Αεροφωτογραφία του Ανακτόρου στο Κτήμα Τατοΐου, όπου μετρήθηκαν συνολικά 17.000 αντικείμενα. Αριστερά, τα μαγειρεία. Από το έργο «Το Χρονικό του Τατοΐου» του ιστορικού Κώστα Σταματόπουλου | (Εκδ. Καπόν)

Τατόι, ο θησαυρός που μας θύμισε ο Μητσοτάκης

του Παύλου Αγιαννίδη

την Σεπ 8, 2019

Θαυμαστά, περιβαλλοντικά «διαμάντια» πρόσφορα σε αξιοποίηση, κάπου 30 κτίσματα και πολλά άλλα «στεγάζει» το Κτήμα Τατοΐου, για το οποίο ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε στη Βουλή ότι θα αξιοποιηθεί. Πρόκειται για ένα ειδυλλιακό αλλά «ανεπεξέργαστο» κομμάτι γης λίγα μόλις χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα

Αλήθεια, υπάρχουν πολλοί τόποι, όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και αλλού, που να φιλοξενούν ένα μοναδικό – υπόγειο – βουτυροκομείο που έβγαζε ονομαστό βούτυρο, ένα «αλπικό» ξενοδοχείο, δύο τεχνητές λίμνες, 15 τοξωτά λίθινα γεφύρια, τρεις πολυτελείς Ρολς Ρόις και χρυσοποίκιλτες άμαξες, αγέλες ελαφιών, αγριογούρουνων και λύκων, μοναδικά κυπαρίσσια… πυρασφαλείας, σπάνιες χελώνες και κρόκους, τον τάφο της «Μητέρας της Ψυχανάλυσης» και των καζίνο του Μόντε Κάρλο σε μια καταπράσινη έκταση 60.000 στρεμμάτων παρά τις πέντε καταστροφικές πυρκαγιές;

Η απάντηση είναι μία. Και για την Ελλάδα και διεθνώς: Το Κτήμα Τατοΐου. Το οποίο ανήκει εξ ολοκλήρου, από το 2000 (με απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου περί αποζημίωσης της άλλοτε βασιλικής οικογένειας Γλύξμπουργκ), στο Ελληνικό Δημόσιο. Και παρόλα αυτά μένει να ρημάζει, αναξιοποίητο.

Εντυπωσιακή άποψη του ξενοδοχείου «Το Τατόιον» (© Βασίλης Κουτσαβλής)

Είναι το πολιτικό ταμπού ή το «ιδεολογικό πρόσημο», όπως το χαρακτηρίζει ο πρόεδρος του δ.σ. του Συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοΐου Βασίλης Κουτσαβλής – που έχει βάλει τα πράγματα σε αυτή τη ρότα για χρόνια. Από το 1980 που ουσιαστικά εγκαταλείφθηκε στη μοίρα του το τεράστιο άλλοτε Βασιλικό Κτήμα και, παρά τις μελέτες και προτάσεις, δεν έχει αξιοποιηθεί όπως θα του έπρεπε.

Οι πρώτες προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, δια στόματος Κυριάκου Μητσοτάκη, θέλουν πλέον την αξιοποίησή του, με ξενοδοχειακή μονάδα, αγροδιατροφικές μονάδες και περιπατητικές και άλλες διαδρομές, ανοιχτές στο κοινό. Σε έναν τόπο που έχει χαρακτηρισθεί ως νεότερο μνημείο και αρχαιολογικός (λόγω της αρχαίας Δεκελείας) και ανήκει στο προστατευόμενο περιβαλλοντικό σύνολο Natura 2000 του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας.

