Θάνος Δημόπουλος στην «Κ»: Νέα όπλα κατά του καρκίνου

Ο κ. Δημόπουλος σχολιάζει ότι υπάρχουν περιθώρια περαιτέρω βελτίωσης στην ιατρική έρευνα στην Ελλάδα, προσθέτοντας ότι στα εφόδια μιας ερευνητικής ομάδας πρέπει να περιλαμβάνονται «η αριστεία, η εργατικότητα, η ομαδικότητα και η καθημερινή προτεραιότητα στον πάσχοντα». Για την ανάσχεση του «brain drain» σημειώνει ότι πρέπει να δοθεί η δυνατότητα για αυτόνομο επιστημονικό έργο, οργανωμένες υποδομές με σύγχρονο υλικοτεχνολογικό εξοπλισμό, αντίστοιχες απολαβές και επαρκή χρηματοδοτικά εργαλεία, με βασική προϋπόθεση τη μείωση της γραφειοκρατίας, «σε ένα περιβάλλον αριστείας, αξιοκρατίας, ενθάρρυνσης των συμπράξεων, ψηφιοποίησης και τεχνοκρατικής αντίληψης».

Με αφορμή τη δημοσίευση στο διεθνές ιατρικό περιοδικό The New England Journal of Medicine των αποτελεσμάτων τριών κλινικών μελετών για το πολλαπλούν μυέλωμα, στις οποίες συμμετείχε ο ίδιος, ο κ. Δημόπουλος μιλάει στην «Κ» για τις εξελίξεις στην ογκολογία και την ιατρική έρευνα στην Ελλάδα.

– Τις προηγούμενες ημέρες ανακοινώθηκαν σημαντικές εξελίξεις στην αντιμετώπιση του πολλαπλού μυελώματος στις οποίες συμμετείχατε με ερευνητικό έργο κι εσείς. Σε τι αφορούν;

– Προσφάτως πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ το σημαντικότερο συνέδριο παγκοσμίως για την ογκολογία και τα κακοήθη αιματολογικά νοσήματα, το συνέδριο της Αμερικανικής Εταιρείας Κλινικής Ογκολογίας (ASCO). Είχα την τιμή να μετέχω σε τρεις κλινικές μελέτες που αφορούν το πολλαπλούν μυέλωμα ως προφορικές ανακοινώσεις στο συνέδριο, που ταυτόχρονα δημοσιεύτηκαν στο σημαντικότερο διεθνές ιατρικό περιοδικό, το New England Journal of Medicine. Στην πρώτη μελέτη ήμουν πρώτος συγγραφέας και στη δεύτερη μελέτη δεύτερος. Οι δύο μελέτες αφορούν συνδυασμούς συζευγμένου μονοκλωνικού αντισώματος (Belantamab Mafodotin) σε ασθενείς με ανθεκτική νόσο, με σημαντικό όφελος συγκριτικά με καθιερωμένα σχήματα. Η τρίτη μελέτη αφορά έναν συνδυασμό τεσσάρων φαρμάκων (Isatuximab, Bortezomib, Lenalidomide, Dexamethasone) ως θεραπεία πρώτης γραμμής σε ηλικιωμένους συμπτωματικούς ασθενείς με πολλαπλούν μυέλωμα. Τα αποτελέσματα αυτά είναι εντυπωσιακά, καθώς παρουσιάστηκε σημαντική μείωση της πιθανότητας υποτροπής της νόσου για τους ασθενείς. Οι νέοι αυτοί συνδυασμοί αναμένεται να καθιερωθούν ως θεραπεία επιλογής.

– Μπορείτε να μας πείτε τι έχει αλλάξει για τους ασθενείς με πολλαπλό μυέλωμα τα τελευταία χρόνια και πώς θα επωφεληθούν από τις νέες θεραπείες;

– Η πρόοδος στην ιατρική ακριβείας και την ανοσοθεραπεία προσφέρει ελπίδα για καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα και βελτιωμένη ποιότητα ζωής για τους ασθενείς. Από το 2000 και μετά, πάνω από 20 νέα φάρμακα ή συνδυασμοί φαρμάκων έχουν εγκριθεί παγκοσμίως για την αντιμετώπιση του συμπτωματικού πολλαπλού μυελώματος, με αποτέλεσμα σε πολλούς ασθενείς αυτή η πάθηση να έχει μετατραπεί σε χρόνια νόσο ή να επιτυγχάνεται μακροχρόνια πλήρης ύφεση. Εχει ιδιαίτερη σημασία οι ασθενείς να αντιμετωπίζονται σε εξειδικευμένα κέντρα και μονάδες, όπου δίνεται η δυνατότητα για πρόσβαση σε κλινικές μελέτες, ούτως ώστε να ωφελούνται από καινοτόμες θεραπείες.

