Τι κρύβεται στις υπόγειες στοές κάτω από την Αγία Σοφία

Ένα από τα ορόσημα της ορθόδοξης πίστης, παρά το γεγονός ότι εδώ και αιώνες βρίσκεται σε μουσουλμανικό έδαφος, η Αγία Σοφία αφήνοντας πίσω της πολέμους και καταστροφές συνεχίζει να «φωτίζει» την Κωνσταντινούπολη τόσο ως Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, όσο και ως κληροδότημα της χριστιανικής ιστορίας.

Το σύμβολο του Χριστιανισμού και ένα από τα μεγαλύτερα και διασημότερα αρχιτεκτονήματα παγκοσμίως, σήμερα λειτουργεί ως μουσείο και είναι από τα μέρη που αξίζει πραγματικά να γνωρίσει ο επισκέπτης της Κωνσταντινούπολης.

Στο εσωτερικό της «φυλάγεται» ένας θησαυρός πολλών αιώνων ιστορίας, μέσα από τα μάρμαρα και τα περίτεχνα ψηφιδωτά της, τα οποία ήταν κρυμμένα κάτω από στρώματα γύψου για αιώνες. Ο επιβλητικός της τρούλος που αντανακλά το φως, οι κιονοστοιχίες με τα σκαλιστά κιονόκρανα και οι λεπτομέρειες από πράσινο, λευκό και ροζ μάρμαρο προκαλούν δέος.

Η Μεγάλη Εκκλησία, όπως είναι διαφορετικά γνωστή, που συμπεριλαμβάνεται στα κορυφαία παραδείγματα της βυζαντινής ναοδομίας, δημιουργήθηκε το 537 επί του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού –«Νενίκηκά σε Σολομών» είχε αναφωνήσει χαρακτηριστικά αντικρίζοντας την υπεροχή του υπέρλαμπρου ναού–, μέχρι το 1453 λειτουργούσε ως ορθόδοξος καθεδρικός ναός της Κωνσταντινούπολης. Μετά την Άλωση μετατράπηκε σε ισλαμικό τέμενος, ενώ από το 1934, και μετά από πρωτοβουλία του Κεμάλ Ατατούρκ, λειτουργεί ως μουσειακός χώρος.

Πώς έμεινε «ανέπαφη» σχεδόν από το μεγάλο σεισμό του 1999;

Η Αγία Σοφία -ένα μνημείο με ιδιαίτερη συναισθηματική αξία για τους έλληνες επισκέπτες- αποτέλεσε αντικείμενο χιλιάδων θρύλων, με πρώτο και καλύτερο αυτόν για τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν κατά την κατασκευή της.

Για την δημιουργία του κολοσσιαίου αυτού μνημείου επιστρατεύτηκαν 10.000 τεχνίτες, οι οποίοι εργάστηκαν αδιάκοπα επί έξι χρόνια, ενώ δαπανήθηκαν περίπου 320.000 λίρες (σήμερα μεταφράζονται σε 120.000.000 ευρώ).

Από κάθε σημείο της γης όπου υπήρξε ελληνισμός έγιναν σημαντικές προσφορές και δωρεές όπως τα χαρακτηριστικά πράσινα μάρμαρα από την Κάρυστο και τη Μάνη, τα κόκκινα από την Αίγυπτο και τα ροζ από τη Φρυγία, ενώ για την εσωτερική διακόσμηση του ναού χρησιμοποιήθηκαν χρυσός, ασήμι, πολύτιμα πετράδια και ελεφαντόδοντο.

Πολλοί ήταν οι επιστήμονες που ασχολήθηκαν με το «φαινόμενο» της Αγίας Σοφίας προσπαθώντας να εξηγήσουν τις τεχνικές που εφαρμόστηκαν για το κτίσιμο και τα θεμέλια του «κοσμήματος» της Κωνσταντινούπολης. Σε αυτό που όλοι συμφωνούν είναι ότι η τεχνοτροπία που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του ήταν αρκετά πρωτόγνωρη και μυστήρια, όχι μόνο για την εποχή που χτίστηκε αλλά και για τα σύγχρονα δεδομένα. Κάτι που εξηγεί και με το παραπάνω την μεγάλη αξία του κτιρίου.

