Τήλος, η εναλλακτική

Ένας μικρός τόπος με μεγάλα, ρομαντικά ίσως, όνειρα έγινε το πρώτο «πράσινο» νησί της Μεσογείου.

«Μου αρέσουν τα τοπία της, μου αρέσουν οι άνθρωποί της, αλλά περισσότερο απ’ όλα μου αρέσει η πολιτική της Τήλου. Κατ’ αρχάς απαγορεύεται το κυνήγι, κι αυτό το βρίσκω θαυμάσιο. Είναι το πρώτο μέρος στην Ευρώπη όπου έγινε γάμος μεταξύ ομοφυλόφιλων. Μου αρέσει επίσης η περιβαλλοντική πολιτική της – είναι το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο νησί, και μάλιστα από φέτος θα έχει τη δυνατότητα να εξάγει το πλεόνασμα της ενέργειας». Σε λίγες λέξεις, ο John Duckworth συνοψίζει όλα αυτά που κάνουν την Τήλο μοναδική, ένα νησί με πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα. Ο ίδιος είναι διευθυντής βρετανικoύ φιλοζωικού οργανισμού και βρέθηκε εδώ για διακοπές. Η κουβέντα μας ήταν σύντομη, κάτω από τη σκιά του μοναδικού δέντρου έξω από το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη. Κάπως έτσι ήταν και το ταξίδι μας στην Τήλο, γεμάτο όμως γνωριμίες με αξιόλογους ανθρώπους με την ευκολία που υπόσχονται τα μικρά και παρεΐστικα νησιά. Ωραίες συζητήσεις, δυο βουτιές και κάτι λίγα ξενύχτια.

Στην Τήλο συμβαίνει το εξής πολύ ενδιαφέρον: Τα πρώτα οφέλη από την κοινωνική της πολιτική και την –εν δυνάμει– ενεργειακή της αυτονομία είναι η αύξηση του τουρισμού, ιδιαίτερα από το εξωτερικό. Δημοσιεύματα στη βρετανική Guardian, στη Le Monde, στο BBC και σε άλλα διεθνή μέσα ενημέρωσης την έχουν φέρει στο προσκήνιο. Φέτος τον Ιούνιο την επισκέφτηκαν από το Reuters Foundation και έχουν δείξει επίσης ενδιαφέρον από τον Οργανισμό Τουρισμού της Σουηδίας και το ταξιδιωτικό πρακτορείο Tui. Η απαγόρευση του κυνηγιού την κάνει ακόμα πιο αξιαγάπητη για τους φυσιολάτρες, όπως και η δυνατότητα ελεύθερου κάμπινγκ, που σε πολλά άλλα νησιά έχει απαγορευτεί.

Αυτό που έχει ολοκληρωθεί αλλά μένει να λειτουργήσει στην πράξη, για να απογειωθεί ο οικολογικός χαρακτήρας της, είναι το υβριδικό σύστημα ενέργειας. «Λέγεται “υβριδικό” γιατί είναι η πρώτη φορά που συνδυάζεται η αιολική με την ηλιακή ενέργεια και η αποθήκευσή τους σε μπαταρίες», εξηγεί ο μηχανολόγος Σπύρος Αλιφέρης. Τον συναντήσαμε δίπλα στο πάρκο με τα φωτοβολταϊκά που παράγουν 160 kWh και μαζί με την ανεμογεννήτρια που παράγει άλλες 800 kWh και τις μπαταρίες αρκούν για την αυτονομία του μικρού νησιού της Δωδεκανήσου. Μάλιστα εκτιμάται πως η ενέργεια που θα παράγεται σύντομα θα ξεπερνά τις ανάγκες του Τήλου –τουλάχιστον για κάποιους μήνες του χρόνου– και θα εξάγεται μέσω της υποθαλάσσιας καλωδίωσης που τη συνδέει με την Κω. «Είναι πολύ συγκινητικό για μένα να βλέπω το έργο να μπαίνει στην τελική ευθεία της λειτουργίας του», συμπληρώνει ο κ. Αλιφέρης.

