«Το χειρότερο είναι η καταραμένη η πόρτα που κλείνει πίσω σου το βράδυ»

Μαία σε ιδιωτικό ιατρείο, η 47χρονη Κωνσταντίνα έχει μια ζωή γεμάτη φίλους, ενδιαφέροντα και μια δουλειά απρόβλεπτη και απαιτητική – όμως, όταν κλείνει η πόρτα πίσω της το βράδυ, η σιωπή την καταβάλλει. Έχοντας παντρευτεί στα 22, η Κωνσταντίνα πήρε διαζύγιο στα 30 και έκτοτε ζει μόνη της σε ένα διαμέρισμα στην Καισαριανή. Στο γειτονικό Παγκράτι νοικιάζει ένα διαμέρισμα ο 43χρονος Σωτήρης, διευθυντής επικοινωνίας σε μεγάλο οργανισμό, που δεν ένιωσε ποτέ την ανάγκη για συντροφικότητα και συγκατοίκηση. Δεν του λείπει η παρέα, αλλά αγανακτεί που νιώθει αποκλεισμένος από ευκαιρίες όπως ένα δάνειο ή μια επιδότηση για αγορά σπιτιού. Στα βόρεια προάστια της Αθήνας, ο 45χρονος Γιώργος, δημοσιογράφος, αντιμετωπίζει ως απελευθέρωση τη μοναχική διαβίωση στο σπίτι που μέχρι πριν από λίγο καιρό μοιραζόταν με τη σύντροφό του.

Σε αυτό το ρεπορτάζ ήταν αρκετά εύκολο να βρεθούν συμμετέχοντες. Αθηναίοι και Αθηναίες, δηλαδή, που έχουν φύγει προ πολλού από τα πατρικά τους και σήμερα ζουν μόνοι. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή, από τα 4,3 εκατ. νοικοκυριά στην ελληνική επικράτεια, τα 1,4 αποτελούνται από μόνο ένα άτομο. Δεν υπάρχουν στοιχεία για τις ηλικιακές ομάδες, ωστόσο για τους περισσότερους ανθρώπους με τους οποίους μιλήσαμε, το να ζουν μόνοι τους ήταν ή έχει εξελιχθεί με τα χρόνια σε τρόπο ζωής, μια έννοια πολύ σημαντικότερη από την τυπική διευθέτηση διαβίωσης. Ασχέτως του αν το επέλεξαν, εάν οδηγήθηκαν εκεί, εάν θα ήθελαν να δοκιμάσουν ή να επιστρέψουν σε μια εναλλακτική συνθήκη με περισσότερα άτομα μέσα στο σπίτι, αναζητήσαμε απαντήσεις και συμπεράσματα για το πώς είναι για έναν ενήλικα εργαζόμενο η μοναχική διαβίωση στην Αθήνα το 2024.

Η διόρθωση ενός λάθους

Ο Γιώργος χρειάστηκε ένα διαζύγιο και δύο χρόνια αυτόνομης διαβίωσης για να συνειδητοποιήσει, στα σαράντα πέντε του, το λάθος που έκανε σε όλη την ενήλικη ζωή του: να θεωρεί δεδομένο πως η συντροφικότητα πρέπει νομοτελειακά να οδηγεί και σε συγκατοίκηση. «Σε αυτή τη διετή περίοδο ξαναβρήκα τον εαυτό μου», λέει. «Οργανώνω τη ζωή μου με τρόπο απελευθερωτικό. Ως χαρακτήρας, έχω πολλούς ψυχαναγκασμούς, που μου δημιουργούσαν δυσφορία πριν». Παραδέχεται πως ακόμα και ένα άπλυτο πιάτο στην κουζίνα ή τρίχες που ίσως δεν είχαν μαζευτεί από την μπανιέρα τού δημιουργούσαν εξαιρετικό εκνευρισμό, τον οποίο όμως έκρυβε, για να μη φανερώσει στην εκάστοτε σχέση ότι είναι «παράξενος». «Έτσι, καταπιεζόμουν και ήμουν δυστυχής. Πλέον, μόνος, ρυθμίζω τον χώρο μου, έχω ανακουφιστεί».