Εντύπωση, μάλιστα, προκαλεί το γεγονός ότι ο μεγάλος σεισμός στις 17 Αυγούστου του 1999 –ο πιο καταστροφικός στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, καθώς μέσα σε 37 μόλις δευτερόλεπτα κόστισε την ζωή σε 17.000 ανθρώπους– δεν επηρέασε καθόλου τα θεμέλια της Αγίας Σοφίας, σχεδόν 1.600 χρόνια μετά την δημιουργία της.

Απορίας άξιον, επίσης, το γεγονός ότι μεγάλες ζημιές προκλήθηκαν μόνο σε έργα ανακαίνισης τα οποία είχαν πραγματοποιηθεί έως και 14 χρόνια πριν, γκρεμίζοντας όλους τους αναπαλαιωμένους σοβάδες δημιουργώντας, έτσι, πρόβλημα στις εργασίες του ιστορικού ναού.

Ωστόσο, ο συγκεκριμένος σεισμός δεν είναι ο μοναδικός από τον οποίο βγήκαν αλώβητα τα πρώτα θεμέλια της Αγίας Σοφίας, καθώς σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, το σύμβολο της ορθόδοξης πίστης έχει βγει αλώβητο από πέντε, ακόμη, παλαιότερους σεισμούς χωρίς να υποστεί κάποια σοβαρή ζημιά κατά τα έτη 553, 557, 869, 1344 και 1894.

Τα μυστηριώδη τούνελ στον υπόγειο χώρο της

Μία ακόμη, εξίσου σημαντική, πλευρά της Αγίας Σοφίας, η οποία δεν έχει αποδειχθεί από κανέναν είναι η φήμη που τη συνοδεύει για τον μυστηριώδη υπόγειο κόσμο της.

Σύμφωνα με στοιχεία, λοιπόν, αποδεικνύεται η ύπαρξη εκτεταμένου υπόγειου χώρου κάτω από το υπέδαφος της Αγίας Σοφίας, ο οποίος συνδέεται με την Χριστιανική περίοδο. Εκείνη την εποχή οι Χριστιανοί συνήθιζαν να θάβουν τους νεκρούς τους σε κρύπτες και μυστικά οστεοφυλάκια, μία χαρακτηριστική διαδικασία που έμοιαζε πολύ με την παγανιστική συνήθεια της ταφής των νεκρών εκτός των τειχών της πόλης.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι δύο από τους πιο σημαντικούς ναούς του 6ου αιώνα μ.Χ., ο Πανάγιος Τάφος στην Ιερουσαλήμ και η εκκλησία του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, διέθεταν, επίσης, κρύπτες ενώ και οι δύο ήταν χτισμένοι πάνω σε παγανιστικό ναό. Έτσι, καθώς η Αγία Σοφία αποτελεί το σύμβολο για τον ορθόδοξο ελληνισμό, δεν είναι καθόλου παράλογο κάτω από αυτή να υπάρχει αντίστοιχος υπόγειος χώρος, ή να είναι και η ίδια χτισμένη πάνω σε παγανιστικό ναό.

Οι εκτεταμένες έρευνες που ξεκίνησαν το 1937 για την υπόγεια περιοχή κάτω από την Αγία Σοφία, έληξαν πρόωρα λόγω της έναρξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, έχοντας ως αποτέλεσμα πολύ λίγες πληροφορίες αναφορικά με το θέμα να βγουν στο φως της δημοσιότητας.

Το μόνο που έχει γίνει γνωστό είναι το γεγονός κάτω από το έδαφος και αρκετά κοντά στο ναό βρίσκεται η Βασιλική Κινστέρνα ή απλούστερα Κινστέρνα, η μεγαλύτερη υπόγεια δεξαμενή νερού που χτίστηκε ποτέ στην Κωνσταντινούπολη σε βάθος 150 μέτρων. Με διαστάσεις περίπου 138×64.5 μ., απλώνεται σε μια έκταση 1.000 τ.μ., ενώ δημιουργήθηκε μετά από εντολή του Ιουστινιανού Α’.

