Το επώνυμο Γαβρίλης είναι από τα λιγότερο διαδεδομένα επώνυμα των Κυθήρων, και μάλιστα από αυτά που δημιουργούν ερωτηματικά στην έρευνα. Ετυμολογικά δεν παρουσιάζει καμία δυσκολία, καθώς προέρχεται από το λαϊκό τύπο Γαβρίλης του κοινότατου εβραϊκού βαφτιστικού Γαβριήλ (σημαίνει ο άνθρωπος του Θεού, ο γενναίος του Θεού, ο ήρωας του Θεού, ο ανήρ του Θεού).1
Τα προβλήματα δημιουργούνται όσον αφορά την προέλευση του επωνύμου, καθώς αυτό ανιχνεύεται σε πολλές περιοχές της Ελλάδος, πιο συχνά μάλιστα στην Κρήτη και την Πελοπόννησο, περιοχές που αποτελούν τους συνήθεις τροφοδότες των Κυθήρων σε επώνυμα.
Advertisement
Στα Κύθηρα το επώνυμο εμφανίζεται κυρίως στην περιοχή Λογοθετιανίκων το 18ο αιώνα, δεν είναι δηλαδή από τα πολύ παλαιά κυθηραϊκά επώνυμα. Η παράλληλη ανίχνευσή του ως παρωνυμίου στην ίδια περιοχή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το επώνυμο ξεκίνησε από παρωνύμιο και έγινε επώνυμο ενός μικρού κλάδου της οικογένειας που το έφερε αρχικά. Αυτή ήταν η πολύκλαδη οικογένεια με το επώνυμο Λογοθέτη, η οποία, σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, εγκαταστάθηκε στην περιοχή όπου τα σημερινά Λογοθετιάνικα, και έδωσε την ονομασία αυτή, μετά την καταστροφή της Παληόχωρας από τον Βαρβαρόσα (1537). Το Λογοθέτης είναι ένα από τα παλαιότερα βυζαντινά επώνυμα των Κυθήρων, το οποίο εξαπλώνεται πολύ γρήγορα και γίνεται ένα από τα επώνυμα-πυρήνες. Το Γαβρίλης, όπως προκύπτει από τη μελέτη των ενετικών απογραφών του 18ου αι., είναι αρχικά παρωνύμιο του Λογοθέτης και αργότερα γίνεται επώνυμο με την ίδια διαδικασία που ακολουθείται σε ανάλογες περιπτώσεις (βλ. σχετικά στο επώνυμο Λογοθέτης). Είναι εξάλλου ιδιαίτερα συνηθισμένο φαινόμενο ένα βαφτιστικό να γίνεται παρωνύμιο ή επώνυμο και η διαδικασία είναι ίδια για πολλές περιοχές της Ελλάδος. Από τα στοιχεία που παρατίθενται παραπάνω, προκύπτει το συμπέρασμα ότι το επώνυμο Γαβρίλης των Κυθήρων δεν πρέπει να έχει σχέση με το ίδιο επώνυμο που αναφέρεται σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, αν και θα αναφερθούν στη συνέχεια οι κυριότερες ανιχνεύσεις στις περιοχές αυτές για λόγους πληρότητας. Όσον αφορά το Γαβρίλης, δεν αποκλείεται να έχει σχέση με την περιοχή Γαβριλιανά, που βρίσκεται κοντά στα Λογοθετιάνικα, είναι από τα παλαιότερα αναφερόμενα τοπωνύμια των Κυθήρων και πιστεύεται ότι έχει σχέση με τον Gabriel Venier,2 έναν από τους πρώτους απογόνους της κυρίαρχης στα Κύθηρα ενετικής οικογένειας των Βενιέρ.3
Στα Κύθηρα το Γαβρίλης εμφανίζεται ως παρωνύμιο του Λογοθέτης, στην ενορία του Αγ. Μηνά, στα Λογοθετιάνικα από το 1724. Αναφέρονται οι: GiorgiLogotheti di Costa Gavrili, Costadi Logotheti Gavrili diGiorgi, Dimitri Gavrili di Giorgi Logotheti και ο CostadiLogotheti Gavrili di Giorgi.4 Αργότερα (1753) αναφέρεται ο Thodorin Logotheti di Nicola Gavrili.5
Ως αυτόνομο επώνυμο αναφέρεται την ίδια εποχή και ενδεικτικά καταγράφονται η Cali m. di Constadin Gavriliστους Αραίους το 17536 και η Pavlina m. di GiorgiGavrili στη Χώρα το 1784.7 Η σύγκριση των οικογενειών και των βαφτιστικών στις πολλαπλές αναφορές των ενοριών των Λογοθετιανίκων δεν αφήνει αμφιβολία ότι πρόκειται για άτομα που κατάγονται από την ίδια οικογένεια, όπως εξάλλου προκύπτει και από τις πολλές διπλές αναφορές σε επώνυμο και παρωνύμιο. Έτσι φαίνεται να λύνεται και το πρόβλημα με την εμφάνιση του επωνύμου στο νησί, αλλά και να δικαιολογείται η μικρή εξάπλωσή του και μάλιστα μόνο στα στενά όρια της περιοχής κοντά στα Λογοθετιάνικα. Επειδή όμως είναι συχνό και το φαινόμενο να δίδεται ένα παρωνύμιο, το οποίο προέρχεται από επώνυμο μιας άλλης περιοχής της χώρας, για το λόγο αυτό πρέπει να αναφερθούν και οι ανιχνεύσεις του Γαβρίλης ως επωνύμου.