Ο Σωτήρης, από την άλλη, έχοντας μεγαλώσει στην επαρχία, σε μια πολυκατοικία με κοινή αυλή για τον ίδιο, τους γονείς του, τα ξαδέρφια και τους θείους του, έχει μια έτοιμη απάντηση για όσους τον ρωτούν πόσο καιρό σκοπεύει να ζήσει μόνος του: «Όσο θέλω». Συνήθως, τα σχόλια προέρχονται από τα μέλη αυτού του οικογενειακού πυρήνα, τα οποία ζουν ακόμη σε απόσταση μερικών δευτερολέπτων ή λεπτών: οι γονείς έχουν παραμείνει στα πατρικά διαμερίσματα, τα παιδιά τους έχουν παντρευτεί και ζουν στην ίδια γειτονιά. Ο Σωτήρης, από την άλλη, πάντα προτιμούσε να ζει μόνος. «Δεν μου αρέσει να μοιράζομαι τα πράγματά μου και όποτε θέλω παίρνω μια βαλίτσα και πηγαίνω όπου θέλω, επειδή έτσι ξύπνησα σήμερα, δεν δίνω λογαριασμό σε κανέναν», λέει. «Μου λένε “να παντρευτείς, να νοικοκυρευτείς”. “Μα είμαι νοικοκύρης από μόνος μου!” τους απαντώ. Εξάλλου, τόσα χρόνια μόνος, αυτό ξέρω, αυτό εμπιστεύομαι. Δεν ξέρω πώς είναι το άλλο, άρα δεν μου λείπει».

«Αν δεν έχεις παιδιά, δεν πα να…»

«Το χειρότερο είναι η καταραμένη η πόρτα που κλείνει πίσω σου το βράδυ και σε υποδέχεται η σιωπή», λέει η Κωνσταντίνα. «Πάντα ήμουν αυτόνομη, αλλά, ζώντας μόνη τόσα χρόνια, έχω επιπλέον συνηθίσει να τα βγάζω πέρα σε οποιαδήποτε κατάσταση. Ίσως με έχει σκληρύνει και λίγο. Δεν έχω προσδοκίες», συμπληρώνει. «Αυτό που μου λείπει είναι το μοίρασμα της καθημερινότητας». Όπως λέει, είναι πολύ κοινωνική και έχει πολλούς φίλους, αλλά δεν θα σηκώσει εύκολα το τηλέφωνό της να καλέσει κάποιον από αυτούς για να διηγηθεί κάτι ασήμαντο, όπως το στραβό βλέμμα που της έριξε ο υπάλληλος στην τράπεζα. «Ενώ, όταν σε περιμένει κάποιος σπίτι, αυτόματα θα μοιραστείς μαζί του την ημέρα σου. Άλλωστε, χρειάζεται καθημερινή επαφή για να ξέρει κανείς όλες τις εξελίξεις στη ζωή σου, ώστε να μπορεί να τις καταλάβει». Ο αυξημένος φιλικός της κύκλος στάθηκε πολύτιμος για την Κωνσταντίνα πριν από λίγα χρόνια, όταν αντιμετώπισε ένα ζήτημα υγείας: «Με στήριξαν πάρα πολύ. Όμως τρεις φορές την εβδομάδα πήγαινα στον γιατρό και, φυσικά, δεν μπορούσαν να με περιμένουν απέξω», θυμάται. «Έβγαινα και ήμουν μόνη».