– Τι θα λέγατε σε έναν ασθενή που μόλις έχει λάβει διάγνωση της νόσου του καρκίνου;

– Η ζωή με τον αιματολογικό καρκίνο ή τον καρκίνο των συμπαγών οργάνων συνεπάγεται διάφορες προκλήσεις, σωματικές, πνευματικές όσο και ψυχολογικές. Συμπτώματα όπως ο πόνος, η κόπωση και η ευαισθησία σε λοιμώξεις μπορούν να διαταράξουν σημαντικά την καθημερινή ζωή του ασθενούς. Η μακροχρόνια λήψη πολύπλοκων θεραπευτικών σχημάτων, συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων θεραπειών, ανοσοθεραπειών, χημειοθεραπειών και της αυτόλογης μεταμόσχευσης αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων μυελού των οστών, υπογραμμίζει την ανάγκη για ισχυρά συστήματα υποστήριξης των ασθενών και των φροντιστών τους. Από την άλλη πλευρά, οι σύγχρονες θεραπευτικές επιλογές βελτιώνουν την επιβίωση και την ποιότητα ζωής, καθώς αυξάνουν την πιθανότητα για μακροχρόνια ύφεση και έλεγχο της νόσου. Η εξατομικευμένη προσέγγιση αποτελεί σημείο – κλειδί για την εξισορρόπηση του οφέλους και των πιθανών παρενεργειών από τη θεραπεία.

Οι σύγχρονες θεραπευτικές επιλογές βελτιώνουν την επιβίωση και την ποιότητα ζωής, καθώς αυξάνουν την πιθανότητα για μακροχρόνια ύφεση και έλεγχο της νόσου.

– Εχει παρατηρηθεί αύξηση των περιστατικών καρκίνου τα τελευταία χρόνια. Πού οφείλεται;

– Η παρατηρούμενη αύξηση των περιστατικών καρκίνου είναι πολυπαραγοντική. Οι λόγοι είναι η συνεχιζόμενη αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής με ανθυγιεινή διατροφή, η παχυσαρκία, το κάπνισμα και η ελάχιστη φυσική δραστηριότητα, η κλιματική αλλαγή με τη μόλυνση του περιβάλλοντος, αλλά και η ευρεία πρόσβαση σε διαγνωστικές εξετάσεις, που έχει ως αποτέλεσμα τον εντοπισμό περισσότερων περιπτώσεων της νόσου. Από την άλλη πλευρά, χάρη στην αλματώδη πρόοδο στις θεραπευτικές προσεγγίσεις, έχουμε σημαντική βελτίωση στην πενταετή επιβίωση σε όλους σχεδόν τους καρκίνους.

– Τι αναμένετε στο άμεσο μέλλον σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου συνολικά;

– Η ευρεία χρήση μοριακών μεθόδων συμβάλλει στην αντιμετώπιση του καρκίνου σε εξατομικευμένη βάση, με απώτερο στόχο τη βελτίωση τόσο του προσδόκιμου όσο και της ποιότητας ζωής. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας μάς οδηγεί στη δυνατότητα της ανάλυσης ολοκλήρου του γονιδιώματος του κάθε ασθενούς και επομένως στη μεγαλύτερη πιθανότητα ανακάλυψης μεταλλάξεων, πολλές από τις οποίες μπορούν να αντιμετωπιστούν με φάρμακα που ήδη έχουμε στη φαρέτρα μας. Πολύ σημαντική είναι η ανοσοθεραπεία, δηλαδή θεραπευτικές πρακτικές που επανακινητοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς έναντι των καρκινικών του κυττάρων. Υπάρχουν και άλλες μορφές ανοσοθεραπείας, όμως με εντυπωσιακά θεραπευτικά αποτελέσματα, που αφορούν τα CAR-T κύτταρα (Chimeric Antigen Receptor T-cells). Πρόκειται για T λεμφοκύτταρα που συλλέγονται από τον ασθενή, τροποποιούνται γενετικά ώστε να αναγνωρίζουν και να επιτίθενται στα καρκινικά κύτταρα και χορηγούνται ξανά στον ασθενή. Μορφή ανοσοθεραπείας θεωρείται και ο εμβολιασμός με ειδικό mRNA, που μπορεί να κινητοποιήσει το ανοσοποιητικό σύστημα εναντίον του καρκίνου. Είναι σε εξέλιξη σχετικές μελέτες για εμβόλια, ιδιαίτερα έναντι όγκων όπως το μελάνωμα και ο καρκίνος του παγκρέατος και αναμένεται έως το τέλος του έτους να έχουμε κάποιες ενδείξεις για την αποτελεσματικότητά τους.