Ως επώνυμο το Γαβρίλης εμφανίζεται στις πηγές αρκετά ενωρίς. Το 1356 αναφέρεται ο Μιχαήλ Γαβρίλης, ναυτικός.8 Λίγο αργότερα βρίσκονται σε αναφορές από την Κρήτη οι Georgius Gavrili (1368) και Leo Gavrili(1395).9 Στην Κρήτη το επώνυμο ανιχνεύεται το 16ο αι. Ο Manoli Gavrili (1536) αναφέρεται σε κατάλογο στρατευσίμων της περιοχής Χανίων και Αποκορώνου.10 Στον ίδιο κατάλογο αναφέρεται και ο Jianni Gavrili-Coroneo.11 Η επισήμανση της καταγωγής (Κορωναίος) είναι σημαντική, γιατί δείχνει ότι το επώνυμο υπήρχε την εποχή αυτή και στην Κορώνη, η οποία έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1500 και πολλοί πρόσφυγες από αυτήν κατέφυγαν στην Κρήτη, αλλά και στα Κύθηρα. Αργότερα αναφέρονται οι Γεώργης Γαβρίλης (1551) και Λορέντζος Γαβρίλης (1564),12 Zuanne Gavrili αστός Χανίων (1580).13 Στην απογραφή του Καστροφύλακααναφέρεται ο Γιάννης Γαβρίλης (1581).14 Το 17ο αι. οικογένεια Gavrili περιλαμβάνεται μεταξύ των αστών (cittadini) των Χανίων στην απογραφή του Trivan15 (1644) και ο Γεώργιος Γαβρίλης σημειώνεται σε έγγραφο το 1660.16 Εκτός από την Κρήτη, αναφέρεται ο Stamati Gavrili στη Βενετία17 (1540;), χωρίς να προσδιορίζεται η καταγωγή του, ενώ οικογένεια Γαβρίλη εντοπίζεται στην Κεφαλληνία18 από το 1526, επίσης με άγνωστη προέλευση, και στην Ιθάκη19 το 1585.
Στα Κύθηρα το επώνυμο παραμένει στην περιοχή των Λογοθετιανίκων συνεχώς από το 18ο αι. μέχρι πρόσφατα, οπότε χάνεται, καθώς όσοι το έφεραν έφυγαν από το νησί ή εξέλιπαν. Το επώνυμο συναντάται στην κυθηραϊκή διασπορά της Σμύρνης, στην οποία αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ο Α. Γαβρίλης20 και σ’ αυτήν της Αυστραλίας, όπου συναντά κανείς σήμερα τα περισσότερα άτομα κυθηραϊκής καταγωγής με το επώνυμο αυτό, το οποίο έχει παρουσία και στην Αθήνα και τον Πειραιά. Στην Αθήνα υπήρχαν μέχρι πριν από λίγα χρόνια και απόγονοι οικογενειών από τη Σμύρνη με το επώνυμο αυτό.
Σημειώσεις.
1. Πάπυρος-Λαρούς–Μπριτάνικα, 15, σελ. 420.
2. Βενετική παρουσία, Θ΄ 159.
3. Λεπτομέρειες για την περιοχή και την πληροφορία ότι αναφέρεται για πρώτη φορά το 1395,
βλ. Ιστορία, Α΄, σελ. 256.
4. Απογραφές Kυθήρων, Α΄, σελ. 194 (Β΄ 991, 993, 992).
5. Ό.π., Α΄, σελ. 320, (Γ΄111).
6. Ό.π., Α΄, σελ. 290 (Γ΄740)
7. Ό.π., Β΄, σελ. 281 (Ζ΄ 174). Η περίπτωση αυτή δεν αποκλείεται να αφορά πρόσφυγα από την Κρήτη.
8. Χ. Γάσπαρης, Η ναυτιλιακή κίνηση από την Kρήτη προς την Πελοπόννησο κατά το 14ο αι., Ιστορικά 9 (1988), σελ. 298.
9. Régestes, σελ. 135 και 157.
10. Κατάλογος στρατευσίμων, σελ. 308.
11. Ό.π., σελ. 314.
12. Κ.Δ. Μέρτζιος, Σταχυολογήματα από τα κατάστιχα του νοταρίου M. Mαρά,Κρητικά Χρονικά
15/16, (1961), σελ. 256.
13. Αιτήματα και πραγματικότητες, Α΄, σελ. 63 (αρ. πράξ. 219). Προσφέρεται να αυξήσει τον αριθμό όσων πληρώνει ο ίδιος για να υπηρετούν στις ενετικές γαλέρες από 100 σε 300!
14. Α. Ξηρουχάκης, Απογραφή Καστροφύλακος, σελ. 65 (ο ίδιος με τον προηγούμενο;).
15. Η παρά τω Trivan απογραφή. Βλ. σχετικά και Βενετική παρουσία, Δ΄ 186 για έναν Γαβρίλη από τα Χανιά και ΣΤ΄284.
16. Αθ. Καραθανάσης, Ανέκδοτη αλληλογραφία του Kρητικούπολέμου Κρητικά Χρονικά 25 (1951), σελ. 50.
17. Συμβολή, σελ. 264.
18. Κεφαλονιά, σελ. 152.
19. Π.Κ.Καλλίνικος, Ο πληθυσμός της Ιθάκης το 16ο αι., ΔελτίονΑναγνωστικής Εταιρείας Κερκύρας 19 (1982), σελ. 82.
20. Κυθηραϊκή παρουσία, σελ. 384.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία ΚυθηραϊκώνΜελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από: KytherianAssociation of Australia, Kyhterian World HeritageFund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητονότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.
Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.
Kythira Online