Το 1945 κρίνεται απαραίτητη η απομάκρυνση των νερών για ερευνητικούς λόγους, η οποία δεν κατέστη δυνατή καθώς ο κινητήρας της μηχανής άντλησης κάηκε λόγω της υπερπροσπάθειας και βάζοντας, έτσι, ακόμη ένα τέλος στις όποιες έρευνες στο υπέδαφος της Αγίας Σοφίας.

Οι νέες έρευνες και το ντοκιμαντέρ για το υπέδαφος της Αγίας Σοφίας

Το 2005 άρχισαν εκ νέου έρευνες στην υπόγεια περιοχή της Αγίας Σοφίας προκειμένου να γίνει γνωστός ο τρόπος με τον οποίο λειτουργούσε η υδροδότηση και το δίκτυο των τούνελ στην ευρύτερη περιοχή. Από την έρευνα εντοπίστηκαν εννιά, συνολικά, πηγάδια, πέντε από τα οποία είχαν ακόμη νερό, ενώ ανακαλύφθηκαν, επίσης, και τούνελ που χρησιμοποιούνταν εν είδει αφύγρανσης και εξαερισμού.

«Τα υπόγεια μέρη της Αγίας Σοφίας είναι ακόμη πιο συναρπαστικά από το επίγειο κομμάτι της», δήλωσε εμφανώς εντυπωσιασμένος στην εφημερίδα Χουριέτ ο Τούρκος σκηνοθέτης, Γκιοκσέλ Γκιουένσεϊ, αναφορικά με το διαφορετικό ταξίδι που πραγματοποίησε στα έγκατα της Αγίας Σοφίας προκειμένου να γυρίσει το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Beneath The Hagia Sophia».

Κατά την διάρκεια των γυρισμάτων Τούρκοι δύτες και σπηλαιολόγοι μπήκαν στα έγκατα της Αγίας Σοφίας, κινηματογραφώντας μυστικά αιώνων και ανακαλύπτοντας, εντελώς τυχαία, δύο πολύ σημαντικά ευρήματα: δύο τάφους υψίστης σημασίας για τον ορθόδοξο χριστιανισμό. Ο ένας χρονολογείται κατά τον 15ο αιώνα και εικάζεται ότι ανήκει στον Πατριάρχη Αθανάσιο, ενώ ο δεύτερος είναι δύο αιώνες παλαιότερος και πιστεύεται ότι εδώ είναι θαμμένος ο Αντινέγενος.

Εξερευνώντας ενδελεχώς δύο πηγάδια, το συνεργείο του Γκιουένσεϊ βρήκε, επίσης, έναν ανθρώπινο σκελετό, δύο κομμάτια ξύλου και έναν κουβά, αρκετά φιαλίδια που χρονολογούνται από το 1917, καθώς και μια αλυσίδα με δύο κρίκους στην άκρη. «Εκεί πρέπει να φυλάκιζαν τους ανεπιθύμητους», δήλωσε χαρακτηριστικά ο δύτης Οζάν Τσοκντεγιέρ, ο οποίος περπάτησε συνολικά 283 μέτρα μέσα σε στοές.

Σύμφωνα με τους δύτες επιβεβαιώνεται το ότι η Αγία Σοφία συνδεόταν υπόγεια με το παλάτι του Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου και, φυσικά, με το Βυζαντινό Υδραγωγείο.

Ο σκηνοθέτης, έχοντας ήδη βραβευτεί το 1992 για ένα ντοκιμαντέρ του με τίτλο «Αγία Σοφία», έχει σκοπό να συνεχίσει τις έρευνες και να επιχειρήσει να εξερευνήσει του θαλάμους κάτω από την αψίδα της Αγίας Σοφίας, ένας εκ των οποίων, σύμφωνα με τον Γκιοκσέλ Γκιουένσεϊ, «συνδέεται με το ανάκτορο του Τοπ Καπί με στοά. Αλλά αυτό δεν έχει ερευνηθεί ακόμα».