Θα καιγόμαστε όλο και περισσότερο

Ο πλανήτης φλέγεται – κυριολεκτικά. Από την Αλάσκα ως την Ινδονησία, και από την Καλιφόρνια ως την Ισπανία και την Πορτογαλία, ασυνήθιστα μεγάλες δασικές πυρκαγιές έχουν στοιχίσει εκατοντάδες ζωές, αφανίζοντας τεράστιες εκτάσεις. Χάρτης της NASA με στοιχεία από δορυφόρους δείχνει το πρωτοφανές μέγεθος της καταστροφής από το 2015 ως σήμερα – και δεν είναι τυχαίο ότι τα  τελευταία τρία καλοκαίρια ήταν από τα πιο θερμά που έχουν καταγραφεί στα χρονικά. Γιατί η πύρινη γραμμή της καταστροφής που ενώνει αυτές τις φωτιές λέγεται κλιματική αλλαγή, με τις πυρκαγιές να έχουν τριπλασιαστεί σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς αυξάνεται η θερμοκρασία του πλανήτη. Ειδικά στις Δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες και στη Νότια Ευρώπη, εκτενείς μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι οι μεγάλες δασικές πυρκαγιές έχουν σχεδόν πενταπλασιαστεί από τις δεκαετίες του 1970 και του 1980. Τέτοιες μεγα-πυρκαγιές καίνε έξι φορές μεγαλύτερες εκτάσεις και διαρκούν σχεδόν πέντε φορές περισσότερο.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει ως αποτέλεσμα θερμότερες και ξηρότερες συνθήκες, οι οποίες σημαίνουν ότι μεγάλες πυρκαγιές θα γίνονται όλο και πιο συνηθισμένες, ακόμα και σε περιοχές όπου ήταν σχετικά σπάνιες, όπως στη Σιβηρία.

Υπάρχουν πολύ καλά τεκμηριωμένες επιστημονικές αποδείξεις ότι η κλιματική αλλαγή έχει αυξήσει τον αριθμό των πυρκαγιών, τη διάρκειά τους και το μέγεθος των εκτάσεων που καίγονται κάθε χρόνο. Οι πυρκαγιές συνήθως ξεκινούν από τον άνθρωπο, είτε κατά λάθος είτε από πρόθεση, ή από φυσικές αιτίες, όπως οι αστραπές. Αλλά τα «συμβάντα ανάφλεξης» δεν έχουν σημαντική επίδραση στην κλίμακα της φωτιάς. Αυτά που την επηρεάζουν είναι οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούν, η ζέστη και η ξηρασία λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Οι εκπομπές αερίων, μέσω του φαινομένου του θερμοκηπίου, προκαλούν αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας και το κλίμα αλλάζει αυξάνοντας την πιθανότητα πυρκαγιών. Γιατί; Επειδή οι θερμότερες θερμοκρασίες αυξάνουν την εξάτμιση, γεγονός που σημαίνει ότι η ατμόσφαιρα αντλεί περισσότερη υγρασία από την επιφάνεια της Γης, κάνοντας τα εδάφη πιο ξηρά και πιο επιρρεπή στη φωτιά.

Οι συνθήκες ξηρασίας και οι υψηλότερες θερμοκρασίες αυξάνουν όχι μόνο την πιθανότητα της πυρκαγιάς, αλλά και τη διάρκειά της. Αυτό σημαίνει πως όταν ξεσπούν οι πυρκαγιές, η φωτιά επεκτείνεται πιο γρήγορα και καίει περισσότερες εκτάσεις. Αλλά το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι η κλίμακα των πυρκαγιών έχει αυξηθεί σε βαθμό που οι ίδιες έχουν γίνει σημαντικοί συντελεστές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Τα δέντρα απορροφούν και αποθηκεύουν άνθρακα από την ατμόσφαιρα – έτσι όσο περισσότερα δέντρα καίγονται τόσο πιο δύσκολο είναι να καταπολεμηθεί η κλιματική αλλαγή στο μέλλον. Και αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο ανατροφοδότησης: οι πυρκαγιές δημιουργούν περισσότερες εκπομπές, που με τη σειρά τους συμβάλλουν στην αύξηση της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η οποία στη συνέχεια προκαλεί περισσότερες πυρκαγιές.

Το φαινόμενο έχει επιταχυνθεί δραματικά από το τέλος της δεκαετίας του 1970. Η εξίσωση είναι απλή: όσο πιο πολλή ζέστη κάνει, τόσο πιο ξερή είναι η βλάστηση και τόσο πιο εύκολα εξαπλώνονται οι πυρκαγιές. Aλλά δεν επηρεάζονται όλες οι χώρες με τον ίδιο τρόπο. Αλλού η ξηρασία είναι πιο έντονη, αλλού όχι.

Για τη Νότια Ευρώπη οι προβλέψεις είναι ζοφερές: η συχνότητα των πυρκαγιών θα αυξηθεί δραματικά ως το τέλος του αιώνα που διανύουμε, λόγω της κλιματικής αλλαγής, με τις ημέρες καύσωνα να πενταπλασιάζονται ως το 2100 και τα δάση να αντιμετωπίζουν άμεση απειλή πυρκαγιάς για 30 επιπλέον ημέρες σε σχέση με σήμερα. Οι επιστήμονες μιλάνε για αύξηση κατά 50% των θερμών ημερών για την περίοδο 2021-2050 και 100% μεταξύ 2071-2100. Οι κατά μέσο όρο 6,7 ημέρες καύσωνα της περιόδου αναφοράς 1961-1990 προβλέπεται να διπλασιαστούν σε 12,8 ημέρες την περίοδο 2021-2050 και να πενταπλασιαστούν σε 30,50 ημέρες την περίοδο 2071-2100. Ετσι, η μέση άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη υπολογίζεται στους 0,88 βαθμούς Κελσίου από την αρχή της βιομηχανικής περιόδου, το 1850, και στους 2,5 βαθμούς Κελσίου το καλοκαίρι για τη Νότια Ευρώπη. Το σενάριο είναι το ίδιο για ένα μεγάλο μέρος της λεκάνης της Μεσογείου – την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία και, βέβαια, την Ελλάδα.

Ο υδροφόρος ορίζοντας έχει υποχωρήσει, το έδαφος είναι στεγνό και η βλάστηση έχει ξεραθεί, γεγονός που την καθιστά εύφλεκτη. Μεγάλοι αντικυκλώνες από τη Βόρεια Αφρική στέλνουν ιδιαίτερα θερμές μάζες αέρα προς τη Νότια Ευρώπη. Σε συνδυασμό με την ξηρασία και τους ισχυρούς ανέμους, οι πυρκαγιές είναι απλώς μια καταστροφή που περιμένει να συμβεί.