Η αξιοποίηση, υπέρ της οποίας πάσχιζε χρόνια ο Σύλλογος Φίλων Τατοΐου, των 150 τακτικών μελών και των 2.500 φίλων (ακόμη και στις εφοπλιστικές οικογένειες του Λονδίνου), σημαίνει καταρχάς ότι θα πρέπει να ξεμπερδευτεί το κουβάρι των αρμοδιοτήτων. Καθώς το Τατόι ανήκει ουσιαστικά στην αρμοδιότητα τεσσάρων υπουργείων: Οικονομίας, Πολιτισμού, Περιβάλλοντος και Γεωργίας (λόγω των εύφορων γαιών και της κτηνοτροφίας, που παρήγαν στα χρόνια της ακμής του περίφημα και ειδικά τοπικά προϊόντα, όπως το ονομαστό «Δεκελεικό βούτυρο»). Αλλά και επτά κρατικών φορέων, από τον Φορέα Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας μέχρι το Δασαρχείο. Και τον Δήμο Διονύσου, στην δικαιοδοσία του οποίου έχει περάσει από την άλλοτε Κοινότητα Κρυονερίου, όπου ανήκε. Με αποτέλεσμα, πέρα από τους επτά φορείς να γίνεται το Τατόι διελκυστίνδα και μεταξύ του Δήμου Διονύσου και του μεγάλου Δήμου Αχαρνών, που το διεκδικεί. Κάτι που σοβεί από το 2012, όταν έγιναν οι πρώτες μελέτες για την μετατροπή του Κτήματος, με τα 30 συνολικά κτίσματα – με προεξάρχον το ανάκτορο – σε «σύγχρονο και βιώσιμο Μητροπολιτικό Πάρκο».

Μία ακόμη άποψη κτιρίων που περιβάλλουν «Το Τατόιον», το ξενοδοχείο του Κτήματος

Κατά τα πρότυπα ανάλογων κτημάτων, βασιλικών και μη, σε πολλές άλλες χώρες, με ξενοδοχειακές μονάδες, μονοπάτια και περιπατητικές ή ποδηλατικές διαδρομές, πρότυπες γεωργικές και οινικές μονάδες μικρής «ετικέτας» ή βιολογικής καλλιέργειας. Με έλεγχο από το Δημόσιο. Με έσοδα για το ίδιο το Μητροπολιτικό Πάρκο. Και όχι ανεξέλεγκτα και με μηδενικά έσοδα, όπως το θέτει γλαφυρά ο κ. Κουτσαβλής. Εκεί, όπου εδώ και περίπου μια δεκαετία «φωτογραφίζονται νύφες και γαμπροί δίχως άδεια από κανέναν και δίχως έσοδα για το Κτήμα που ανήκει στο Ελληνικό Δημόσιο». Ή ξεφυτρώνουν, επίσης ανεξέλεγκτα, γύρω, από «μίνι σχολές ιππασίας» μέχρι «κτήματα γαμήλιων δεξιώσεων». Και γίνεται ανεξέλεγκτα – ίσως και καταστροφικά – υλοτόμηση θάμνων τα Χριστούγεννα. Ενώ η συντονισμένη και οργανωμένη εκμετάλλευση, θα μπορούσε να προσφέρει, με την συστηματική και χρήσιμη «αποξύλωση» στο δάσος, καυσόξυλα για κοινωνικά ευαίσθητες ομάδες.

Στην φθορά του χρόνου έχει αφεθεί το Ανάκτορο

Πόσο γρήγορα και με ποιο κόστος εκτιμάται ότι μπορεί να «ανορθωθεί» και να λειτουργήσει το Κτήμα Τατοΐου, τώρα που υπάρχει η πολιτική βούληση να αξιοποιηθεί; Ο κ. Κουτσαβλής δίνει έναν ορίζοντα 4-5 ετών για την λειτουργία και ένα κόστος της τάξης των 90-110 εκατ. ευρώ, το οποίο συγκρίνει ως το 1/6 από το ποσό που δαπανήθηκε για το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος στο Φάληρο. Προτεραιότητα, όπως επισημαίνει στο Protagon.gr, η διάνοιξη των ζωνών πυρασφαλείας, που έχουν κλείσει στα χρόνια της… εγκατάλειψης.

Τα θαυμαστά

Για να δούμε μια σειρά μοναδικών και θαυμαστών στοιχείων που συνθέτουν το παζλ του Κτήματος Τατοΐου:

Το λιβάδι με τις τρεις στέρνες, δίπλα στο Ανάκτορο, μέχρι το 1967 ήταν αμπελώνας αρκετών στρεμμάτων και παρήγε κρασί, λευκό και κόκκινο, δικής του ετικέτας (και δη βιολογικό με τα σημερινά δεδομένα). Ηδη, κατά τον κ. Κουτσαβλή, ο Διεπαγγελματική Οργάνωση Αμπέλου και Οίνου και ο πρώην δήμαρχος Θεσσαλονίκης Γιάννης Μπουτάρης έχουν προτείνει την αξιοποίηση του άλλοτε αμπελώνα, με ορίζοντα τριών ετών για την παραγωγή κρασιού με ετικέτα του Κτήματος Τατοΐου.