Μας μιλάει για εκείνες τις τριήμερες διακοπές ρεύματος που είχαν όταν ήταν παιδί και για κάποιες μικρότερης διάρκειας, που γίνονται ακόμη. Αυτές τις συζητήσεις έκανε με τους καθηγητές του ως φοιτητής Μηχανολογίας στο ΤΕΙ Πειραιά. Με πρωτοβουλια του δραστήριου και πρωτοπόρου τότε δημάρχου Τήλου, Τάσου Αλιφέρη, το Τμήμα  Ήπιων Μορφών ενέργειας του ΤΕΙ Πειραιά εκπόνησε τη μελέτη, η οποία ωστόσο εγκρίθηκε έπειτα από δεύτερη υποβολή της για χρηματοδότηση το 2012, μόλις είχε εκλεγεί η σημερινή δήμαρχος, Μαρία Καμμά.

Τώρα όλοι περιμένουν τη λειτουργία του υβριδικού συστήματος ενεργειακής αυτονομίας. Κάτι όχι τόσο απλό, αν αναλογιστεί κανείς πως «δεν υπήρχε καν νομικό πλαίσιο που να στηρίζει τη λειτουργία υβριδικών σταθμών παραγωγής και έπρεπε να περιμένουμε ενάμιση χρόνο ώστε να βγει η άδεια παραγωγής», όπως τονίζει ο ειδικός σύμβουλος του δήμου, Στάθης Κόντος. Επιπλέον, από φέτος 150 σπίτια του νησιού, δηλαδή σχεδόν όλα, διαθέτουν έξυπνους μετρητές ενέργειας για ορθότερη χρήση των ηλεκτρικών συσκευών τους. Επίσης, έχει δημιουργηθεί στο νησί σταθμός ηλεκτρικής φόρτισης και αναμένεται ο φορτιστής για να λειτουργήσει και αυτός –οπότε όποιος έχει ηλεκτρικό αμάξι, μηχανή ή ποδήλατο θα μπορεί να τα πάρει μαζί του.

Η καινοτομία πλέον «ακολουθεί» την Τήλο κι εμείς είχαμε την τύχη να συναντήσουμε στο λιμάνι της το «Energy Οbserver». Είναι το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο σκάφος στον κόσμο, που κινείται αποκλειστικά από τον συνδυασμό ανανεώσιμων πηγών –ανεμογεννήτριες και ηλιακά πάνελ– με μια αυτόνομη μονάδα παραγωγής υδρογόνου από την ηλεκτρόλυση θαλασσινού νερού.  Έδεσε για τρεις ημέρες στην προκυμαία του λιμανιού της, απέναντι από το σημείο όπου δένει το πλοίο της γραμμής, δίπλα σε βάρκες, ψαράδικα και ιστιοφόρα. Μια σύνθεση σκαριών που ήταν σαν να βρέθηκαν εκεί για να απεικονίσουν την εξέλιξη των πλωτών μέσων.

Η Τήλος ξεχωρίζει και για την κοινωνική της πολιτική στο θέμα της αντιμετώπισης του προσφυγικού. Η μικρή της κοινωνία, με σημαντική στήριξη από την UNESCO, έχει μονάδα εγκατάστασης προσφύγων, όπου ζουν 39 άτομα, αυξάνοντας σε λογική κλίμακα τον πληθυσμό των 500 μόνιμων κατοίκων της. Προβλέπεται, μάλιστα, η ομαλή ένταξή τους, με πρωτοβουλίες όπως η δημιουργία τυροκομείου, στο οποίο θα απασχοληθούν ντόπιοι αλλά και πρόσφυγες, προγράμματα βοηθητικής διδασκαλίας για την καλύτερη ένταξη των Σύριων παιδιών στο σχολείο κ.ά.

Ταυτόχρονα, παραμένει πάντα το απομακρυσμένο νησάκι των Δωδεκανήσων, που χρειάζονται πολλές ώρες ταξίδι για να το γνωρίσεις. Όταν μπεις όμως σε αυτή τη διαδικασία, σε κατακτά αμέσως, με την απλότητα και την αμεσότητά της, το βαθύ μπλε του Αιγαίου να υπόσχεται απίθανες βουτιές, τη μυρωδιά από το θυμάρι, το θρούμπι και τη ρίγανη στις γυμνές πλαγιές της, αλλά και στις σαλάτες στα ταβερνάκια της. Με τα κατσίκια που ξεπηδάνε ξαφνικά σε κάθε πιθανή και απίθανη γωνιά της. Με τα σπάνια πουλιά, που μόνο ένα εκπαιδευμένο μάτι καταφέρνει να δει.

