕΕ, η παρατηρούμενη ανεπάρκεια θέτει σε κίνδυνο τους χώρους υγειονομικής ταφής.

Σε χωματερές σε ολόκληρη τη χώρα, «βαρέα μέταλλα και άλλα ρυπογόνα στοιχεία απελευθερώνονται απευθείας στο περιβάλλον, το νερό και τον αέρα και με αυτόν τον τρόπο μας απειλούν», λέει ο Ιγκόρ Τζιζντιμίροβιτς, ο οποίος ηγείται της σερβικής ΜΚΟ Μηχανικοί για την Προστασία του Περιβάλλοντος.

Ο κύριος προορισμός των απορριμμάτων του Βελιγραδίου τα τελευταία 40 χρόνια, ο χώρος υγειονομικής ταφής του Βίνκα, έχει αποκτήσει τη φήμη ως τη μεγαλύτερο μη διαχειριζόμενη ανοιχτή χωματερή της Ευρώπης.

Χωρίς συνεχή δημόσια πίεση, ο Τζιζντίμιροβιτς αναμένει από τις αρχές να συνεχίσουν να κρύβουν τα θέματα διαχείρισης αποβλήτων κάτω από το χαλί.

«Εκείνοι που είναι στην εξουσία ελπίζουν ότι τα προβλήματα δεν θα εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της θητείας τους και, μακροπρόθεσμα, δεν θεωρούν ότι είναι προς το συμφέρον τους να αντιμετωπίσουν το ζήτημα».

Πηγή: Γαλλικό Πρακτορείο