Στην περίπτωση της 48χρονης Κορίνας, το πρόβλημα υγείας που αντιμετώπισε την έφερε αντιμέτωπη με την αντίληψη του κόσμου για τους ανθρώπους που δεν έχουν οικογένεια: «Όταν διαγνώστηκα με καρκίνο, η πρώτη ατάκα των ξένων ήταν αν έχω παιδιά. Όταν απαντούσα όχι, το έβρισκαν ανακουφιστικό. Αν δεν έχεις παιδιά, δεν πα να ψοφήσεις…». Η Κορίνα, που εργάζεται ως φυσικοθεραπεύτρια και ζει μόνη της από τα δεκαοκτώ, όταν και μετακόμισε στην Αθήνα για να σπουδάσει, δεν μπόρεσε ποτέ να φανταστεί ότι θα χαράμιζε την ανεξαρτησία της υποκύπτοντας στην κοινωνική επιταγή που, όπως λέει, θέλει τους ανθρώπους ζευγαρωμένους. Το ευρύτερο οικογενειακό της περιβάλλον, ωστόσο, δεν μπορεί να το αντιληφθεί: «Κάποιοι πιστεύουν ότι είμαι γκέι και το κρύβω ή ότι έχω ψυχολογικά προβλήματα. Οι γονείς μου λένε “Αχ, μόνο για την Κορίνα λυπάμαι, που είναι μόνη της σε αυτή τη ζωή”, επειδή τα αδέρφια μου είναι παντρεμένα με παιδιά. Και κανείς δεν με ακούει όταν λέω ότι εγώ είμαι μακράν πιο ευτυχισμένη από εκείνους…».

«Εκείνοι παίρνουν τη θέα στη θάλασσα»

Δεν είναι όμως μόνο το οικογενειακό περιβάλλον που αντιμετωπίζει τους ανθρώπους που ζουν μόνοι ως κάτι διαφορετικό. «Όταν κάποιος πάει διακοπές, πρώτα σ’ εμένα θα ζητήσει να του ποτίζω τα φυτά, και αν δεν μπορώ, θα ζητήσει σε κάποιον που είναι ζευγάρι. Είμαι η πρώτη γραμμή για οτιδήποτε συμβαίνει. Στη δουλειά, πάντα θα προτείνουν εμένα για τις δύσκολες βάρδιες ή να καλύψω τις συναδέλφους που έχουν οικογένεια. Υπάρχει η αντίληψη ότι δεν έχεις τίποτα καλύτερο να κάνεις, μιας και δεν έχεις σύντροφο. Την αυτονομία τη μεταφράζουν ως διαθεσιμότητα». Όπως παρατηρεί, επίσης, στα ξενοδοχεία πάντα δίνουν τα καλύτερα δωμάτια στα ζευγάρια: «Εκείνοι παίρνουν τη θέα στη θάλασσα και εγώ στο μονόκλινο παίρνω τη θέα στον ακάλυπτο».

«Οι γονείς μου λένε “Αχ, μόνο για την Κορίνα λυπάμαι, που είναι μόνη της σε αυτή τη ζωή”, επειδή τα αδέρφια μου είναι παντρεμένα με παιδιά. Όμως εγώ είμαι μακράν πιο ευτυχισμένη από εκείνους…» -Κορίνα, 48 ετών

«Νομίζω πως αυτό που με δυσκολεύει περισσότερο είναι το να τρώω μόνη μου», λέει η Κορίνα. «Για μένα το φαγητό είναι μια κοινωνική διαδικασία, πέρα από οργανική. Θα ήθελα να μαγειρεύω για παρέα, να καθίσουμε να φάμε, να ανοίξουμε ένα κρασί. Όταν είμαι μόνη μου, βαριέμαι να μαγειρέψω, θα τη βγάλω με φρούτα, με γιαούρτια, με γάλα με δημητριακά». Ο Σωτήρης, από την άλλη, δυσκολεύεται με τις ποσότητες: «Μου αρέσει πολύ να μαγειρεύω, αλλά όλες οι συνταγές είναι για τέσσερα έως έξι άτομα», παραπονιέται. «Δεν μπορώ πάντα να υπολογίσω σωστά τη διαίρεση των υλικών. Πώς να κάνω φακές στο μικρό κατσαρολάκι; Και αν τις κάνω στο μεγάλο, πόσες φορές την εβδομάδα να φάω φακές; Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή; Το κάνω και αυτό, αλλά δεν μου αρέσει. Είναι πολύ πρακτικά πράγματα που με ζορίζουν. Τι θα πω στον χασάπη; Ότι θέλω 300 γρ. κρέας;» Για να φάει έξω, προτιμά να έχει εξασφαλίσει παρέα: «Στην Ελλάδα θα είσαι πάντα αυτός που θα κάθεται μόνος του σε ένα τραπέζι και θα σε κοιτάνε. Έτσι έχουμε μάθει».

