Το επώνυμο ΛΕΙΒΑΔΙΤΗΣ

Σπάνιο επώνυμο των Κυθήρων, το οποίο ανιχνεύεται από το 18ο αι. μέχρι σήμερα και η έρευνά του δημιουργεί πολλά ερωτηματικά.

Ετυμολογικά πρόκειται για πατριδωνυμικό, και σημαίνει τον καταγόμενο από το Λειβάδι. Το επώνυμο όμως είναι κοινό σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Αν πρόκειται πάντως για το ομώνυμο χωριό των Κυθήρων, κάτι που είναι και το πιθανότερο, τότε θα είναι το μόνο κυθηραϊκό επώνυμο το οποίο έχει τη ρίζα του σε πατριδωνύμιο του νησιού. Κατ’ αρχήν το τοπωνύμιο Λειβάδι είναι γνωστό στα Κύθηρα από πολύ παλαιά και αναφέρεται σε έγγραφα από το 16ο αι.,1 και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις έτσι, που να θεωρείται ότι είναι σίγουρα παλαιότερο. Στα Κύθηρα υπάρχει πάντως και επώνυμο Λειβάδης2 (ή Λίβαδης), επίσης από το 16ο αι., αλλά δεν είναι πιθανό να έχει δημιουργηθεί επώνυμο από αυτό, αφού το Λειβαδίτης είναι πατριδωνυμικό και δεν πρέπει να έχει σχέση με το Λειβάδης (που μπορεί να είναι και παρωνύμιο, αλλά αυτό δεν αλλάζει την παραπάνω σκέψη).

Η πρώτη αναφορά στο επώνυμο δείχνει (αν δεν πρόκειται για ελλιπή γραφή) πιθανή σχέση με το χωριό Λειβάδι. Το 1721, στην ενορία Αγ. Τριάδας στα Μητάτα, απογράφεται ο Jani Valerio di Manoli Livadi. Ο ίδιος, λίγα χρόνια αργότερα, αναφέρεται ως Jani Livaditi Valerio di Manoli.3 Τον ίδιο χρόνο (1724) αναφέρεται στον Ποταμό (ενορία Σωτήρα) ο Manoli Livaditi Valerio και ο Dimitri Livaditi di Manoli.4 Η σχέση των οικογενειών είναι προφανής. Το Βαλέριος τη μία φορά φαίνεται επώνυμο και την άλλη παρωνύμιο. Στα συμβόλαια πάντως στα οποία αναφέρεται γράφεται και με τους δύο τρόπους. Ένας Ανδρέας Λειβαδίτης Βαλέριος αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1770.5 Ο ίδιος μάλλον απογράφεται το 1770 ως Andrea Livaditi.6 Από τότε, λοιπόν, φαίνεται να εγκαταλείπεται το Βαλέριος και να υιοθετείται μόνο το Λειβαδίτης, επώνυμο που τελικά υπερισχύει και φθάνει μέχρι τις μέρες μας. Το Βαλέριος είναι κοινό βαφτιστικό στο νότιο τμήμα των Κυθήρων και ιδιαίτερα δημοφιλές στο Λειβάδι, στο οποίο αναφέρεται ακόμα και σήμερα ως βαφτιστικό. Η υπόθεση, λοιπόν, που προκύπτει είναι ότι πρόκειται για εγκατάσταση στα Μητάτα ενός Βαλέριου από το Λειβάδι και χρησιμοποιήθηκε το βαφτιστικό ως παρωνύμιο, καθώς δεν ήταν συνηθισμένο εκεί· δίπλα δε έβαλαν και τον τόπο καταγωγής του. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι σχέσεις των χωριών Λειβάδι με Μητάτα, παρά την απόσταση, είναι στενές από πολύ παλαιά και αναφέρονται οικογένειες από το Λειβάδι να διαθέτουν κτηματική περιουσία στα Μητάτα, όπως ο παπά Μάρκος Τζάννες π. Μανέα, ο οποίος, στη διαθήκη του (1565) αναφέρει λεπτομερώς την περιουσία της οικογενείας στα Μητάτα.7 Παρόμοια συμβαίνουν και με την οικογένεια Στάη της Χώρας, αλλά αυτό είναι πιο συνηθισμένο στις αρχοντικές οικογένειες. Δεν αποκλείεται επομένως η υπόθεση αυτή να ευσταθεί και να προκύπτει κατ’ αυτό τον τρόπο το επώνυμο Λειβαδίτης, από το τοπικό πατριδωνυμικό Λειβάδι. Βέβαια το ερώτημα θα παραμένει ειδικά για το επώνυμο αυτού του Βαλέριου, αφού δεν αναφέρεται σε καμία από τις γνωστές πηγές. Εκτός από την παραπάνω περίπτωση, υπάρχει άλλη μία αναφορά στο επώνυμο, η οποία δεν φαίνεται εκ πρώτης όψεως να έχει σχέση με την προηγούμενη. Το 1743 αναφέρεται στην ενορία του Αγίου Σώζοντος, στο Μυλοπόταμο, ένας Πανάγος Λειβαδίτης «υιός τση Αμπαλωμένης».8 Δεν υπάρχουν άλλες αναφορές από την περιοχή αυτή για το επώνυμο, και είναι πιθανόν να πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση.