Σκάλες που οδηγούν από το δάσος στο Ανάκτορο

Τα υπεραιωνόβια κυπαρίσσια «βραδείας καύσεως», που φύτεψε ένα-ένα ο ίδιος ο πρώτος διευθυντής των τότε βασιλικών κτημάτων Λουδοβίκος Μίντερ, πριν από το γύρισμα του 20ού αιώνα, λειτουργούν ως ζώνη πυρασφάλειας και ανεμοπροστασίας. Η τρίτη τους προστατευτική ιδιότητα ήταν ευεργετική για τις καλλιέργειες εσπεριδοειδών, κερασιών, αλλά και – εξωτικών – λωτών που ευδοκιμούσαν στο Κτήμα.

Στο Κτήμα, το όραμα του Γεωργίου Α’ «έπλασε» δύο τεχνητές λίμνες. Την Λίμνη Κιθάρα και την Λίμνη Χήνα, όπου έγινε και εκτροπή στο ρυάκι της Πάρνηθας για να σχηματιστεί (πέτρινος) καταρράκτης. Στις λίμνες οδηγούν τα πρώτα έργα οδοποιίας των (πρώτων κοινοβουλευτικών) κυβερνήσεων υπό τον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, με έτος κατασκευής το 1876, όπως μαρτυρούν πέτρινες επιγραφές.

Ένα θερμαινόμενο θερμοκήπιο για λαχανικά, στο βόρειο άκρο του οπωρώνα των ανακτόρων (σαπίζει σήμερα…) στήθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1950 για τα γεύματα της – χορτοφάγου – Φρειδερίκης.

Το γοητευτικό, σαν βγαλμένο από παραμύθι, βουτυροκομείο, που λειτούργησε από το 1898 υπό την Δανή Πέτερσεν και μέχρι το 1944, παρήγαγε το ονομαστό – και διαφημιζόμενο στον Τύπο της εποχής – «Δεκελεικό Βούτυρο». Η πρότυπη μονάδα, μοναδική στην Ελλάδα, είναι υπόγεια, 20 σκαλιά κάτω από το έδαφος, για λόγους θερμοκρασίας. Το 2017, με μελέτη του Συλλόγου Φίλων Κτήματος Τατοΐου, που εγκρίθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού, αποκαταστάθηκε η ιδιότυπη στέγη του, ώστε να μην κινδυνεύει πλέον με κατάρρευση. Ολλανδικού τύπου κεραμίδια – τα μόνα ανάλογα που χρησιμοποιήθηκαν στο Κτήμα – βρέθηκαν, ευτυχώς, σε μια παλιά μάντρα και αξιοποιήθηκαν, όπως και η ανάλογη ξυλεία.

Το ξενοδοχείο «Το Τατόιον» ξεκίνησε να λειτουργεί το 1892 και είναι από τα πιο κομψά κτίσματα, έργο του αρχιτέκτονα Σάββα Μπούκη. Έχει τρεις χώρους στο ισόγειο, μια αίθουσα και δύο άλλα δωμάτια, κι έξι υπνοδωμάτια για τους πελάτες, με το μεγαλύτερο στη σοφίτα. Μελέτες το θέλουν να λειτουργεί ως κυρίως κτίριο ενός boutique ξενοδοχείου, που θα αξιοποιεί και άλλα κτίσματα στο Κτήμα Τατοΐου και κυρίως το Διευθυντήριο.

Μουσείο Μηχανημάτων και Τρακτέρ θα μπορούσε να λειτουργήσει στο Κτήμα Τατοΐου με ό,τι έχει απομείνει στα δύο βουστάσια, στο χοιροστάσιο, στο κέντρο παστερίωσης και εμφιάλωσης γάλακτος, στο ελαιοτριβείο (που έχει καταληστευθεί!), στο οινοποιείο, στο εμφιαλωτήριο, στο βουτυροκομείο και αλλού.