Η Κωνσταντίνα, επίσης, αισθάνεται αμηχανία στο ενδεχόμενο να καθίσει μόνη της έξω για φαγητό: «Το αστείο είναι πως, όσο ήμουν παντρεμένη, μου ήταν εύκολο να καθίσω κάπου μόνη μου. Δεν ντρεπόμουν. Μετά το διαζύγιο, χρειάστηκε να πιέσω τον εαυτό μου για να πιω έναν καφέ. Για φαγητό, ούτε λόγος. Νόμιζα ότι όλοι θα ασχολούνται με το ότι κάθομαι μόνη μου. Τώρα σινεμά πηγαίνω, αλλά διαλέγω ταινίες που οι φίλοι μου έχουν ήδη δει, γιατί θέλω να τις συζητήσω με κάποιον μετά».

Για τον Γιώργο, η αυτόνομη διαβίωση έχει λειτουργήσει θετικά σε ακόμα έναν τομέα: «Ακόμα και το πόσο συχνά θέλει ο ένας ή ο άλλος να κάνουν σεξ προκαλεί άγχος στις συγκατοικήσεις», λέει. «Προϊόντων των ετών, θα έρθουν στιγμές που είτε θα γίνεις αντιπαθής, γιατί δεν έχεις όρεξη, είτε θα απορριφθείς, επειδή το άλλο άτομο δεν θέλει. Δεν έχεις επιλογή σε αυτό, αφού είσαι στον ίδιο χώρο». Ο ίδιος πιστεύει πως, σε όλες του τις σχέσεις, η τριβή της οικειότητας επέδρασε αρνητικά στην έλξη. «Η ρουτίνα και η συνύπαρξη πάνε πακέτο».

Ο φανταστικός σύντροφος

Το στεγαστικό είναι στην κορυφή των προβλημάτων όλων των νοικοκυριών, πολλώ δε μάλλον εκείνων που συντηρούνται από ένα μόνο εισόδημα. «Πάντα ήθελα ένα δικό μου σπίτι. Αν είχα σύντροφο, θα παίρναμε μαζί ένα δάνειο, θα το βολεύαμε. Μόνος δεν μπορώ», λέει ο Σωτήρης. «Παρόλο που πλέον θεωρούμαι υψηλόμισθος, το κόστος ζωής και το ενοίκιό μου είναι το διπλό σε σχέση με πριν από επτά με οκτώ χρόνια. Ήδη με δυσκολεύουν τα πάγια έξοδά μου, είναι σχεδόν χίλια ευρώ, χωρίς να κάνω υπερβολές». Μια άλλη παράμετρος που τον ανησυχεί είναι η οικονομία αλλά και οι κοινωνικές συνθήκες στην Ελλάδα, αφού χαρακτηρίζει «δραματική» την κατάσταση σε ό,τι αφορά την υγειονομική περίθαλψη και, παρά τον υψηλό του μισθό, δεν προσδοκά σε κάποια αξιοπρεπή σύνταξη. «Ζώντας μόνος, αν κάποια στιγμή πάθω οτιδήποτε, την όποια βοήθεια στο σπίτι θα πρέπει να την πληρώσω», λέει. «Βλέπω και τη θεία μου, που προσφάτως έπαθε ένα ισχαιμικό επεισόδιο, αν δεν είχε τα παιδιά της να της πληρώσουν ιδιωτικά ένα κέντρο αποκατάστασης, θα ήταν σήμερα πολύ άσχημα. Εγώ ξέρω ότι όλα αυτά θα πρέπει να καλυφθούν από την όποια αποταμίευση κάνω σήμερα».