Η ΤΗΛΟΣ ΜΕ ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ

Χωριά, μουσεία, μονοπάτια, παραλίες και μοναστήρια προς εξερεύνηση

• Στην Τήλο τα πάντα είναι δίπλα σας. Μπορείτε να κάνετε ένα πρώτο μπάνιο στο λιμάνι της, τα Λιβάδια. Θα βρείτε μπροστά στη θάλασσα πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια και ανάμεσά τους ταβέρνες και τα 2-3 μπαρ. Στο ΙΝΟ (τηλ. 22460-44002) θα ακούσετε μουσική από τα ’80s και τα ’90s.

Ενημερωμένο μουσικά είναι το bar Mikro Kafe (τηλ. 22460-44182), ενώ το Μπότσηλειτουργεί ανανεωμένο. Για καφέ ή τσιπουράκι, μας άρεσε το Ομόνοια (τηλ. 22460-44287), και για μαγειρευτά και ντόπιες σπεσιαλιτέ ο Κρητικός (τηλ. 22460-44077), στην πλατεία των Λιβαδιών, όμως, υπάρχουν αρκετά ακόμα καφέ και snack bars για κάθε γούστο. Από εκεί ξεκινάει η κεντρική οδική αρτηρία της Τήλου έως τα βόρεια. Διακλαδώσεις της οδηγούν στο Μικρό και στο Μεγάλο Χωριό, στις γνωστές παραλίες  Έριστος και Πλάκα, καταλήγοντας στη μονή Αγίου Παντελεήμονος.

• Χρονολογικά, η γνωριμία σας με την Τήλο μπορεί να ξεκινήσει από τους προϊστορικούς χρόνους, με μια επίσκεψη στο Μουσείο Νάνων Ελεφάντων, στο Μεγάλο Χωριό. Τα οστά τους βρέθηκαν στο Σπήλαιο Χαρκαδιό το 1971 από τον καθηγητή Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας Νικόλαο Συμεωνίδη. Θεωρείται ότι οι ελέφαντες έζησαν στο νησί τα τελευταία 50.000 χρόνια και εξαφανίστηκαν πριν από 3.700 χρόνια.

Από τα ευρήματα υπολογίζεται ότι το ύψος τους ήταν μεταξύ 1,20 και 1,40 μ., ενώ ανάμεσα στα εκθέματα θα δείτε ακόμα και οστά από μωρό ελεφαντάκι. Το σπήλαιο Χαρκαδιό είναι κλειστό προς το παρόν, αλλά είναι σε εξέλιξη η δημιουργία του νέου μουσείου, ακριβώς δίπλα, και σύντομα σπήλαιο και νέο μουσεία θα αποτελούν πόλο έλξης για ερευνητές και επισκέπτες.
|| Ανοιχτό 09.00-13.00 ή έπειτα από συνεννόηση, τηλ. 6939-270077.

Το Μεγάλο Χωριό με την αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική του χτίστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα – μέχρι τότε οι κάτοικοί του ζούσαν στο Κάστρο των Ιπποτών. Διατηρεί όλη την απλότητα του Αιγαίου. Τα σπίτια του είναι λευκοί κύβοι γύρω από στενά σοκάκια, με γαλάζια και μπλε παράθυρα. Γεράνια και μπουκαμβίλιες προσθέτουν λίγο ακόμα χρώμα. Δύο ταβέρνες, η εκκλησία του Ταξιάρχη να δεσπόζει κεντρικά και ένα δύο καφέ-μπαρ γίνονται αφορμή για νέες γνωριμίες. Αν είστε τυχεροί στην ταβέρνα Κάστρο  (τηλ. 22460-44232) θα βρείτε γεμιστό κατσικάκι με ρύζι και συκωτάκι στον ξυλόφουρνο, το παραδοσιακό φαγητό της Τήλου. Το μόνο που θέλει λίγη προσοχή είναι οι δύο διασταυρώσεις στην είσοδο του χωριού. Προσοχή στις πινακίδες!