Όσον αφορά το επώνυμο Λειβαδίτης που βρίσκεται σε άλλες περιοχές της Ελλάδος, αυτό δεν φαίνεται να έχει σχέση με τα Κύθηρα. Ενδεικτικά πάντως καταγράφονται μερικές περιπτώσεις. Το 1408 ο Μιχάλης Λειβαδίτης, δερματάς, είναι κάτοικος στο μπούργκο του Χάνδακα.9 Στα τέλη του 18ου αι. αναφέρεται ο Χατζή Ιωάννης Λειβαδίτης, προεστός Αθηνών,10 το 1774 αναφέρονται ακόμη αρκετά άτομα με το επώνυμο στην Τεργέστη (Διαμάντε Λειβαδίτης, Νικ. Λειβαδίτης, και άλλοι αργότερα).11 Την ίδια εποχή ένας Γεώργιος Λειβαδίτης είναι καπετάνιος πλοίου του Λάμπρου Κατσώνη, που ναυλοχεί στα Κύθηρα. Από αυτές τις περιπτώσεις καμία δεν έχει σχέση με το επώνυμο Λειβαδίτης των Κυθήρων, καθώς αυτό εμφανίζεται πολύ νωρίτερα στα Κύθηρα.

Το επώνυμο Λειβαδίτης συνεχίζει να αναφέρεται στα Κύθηρα μέχρι πρόσφατα, αλλά τώρα υπάρχει μόνο στην Αθήνα, οι Λειβαδίτες όμως με κυθηραϊκή καταγωγή εξακολουθούν να έχουν δεσμούς και περιουσίες στο νησί, στην περιοχή του Ποταμού, ενώ αναφέρεται και περίπτωση στην Αυστραλία με κυθηραϊκή καταγωγή.

Σημειώσεις

1. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 80, 86 κ.λπ. (βλ. και ευρετ. τοπωνυμίων, σελ. 435).
2. Ό.π., σελ. 394.
3. Απογραφές Κυθήρων, Α 748, Β 670.

4. Ό.π., Β 895, Β 896.
5. Προσωπικό Αρχείο Παν. Μότη.
6. Απογραφές Kυθήρων, Ε 1195.
7. Eμμ. Kασιμάτης, σελ. 57.
8. Ι.Α.Κ., Κατάστιχο Αγ. Σώζοντος, πληροφ. Ελένης Χάρου-Κορωναίου.
9. X. Γάσπαρης, H ναυτιλιακή κίνηση από την Kρήτη προς την Πελοπόννησο κατά το 14ο αι., Iστορικά 9 (1988), σελ. 302.
10. Eπ. Σταματιάδης, Οι Καταλάνοι εν τη Aνατολή, 1869, σελ. 292.

11. Γ.Γ. Λαδάς, Συνοπτική Ιστορία του Ελληνισμού της Τεργέστης, Aθήνα 1976.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.