 

Η Κορίνα, από την άλλη, έχει αρχίσει και ενοχλείται τα τελευταία χρόνια, όπως λέει, από το γεγονός πως όλες οι παροχές και οι προβλέψεις μοιάζουν να απευθύνονται σε ζευγάρια ή οικογένειες: «Αν δεις ποιος παίρνει επιδόματα για αγορά σπιτιού ή πώς εξηγούν οι πολιτικοί τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για το στεγαστικό, πάντα αναφέρονται σε ζευγάρια, όχι σε ανθρώπους που ζουν μόνοι, όπως εγώ», λέει. Πριν από λίγα χρόνια, όταν έψαχνε για σπίτι, δυσκολεύτηκε επιπλέον όχι γιατί δεν μπορούσε να το πληρώσει, αλλά επειδή ήταν μόνη: «Ήθελα και δεύτερο υπνοδωμάτιο, για να το έχω ως γραφείο και να φιλοξενώ φίλους. Όμως, οι ιδιοκτήτες, όταν έλεγα ότι ζω μόνη, δεν με εμπιστεύονταν. Δεν πίστευαν ότι μπορώ να το υποστηρίξω οικονομικά. Αναγκάστηκα και τους έλεγα ότι θα μείνω με τον υποτιθέμενο σύντροφό μου».

Η μελλοντική μοναξιά

Ορισμένοι απολαμβάνουν, μεν, την αυτονομία τους σήμερα, όμως ανησυχούν αν θα νιώθουν την ίδια ανακούφιση όταν περάσουν τα εβδομήντα. Στην περίπτωση του Γιώργου, είναι τέτοιος ο βαθμός ικανοποίησης που του προκαλεί το άδειο σπίτι του, που καμιά φορά ανησυχεί: «Έχω αρχίσει και ιδρυματοποιούμαι λίγο. Όποτε μια γνωριμία φτάνει στο στάδιο έστω και δοκιμαστικής, ολιγόχρονης συγκατοίκησης, μου προκαλεί εκνευρισμό και τη διακόπτω. Όμως, αντιλαμβάνομαι τη μεγάλη σημασία της συντροφικότητας και ξέρω ότι δεν μπορώ να μείνω πάντα μόνος. Μεγαλώνοντας δεν έχεις τις ίδιες αντοχές να γνωρίσεις ανθρώπους ή να βγεις. Εκ των πραγμάτων γίνεσαι πιο νωχελικός, θέλεις κάπου να καταλαγιάσεις. Δεν μπορώ ξαφνικά στα εβδομήντα να αναζητήσω σύντροφο σταθερή. Πρέπει να το δουλέψεις λίγο νωρίτερα, αν θέλεις να έχεις την ανάγκη καλυμμένη».

Ορισμένοι απολαμβάνουν, μεν, την αυτονομία τους σήμερα, όμως ανησυχούν αν θα νιώθουν την ίδια ανακούφιση όταν περάσουν τα εβδομήντα.

«Όποτε και να με ρωτούσες, και πριν από δέκα χρόνια, στα τριάντα τρία, και τώρα, στα σαράντα τρία μου, μόνος ήθελα να είμαι», συμπληρώνει ο Σωτήρης. «Όμως πλέον προβληματίζομαι για το μέλλον. Υπάρχει μια ψυχολογική διαφορά. Νιώθω τον φόβο της μελλοντικής μοναξιάς. Είδα τις προάλλες μια ταινία για μια ηλικιωμένη που ζούσε μόνη της. Παλαιότερα δεν θα με επηρέαζε, τώρα όμως βγήκα από το σινεμά προβληματισμένος». Τι ήταν αυτό που τον προβλημάτισε; Η ιδέα ενός μέλλοντος στο οποίο θα είναι μόνος και ανήμπορος, εξηγεί.

Φωτογραφίες: Φωτεινή Ζαγλάρα