Το δείχνει η Ιστορία: οι επιδημίες άλλαξαν τον κόσμο

Με το πώς οι πανδημίες επηρέασαν και επηρεάζουν τις κοινωνίες και τελικά την Ιστορία την ίδια ασχολείται ο καθηγητής της Ιστορίας της Ιατρικής στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Γέιλ, Φρανκ Σνόουντεν. Στα σχετικά βιβλία του υποστηρίζει ότι οι επιδημίες έχουν μεταβάλει τις κοινωνίες στις οποίες εξαπλώνονται, διαταράσσοντας τις προσωπικές σχέσεις, την οικονομία, την πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, το περιβάλλον εν συνόλω. «Οι επιδημικές ασθένειες δεν είναι τυχαία γεγονότα που πλήττουν τις κοινωνίες άγρια ​​και χωρίς προειδοποίηση» γράφει. «Αντιθέτως, κάθε κοινωνία παράγει τα δικά της, πολύ συγκεκριμένα πάντα, τρωτά σημεία της».

Το περιοδικό New Yorker είχε μία τηλεφωνική επικοινωνία με τον Σνόουντεν, καθώς ο κορονοϊός εξαπλώνεται σε όλον τον κόσμο με ταχύτητα, ώστε να λάβει τη γνώμη του για μια σειρά από ζητήματα σχετιζόμενα με τον κινεζικό ιό.

Τον ρώτησε ποιοι είναι κύριοι τρόποι με τους οποίους οι επιδημίες έχουν διαμορφώσει τον σύγχρονο κόσμο. Ο Σνόουντεν είπε ότι οι επιδημίες μάς θέτουν ενώπιον του πραγματικού εαυτού μας, αφού καλούμαστε να αναμετρηθούμε εξ ανάγκης με την έννοια του θανάτου πρωτίστως. Αποκαλύπτουν το ηθικό έρμα ενός εκάστου και τη σχέση του με τους άλλους ανθρώπους, αλλά και με το περιβάλλον, τεχνητό και φυσικό.

«Πρέπει ως ανθρώπινα όντα να συνειδητοποιήσουμε ότι εμπλεκόμαστε όλοι σε αυτό, ότι αυτό που επηρεάζει ένα άτομο οπουδήποτε επηρεάζει όλους παντού». Πρέπει να σκεφτόμαστε με όρους ενότητας λέει, «όχι με τις διαιρέσεις, είτε μιλάμε για έθνη είτε μιλάμε για την οικονομική επιφάνεια ή οτιδήποτε άλλο».

Οι επιδημίες, λέει ο Σνόουντεν, διαμόρφωσαν την Ιστορία επειδή οδήγησαν τους ανθρώπους στο να σκεφτούν αυτά τα μεγάλα ζητήματα. Με το ξέσπασμα της πανώλης, οι άνθρωποι αναλογίστηκαν τη σχέση τους με τον Θεό. «Αν υπήρχε μια πάνσοφη θεϊκή δύναμη, πώς θα μπορούσε να συμβεί κάτι τέτοιο; Πώς θα επέτρεπε να βασανίζονται παιδιά, και σε τόσο μεγάλο αριθμό;».

Πέρα από τις απόψεις του Σνόουντεν, οι ιστορικοί συμφωνούν ότι η μαύρη πανώλη που τον 14ο αιώνα αφάνισε το ένα τρίτο του πληθυσμού της Ευρώπης, λειτούργησε ως ένας τεράστιος μηχανισμός αφύπνισης που έβγαλε την ανθρωπότητα από το σκοτάδι του Μεσαίωνα.

Ο «μαύρος θάνατος» του 14ου αιώνα δεν έκανε διακρίσεις: σκότωνε φτωχούς και πλούσιους, αδύναμους και ισχυρούς, εξαθλιωμένους αμαρτωλούς και σεβάσμιους ιερωμένους· αυτή η μακάβρια «δημοκρατία» έκανε τους ανθρώπους να αμφισβητήσουν βεβαιότητες και θεμελιώδεις ως τότε αρχές, έφθειρε το κύρος της Εκκλησίας και των φεουδαρχών, έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη της Ιατρικής, άλλαξε τις δομές στην αγορά εργασίας και οδήγησε εν τέλει στην Αναγέννηση.