Μικρές χελώνες Testudo hermanni, από τα είδη που χαρακτηρίζουν την μοναδική πανίδα του Τατοΐου

Αντίστοιχο μουσείο θα μπορούσε να λειτουργήσει στα Ανάκτορα, όπου καταμετρήθηκαν 17.000 αντικείμενα. Ακόμη και Μουσείο Αυτοκινήτων θα μπορούσε να οργανωθεί με τις τρεις Rolls Royce, τα τρία κάμπριο MG, το Fiat με τα ψάθινα καθίσματα που χρησιμοποιούνταν στο Μον Ρεπό της Κέρκυρας (όλα στεγάζονται υπό άγνωστες συνθήκες στον στάβλο), αλλά και οι άμαξες, με πρώτη την χρυσοποίκιλτη κλειστή, που χρησιμοποιήθηκε στον γάμο της Σοφίας με τον Χουάν Κάρλος της Ισπανίας. Αλλά και μια σειρά από μεγάλα, αμερικανικά (τύπου Κάντιλακ), αυτοκίνητα που σαπίζουν έξω από τα καταρρέοντα κτίσματα, όπως εκείνο του Αυλαρχείου.

Στο Κοιμητήριο του Τατοΐου αναπαύεται η θρυλική για την παγκόσμια Ψυχανάλυση, Μαρία Βοναπάρτη, μικρανιψιά του Ναπολέοντα Α’ της Γαλλίας, εγγονή του Φραγκίσκου Μπλανκ, μεγαλύτερου κατασκευαστή ακινήτων και ιδιοκτήτη των Καζίνο στο Μόντε Κάρλο. Σύζυγος του πρίγκιπα Γεωργίου, η Μαρία Βοναπάρτη, έσωσε τον «Πατέρα της Ψυχανάλυσης» Ζίγκμουντ Φρόιντ, πληρώνοντας τα λύτρα για να τον φυγαδεύσει από τη ναζιστική Γερμανία. Ίδρυσε την Société Psychoanalytique de Paris και βοήθησε να ιδρυθεί αντίστοιχη Εταιρεία Ψυχανάλυσης στην Ελλάδα. Στην δε στέψη της Ελισάβετ της Αγγλίας, όπου εκπροσώπησε τον Παύλο Α’, έστρεψε στην ψυχανάλυση τον κύριο που καθόταν δίπλα της: τον μελλοντικό Πρόεδρο Φρανσουά Μιτεράν. Στο ίδιο κοιμητήριο έχει ταφεί και ο πρίγκιπας της Ελλάδας και της Δανίας, Ανδρέας, πατέρας του Φιλίππου, δούκα του Εδιμβούργου και συζύγου της Ελισάβετ της Αγγλίας.

Τα 900 αφρόντιστα ελαιόδεντρα του Τατοΐου μαραζώνουν, ενώ θα μπορούσαν με φροντίδα και συγκομιδή να παράγουν, όπως κάποτε, λάδι με την ετικέτα του Κτήματος και μάλιστα βιολογικό. Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να συμβεί με τα βρώσιμα μανιτάρια που φυτρώνουν στις σκιές του – σε κάποια σημεία αδιάβατου – δάσους και σήμερα αξιοποιούνται ανεξέλεγκτα από κάποιους. Στο Τατόι «μετακόμισε», με την καταστροφική πυρκαγιά του 2007, μέρος του ζωικού πληθυσμού της Πάρνηθας. Και ήρθαν να προστεθούν στα δεκάδες ελάφια, τα ζαρκάδια Capreolus capreolus, τα ταχύτατα πολλαπλασιαζόμενα αγριογούρουνα και, τα τελευταία χρόνια, σε μια αγέλη 12 λύκων που εμφανίστηκαν ύστερα από μισόν αιώνα και φαίνεται ότι προήλθαν από τα ορεινά της Αυλώνας. Οι λύκοι κυκλοφορούν τις νύχτες. Αντίθετα με τις… εξημερωμένες αλεπουδίτσες του Κτήματος. Στα σπάνια και μοναδικά του Τατοΐου να προσθέσουμε είδη όπως: η σαυρούλα ή λιακόνι Chalcides ocellatus, η ονυχοχελώνα με το έντονο καύκαλο Testudo hermanni, ο νανόμπουφος Asio otus otus, το πτηνό Γιδοβύζι Caprimulgus europaeus, ο βραχοτσοπανάκος Sitta Νeumayer, η πετροπέρδικα Alectoris graeca κ.ά.

