Τα Στηλιτικά: Οταν οι εφημερίδες δημοσίευαν λίστες με τα ονόματα των «προδοτών»

Στη συνεδρίαση της Βουλής της 2^ας Δεκεμβρίου 1874 το κλίμα ήταν εμφανέστατα τεταμένο. Δύο μέρες νωρίτερα, στη συνεδρίαση για την ψήφιση του προϋπολογισμού του 1875, δεν είχαν συγκεντρωθεί οι 96 βουλευτές που απαιτούνταν για να υπάρχει απαρτία, αλλά η κυβέρνηση του Δημητρίου Βούλγαρη αδιαφόρησε εντελώς.

Επικαλούμενοι την έλλειψη απαρτίας στην προηγούμενη συνεδρίαση, λοιπόν, ο Θρασύβουλος Ζαΐμης και ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος από την αντιπολίτευση υποστήριξαν ότι δεν ετίθετο θέμα ψηφοφορίας για την επικύρωση των πρακτικών της. Η κυβέρνηση όμως τους αγνόησε επιδεικτικά, απορρίπτοντας το αίτημά τους, με αποτέλεσμα οι βουλευτές της αντιπολίτευσης να αποχωρήσουν. Οπότε προϋπολογισμός και νομοσχέδια ψηφίστηκαν μόνο από τους κυβερνητικούς βουλευτές.

Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο; Μπορεί το σύστημα, λίγο ως πολύ, να λειτουργούσε έτσι ήδη από 1844, αλλά επί κυβερνήσεως Βούλγαρη, το 1874-1875, η κατάσταση έπιασε πάτο.

Ολα ξεκίνησαν ουσιαστικά στις αρχές εκείνης της χρονιάς, του 1874, μετά το περίφημο οικονομικό σκάνδαλο των μεταλλείων του Λαυρίου, στο οποίο ήταν μπλεγμένος και ο μετέπειτα εθνικός μας ευεργέτης Ανδρέας Συγγρός.

Τα Λαυρεωτικά, όπως έμειναν στην ιστορία, οδήγησαν σε πτώση της κυβέρνησης του Επαμεινώνδα Δεληγιώργη τον Φεβρουάριο του 1874. Από εκεί και πέρα ξεκίνησε ένα τραγελαφικό πήγαινε-έλα της εντολής σχηματισμού κυβέρνησης, που διήρκεσε δύο ολόκληρους μήνες, για να καταλήξει τελικά στον Δημήτριο Βούλγαρη, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση που θα οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές. Καλά, αυτές δεν τις έλεγες εκλογές … τις έλεγες όργιο εκλογικής βίας και νοθείας.

Ο Βούλγαρης εξαπέλυσε κανονικότατη τρομοκρατία, που σε πολλούς θύμισε ακόμα και τα χρόνια της τουρκοκρατίας. Σε μέρη όπως η Μεσσηνία, η Μάνη και το Μεσολόγγι είχε δοθεί εντολή να μην αφήνουν τους οπαδούς του Κουμουνδούρου, του Τρικούπη και του Δεληγιώργη να ψηφίσουν. Στο Μεσολόγγι, μάλιστα, η χωροφυλακή, με ξύλο και απειλές, κατάφερε οι οπαδοί του Δεληγιώργη και του Τρικούπη να κλειστούν στα σπίτια τους και να μην ψηφίσουν, με αποτέλεσμα να μην εκλεγεί βουλευτής κανένας από τους δυο τους. Στη Μεσσηνία, πάλι, οι Μανιάτες πήγαν να ψηφίσουν με τα όπλα. Στην Αττική, δε, το ξύλο, τις φυλακίσεις και τις καλπονοθεύσεις που έγιναν σε εκείνες τις εκλογές θα τις θυμόταν ο κόσμος για πολύ καιρό.

Σαν να μην έφταναν όλα αυτά, προκειμένου να βελτιώσει το εκλογικό αποτέλεσμα υπέρ του, ο Βούλγαρης ακύρωσε τις εκλογές της Αττικής, της Κορινθίας, της Σάμης, της Ευρυτανίας και της Ηλείας. Παρ’ όλη όμως τη βία και τη νοθεία στις εκλογές του 1874, ο Βούλγαρης δεν κατάφερε να εξασφαλίσει επαρκή πλειοψηφία.

Τότε ήταν που ο Χαρίλαος Τρικούπης δημοσίευσε τα ιστορικά πλέον άρθρα του στην εφημερίδα «Καιροί» με τίτλο «Τις πταίει;» και «Παρελθόν και ενεστώς», όπου προειδοποιούσε τον βασιλιά για τις ευθύνες του, τονίζοντας ότι η χώρα οδηγείτο στον γκρεμό με τις κυβερνήσεις μειοψηφίας που την κυβερνούσαν. Ο Τρικούπης αναφέρθηκε μάλιστα και σε συγκεκριμένα γεγονότα, εκλογικές παραβιάσεις, παρανομίες και αυθαιρεσίες που είχαν γίνει στις τελευταίες εκλογές.