Ο Σνόουντεν επιβεβαιώνει ότι οι επιδημίες, και μέσω του μαζικού θανάτου που επέφεραν, ήταν η κινητήρια δύναμη για τις πολιτικοοικονομικές εξελίξεις, όπως το πέρασμα από τη φεουδαρχία στον αστισμό και στη Βιομηχανική Επανάσταση. Οντως η ερημοποίηση περιοχών –η Φλωρεντία έχασε το 80% του πληθυσμού της από την πανώλη!– αναδιοργάνωσε το μοντέλο εργασίας, δημιούργησε ευκαιρίες, αύξησε τις αμοιβές και το αυξημένο κόστος εργασίας οδήγησε με τη σειρά του στη μηχανοποίηση.

Ο Σνόουντεν δεν παραλείπει δε να υπογραμμίσει τον «καθοριστικό ρόλο» των επιδημιών στην έκβαση πολέμων ή στην έναρξή τους. Θεωρείται βέβαιο ότι οι διωγμοί των Εβραίων πυροδοτήθηκαν από την ανάγκη να βρεθεί ένας ένοχος για την πανώλη.

«Επομένως, μπορούμε να πούμε ότι δεν υπάρχει σημαντικός τομέας της ανθρώπινης ζωής ανέγγιχτος από τις επιδημικές ασθένειες», λέει ο Σνόουντεν.

Το περιοδικό, ρωτώντας για την επιδημία, επέμεινε στην ενότητα των ανθρώπων πέρα από έθνη και φυλές, και έλαβε την απάντηση ότι, ιστορικά, εντοπίζεται και ταξικότητα στα θύματα των επιδημιών (λόγου χάρη εργάτες, αλλά και ευάλωτοι άνθρωποι από φτώχεια και ανημποριά). «Η χολέρα και η φυματίωση στον σημερινό κόσμο μας σχετίζονται με τη φτώχεια και την ανισότητα».

Είναι γεγονός, επίσης, ότι «η αντίδρασή μας εξαρτάται από τις αξίες μας, τις δεσμεύσεις μας και από την πίστη ότι όλοι μας ανήκουμε στην ανθρώπινη φυλή και όχι σε μικρότερες μονάδες», σε έθνη δηλαδή. «Πρέπει να φροντίζουμε ο ένας τον άλλον, να συνειδητοποιήσουμε ότι η υγεία των πιο ευάλωτων ανθρώπων είναι καθοριστικός παράγοντας για την υγεία όλων μας».

Ο Σνόουντεν στο σημείο αυτό δίνει ένα παράδειγμα «ηρωισμού», όπως λέει: αναφέρεται στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, εκθειάζοντας την αφιλοκερδή δράση τους στην περίπτωση του ιού Εμπολα και, τώρα, στην Κίνα, η οποία είναι και η πατρίδα του νέου κορονοϊού.

Παραθέτει και γεγονότα ιστορικής σημασίας, ας πούμε την Κομμούνα των Παρισίων, του 1871, για να υποστηρίξει την άποψη ότι η εκδήλωση ή και ο φόβος της επιδημίας έχουν οδηγήσει σε πολιτικές σφαγές: «Οι κυβερνήτες είδαν ότι οι εργατικές μάζες ήταν πολύ βίαιες πολιτικά, δηλαδή πολύ επικίνδυνες. Είδαν ότι, επίσης, ήταν πολύ επικίνδυνες και υγειονομικά. Είδαν ότι είχαν τη δυνατότητα να εξαπολύσουν καταστροφές στο κοινωνικό σύνολο. Αυτό οδήγησε στην απάνθρωπη σφαγή του 1871, μετά το τέλος της Κομμούνας».