Η πέτρινη μπανιέρα του Γεωργίου Α’ κοσμεί του κήπους του Ανακτόρου

Ο μοναδικός κρόκος (Crocus laevigatus και Crocus sieberi atticus) της Πάρνηθας έχει μείνει να κοσμεί το Κτήμα Τατοΐου μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2007. Τα κίτρινα χαρακτηριστικά κρινάκια, που κοσμούν βράχους στη διαδρομή προς τη λίμνη Κιθάρα και τα τοξωτά πέτρινα γεφύρια, θεωρείται ότι ήταν καλλιεργήσιμα από την πρώτη περίοδο λειτουργίας του Κτήματος.

Για την ιστορία

Αν και στο Τατόι έστρεψε τον Γεώργιο Α’, για τα θερινά ανάκτορα του, ο διάσημος γερμανός αρχιτέκτονας Ερνέστος Τσίλερ (που έφερε στην Αθήνα, πέρα από τα σχέδιά του, τον τεχνητό εξαερισμό και την κεντρική θέρμανση), ο ίδιος τελικά σχεδίασε μόνον την πρώτη βασιλική έπαυλη που καταστράφηκε στην μεγάλη πυρκαγιά του Τατοΐου.

Το 1878, η θέση στην οποία κτιζόταν το Ανάκτορο – 15 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας – είχε επιλεγεί και είχε ήδη αρχίσει η διαμόρφωση του κήπου μπροστά του. Ο Γεώργιος Α’ διαφώνησε (αν όχι θύμωσε) με το φαραωνικό νεογοτθικό Ανάκτορο που του πρότεινε ο Τσίλερ. Με τούτα και με κείνα, τα έργα ξεκίνησαν το 1880, σε σχέδια του νεαρού αρχιτέκτονα Σάββα Μπούκη, ο οποίος στάλθηκε στην Αγία Πετρούπολη για να αντιγράψει την έπαυλη Ferme (Αγροικία), έργο του Άνταμ Μανελάους, στο πάρκο του ανακτόρου του Πέτερχοφ, στη νότια ακτή του Φιννικού κόλπου, όπου αρέσκονταν να κατοικεί ο τσάρος Αλέξανδρος Β’.

Στο Τατόι, οι εργασίες ανέγερσης διήρκεσαν από την άνοιξη του 1884 έως τα τέλη του 1886, αλλά τα εγκαίνια έγιναν την Πέμπτη 18 Μαΐου 1889. Οι πυρκαγιές «κατέτρυχαν», κατά κάποιον τρόπο, το Τατόι. Το 1909-10 η βασιλική οικογένεια διαχείμασε εκεί, λόγω των πολιτικών γεγονότων της εποχής και κυρίως λόγω της πυρκαγιάς, που είχε καταστήσει τα χειμερινά Ανάκτορα (τη σημερινή Βουλή) ακατοίκητα, όπως καταγράφει στο δίτομο έργο «Το Χρονικό του Τατοΐου» ο ιστορικός Κώστας Μ. Σταματόπουλος (Εκδόσεις Καπόν). Με την πυρκαγιά της 30ής Ιουνίου 1916 μεταφέρθηκε εκεί ο Κωνσταντίνος και εκεί, το 1920, πέθανε από δάγκωμα πιθήκου ο Αλέξανδρος. Μετά από μία ακόμη πυρκαγιά στο Τατόι, το 1945, το Κτήμα χρησιμοποιήθηκε από τα τέλη του 1948 ως μόνιμη κατοικία για την βασιλική οικογένεια. Εκεί πέθανε ο Παύλος στις 6 Μαρτίου 1964. Δέκα χρόνια μετά, το 1974 με την Μεταπολίτευση, το Κτήμα επέζησε από μία ακόμη πυρκαγιά. Μέχρι το 2007, που «είδε» να καίγεται η Πάρνηθα.

Πηγή protagon