Το Μικρό Χωριό, χτισμένο και αυτό στην ενδοχώρα της Τήλου, εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μέχρι το 1955 είχε ερημώσει πλήρως, και έτσι παραμένει. Κάθε καλοκαίρι ζωντανεύει τα βράδια, χάρη στο ένα και μοναδικό μπαρ του, που φωτίζει ακόμα και το εσωτερικό παλιών γκρεμισμένων σπιτιών γύρω του, δημιουργώντας μοναδική ατμόσφαιρα. Μένει ανοιχτό μέχρι το πρωί και γίνεται η αφορμή για να απολαύσει κανείς την ανατολή.
|| Δεν έχει όνομα – είναι γνωστό ως «το μπαρ του Μικρού Χωριού» (τηλ. 6932-086094).

Τα 54 χλμ. μονοπατιών της προσελκύουν κάθε χρόνο πεζοπόρους από διάφορες χώρες, όπως Γάλλους και κυρίως Σκανδιναβούς. Δεν είναι όλα σηματοδοτημένα, αλλά τα περισσότερα –όπως αυτό που ξεκινάει από το εκκλησάκι του Αϊ-Γιάννη, στη βορειοανατολική γυμνή πλαγιά της Τήλου, περνάει από τον εγκαταλελειμένο οικισμό στα Γερά και συνεχίζει προς το Ακρωτήρι Κούτσουμπας– βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Για όσους έχουν διάθεση για ολοήμερη πεζοπορία, η διαδρομή συνεχίζεται κυκλικά προς τα νότια.

Μια ανάβαση περίπου μισής ώρας, που θα σας αποζημιώσει με τη θέα, είναι αυτή στο Κάστρο των Ιπποτών. Προτιμήστε τις απογευματινές ώρες, όταν ο βράχος ρίχνει τη σκιά του στο μονοπάτι. Όλη η Τήλος είναι γεμάτη κατσίκια στις πλαγιές της, που δημιουργούν απίθανες εικόνες στο τοπίο, αλλά ταυτόχρονα προκαλούν κατολισθήσεις μικρών πετρωμάτων στα μονοπάτια. Το φαινόμενο δεν είναι επικίνδυνο, αλλά έτσι εξηγούνται τα βουναλάκια από πέτρες που μπορεί ξαφνικά να συναντήσετε σε κάποιο μονοπάτι.

Στο νησί υπάρχουν πολλές παρθένες παραλίες – σε αυτές δεν φτάνουν αυτοκίνητα και μπορείτε να τις προσεγγίσετε μόνο περπατώντας. Φορέστε καπελάκι και κατάλληλα παπούτσια και εξερευνήστε ακτές όπως τα Λεθρά με το ψιλό βότσαλο, το Λημενάρι, τον Άγιο Πέτρο κ.ά. Από τις υπόλοιπες, πιο γνωστές είναι η  Έριστος με τους ελεύθερους κατασκηνωτές και η Πλάκα, στα βόρεια, με το υπέροχο μπλε χρώμα στα νερά της και λίγα φοινικόδεντρα. Πίσω της ακριβώς βρίσκεται το περιφραγμένο πάρκο Τήλου. Για να πλησιάσετε τα πλουμιστά πτηνά, ανοίξτε τη συρμάτινη πόρτα και κινηθείτε διακριτικά ανάμεσά τους.

Διανύοντας μια διαδρομή που περνά από απότομες γυμνές πλαγιές, αξίζει να φτάσετε έως τα βόρεια και να επισκεφτείτε το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, χτίστηκε τον 14ο αιώνα, έχει οχυρωματικό χαρακτήρα και όμορφα βοτσαλωτά στις αυλές του. Παρατηρήστε τα διακοσμητικά και τις αγιογραφίες του ναού, ειδικά τον τρούλο του.

Ίσως συναντήσετε και τον πατέρα Εμμανουήλ, ο οποίος έχει αναλάβει τη φροντίδα της μονής.
|| Τηλ. 22420-31767 και 6946-151019.

• Αν ρίξετε μια ματιά στον χάρτη, θα δείτε άλλον έναν ασφαλτόδρομο, που ξεκινάει από τον κεντρικό δρόμο των Λιβαδιών και οδηγεί στα νότια. Δεν υπάρχει λόγος να τον ακολουθήσετε μέχρι τέλους (καταλήγει στο ΧΥΤΑ), αλλά μετά τα πρώτα χιλιόμετρα θα έχετε μια ωραία πανοραμική θέα στα Λιβάδια και στο τοπίο της Τήλου.