Τα άρθρα πήραν τέτοια δημοσιότητα που γράφτηκαν για αυτά κολακευτικά άρθρα ακόμη και σε εφημερίδες του εξωτερικού, όπως οι Times του Λονδίνου και εφημερίδες στη Βιέννη και αλλού. Παρά τον θόρυβο που δημιουργήθηκε, όμως, ο Βούλγαρης δεν άλλαξε τακτική. Οπως δεν δίστασε να διεξάγει εκλογές εξόφθαλμης βίας και νοθείας, έτσι δεν δίσταζε να καταπατά κάθε κοινοβουλευτικό κανονισμό.

Ετσι, στις 5 Μαρτίου 1875 ο Βούλγαρης συγκάλεσε εκτάκτως τη Βουλή, και παρά το γεγονός ότι και πάλι δεν σχηματιζόταν απαρτία, πραγματοποιήθηκαν οκτώ συνεδριάσεις, όπου επικυρώθηκε η ψήφιση του Προϋπολογισμού του 1875 καθώς και άλλα νομοσχέδια.

Λίγες μέρες αργότερα, τρεις καθημερινές εφημερίδες που εκδίδονταν τότε στην Αθήνα δημοσίευσαν πίνακα με τα ονόματα των 82 βουλευτών που παρέμειναν στη συνεδρίαση της 5^ης Μαρτίου και ψήφισαν τον Προϋπολογισμό και τα νομοσχέδια δίχως να υπάρχει απαρτία. Κάνοντας παραλληλισμό με την αρχαία Ελλάδα, όπου τα ονόματα των προδοτών, των εχθρών του λαού, τα έγραφαν πάνω σε μαρμάρινες στήλες ώστε να τα βλέπει ο κόσμος, αυτοί οι 82 βουλευτές ονομάστηκαν «στηλίτες» και τα γεγονότα «Στηλιτικά».

Η «Εφημερίς», η πρώτη καθημερινή πολιτική εφημερίδα του ελληνικού κράτους που κυκλοφόρησε στην Αθήνα, στο φύλλο της 8^ης Μαρτίου 1875 έγραφε: «Οι πρόγονοί μας έγραφαν πάνω σε στήλες τα ονόματα όσων πρόδιδαν το χρέος τους προς την πατρίδα. Ο Τύπος σήμερα οφείλει να επιτελέσει την υπηρεσία που άλλοτε επιτελούσαν τα δημόσια μάρμαρα».

Η κρίση κορυφώθηκε και λίγες μέρες αργότερα ο Βούλγαρης παραιτήθηκε. Ο Γεώργιος, βλέποντας ότι η κατάσταση είχε βγει εκτός ελέγχου και ο κόσμος ήταν αγανακτισμένος, αποφάσισε να καλέσει στα ανάκτορα τον Χαρίλαο Τρικούπη και να του αναθέσει τον σχηματισμό κυβέρνησης. Ηταν μέσα Απριλίου του 1875.

Ο Τρικούπης προκήρυξε εκλογές, οι οποίες έγιναν τελικά στις 18 Ιουλίου 1875. Επρόκειτο για τις πρώτες εκλογές που έγιναν ελεύθερα, με υποδειγματική τάξη σε όλη τη χώρα και δίχως καμία παρέμβαση. Λιγότερο από έναν μήνα αργότερα, στις 11 Αυγούστου 1875, τη μέρα που εγκαινιαζόταν το νέο κτίριο της Βουλής στην οδό Σταδίου 13, ξεκινούσε και η νέα κοινοβουλευτική περίοδος.

Εκείνη τη μέρα ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ εκφώνησε τον ιστορικό πλέον Λόγο του Θρόνου, που του είχε γράψει ο Χαρίλαος Τρικούπης και με τον οποίο δεσμευόταν ότι εφεξής θα έδινε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε εκείνον που θα είχε τη δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της Βουλής. Εκείνη τη μέρα, λοιπόν, με την «αρχή της δεδηλωμένης», όπως έχει μείνει στην Ιστορία, εγκαινιάστηκε το κοινοβουλευτικό σύστημα στη χώρα μας.

Μετά τις εκλογές βίας και νοθείας του 1874, την τελευταία κυβέρνηση Βούλγαρη με την ευθεία παραβίαση του Συντάγματος και τα γεγονότα που έμειναν στην ιστορία ως «Στηλιτικά», ανέτειλε πλέον μια νέα εποχή για την πολιτική ζωή του τόπου, με πρώτη μεγάλη φυσιογνωμία τον «πατέρα» της καθιέρωσης του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Ελλάδα, Χαρίλαο Τρικούπη.