– Πώς κρίνετε τη θέση της χώρας μας στην ιατρική έρευνα και τι θα πρέπει να έχει μια ερευνητική ομάδα για να φτάσει στο σημείο να συγκαταλέγεται στην παγκόσμια πρωτοπορία;

– Η θέση της Ελλάδας στην ερευνητική παραγωγή της Ευρώπης έχει περιθώρια βελτίωσης. Η περαιτέρω ανάπτυξη της κλινικής έρευνας, δηλαδή η αύξηση των κλινικών μελετών στην Ελλάδα ώστε να αποκτήσει καλύτερη θέση στην Ευρώπη, μπορεί να συμβάλει ποικιλοτρόπως και στην αναπτυξιακή προοπτική της χώρας με την εισροή σημαντικών κεφαλαίων, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και εξειδικευμένων ειδικοτήτων, την ενσωμάτωση της διεθνούς τεχνογνωσίας στο ελληνικό πρότυπο, αλλά πάνω απ’ όλα στην πρόσβαση των ασθενών σε φαρμακευτικές αγωγές δυνητικά πιο αποτελεσματικές και πιο ασφαλείς από τις ήδη υπάρχουσες. Στη βάση δεδομένων clinicaltrials.gov, όπου καταγράφονται οι διεθνείς κλινικές μελέτες, αναφέρεται ότι στη χώρα μας πραγματοποιούνται 1.163 κλινικές μελέτες για ασθενείς με καρκίνο, από τις οποίες οι 203 είναι αυτή τη στιγμή ενεργές και εντάσσουν ασθενείς ή αναμένεται σύντομα να ενεργοποιηθούν. Είναι ιδιαίτερη ικανοποίηση για μένα ότι η τριακονταετής προσπάθειά μου έχει αποδώσει καρπούς και η Αιματολογική – Ογκολογική Μονάδα της Θεραπευτικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ είναι από τις πρώτες σε αριθμό κλινικών μελετών στην Ελλάδα. Στα εφόδια μιας ερευνητικής ομάδας που συγκαταλέγεται στην παγκόσμια πρωτοπορία περιλαμβάνονται η αριστεία, η εργατικότητα, η ομαδικότητα και η καθημερινή προτεραιότητα στον πά-σχοντα συνάνθρωπό μας.

Η περαιτέρω ανάπτυξη της κλινικής έρευνας, δηλαδή η αύξηση των κλινικών μελετών στην Ελλάδα ώστε να αποκτήσει καλύτερη θέση στην Ευρώπη, μπορεί να συμβάλει ποικιλοτρόπως και στην αναπτυξιακή προοπτική της χώρας.

– Βλέπουμε Ελληνες επιστήμονες σε ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού με σημαντικό έργο. Υπό ποιες συνθήκες θα μπορούσε αυτό το δυναμικό να επιστρέψει στην Ελλάδα;

– Εχοντας κι εγώ λάβει την ειδικότητα της Παθολογίας στο McGill University στον Καναδά, καθώς και της Αιματολογίας – Ογκολογίας στο MD Anderson Cancer Center στις ΗΠΑ, διαπίστωσα ότι πάρα πολλοί Ελληνες επιστήμονες, συγκριτικά με άλλες εθνικότητες, πρωτοπορούν στο εξωτερικό –κυρίως στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ– στην Ιατρική και τις άλλες επιστήμες. Βασικά κίνητρα για την ανάσχεση και την αντιστροφή του «brain drain» είναι η δυνατότητα για αυτόνομο επιστημονικό έργο, οι οργανωμένες υποδομές με σύγχρονο υλικοτεχνολογικό εξοπλισμό, με αντίστοιχες απολαβές, και η δυνατότητα επαρκών χρηματοδοτικών εργαλείων. Προϋπόθεση είναι η μείωση της γραφειοκρατίας σε ένα περιβάλλον αριστείας, αξιοκρατίας, ενθάρρυνσης των συμπράξεων, ψηφιοποίησης και τεχνοκρατικής αντίληψης.