ΤΟ ΕΠΩΝΥΜΟ ΛΕΟΝΤΣΙΝΗΣ

Παλαιότατο και με αρκετή διάδοση στα κεντρικά χωριά των Κυθήρων επώνυμο, το οποίο προέρχεται από το βαφτιστικό Leon (Λέων), που αναφέρεται με διάφορες καταλήξεις, προερχόμενες από υποκορισμούς Leoneli, Leonetti, Leonzin Leonzin και Leoncini. Υπάρχει πιθανότητα να προέρχεται και από το βαφτιστικό Λεόντιος (Leontio-Leontini-Leontcini). Το επώνυμο πάντως είναι ιταλογενές, όπως μαρτυρεί και η κατάληξή του, αναφέρεται δε στη Βενετία από το 16ο αι. και τυπογράφος ονόματι Jacque Leoncini.1

Το επώνυμο δεν αναφέρεται στις πηγές από τη γειτονική Κρήτη, σύμφωνα όμως με πληροφορίες υπάρχει εκεί (περιοχή Ηρακλείου) οικογένεια Λεοντσίνη. Δεν είναι όμως γνωστό πόσο παλαιά είναι και από πού κατάγεται, καθώς δεν αποκλείεται να έχει σχέση με την αντίστοιχη κυθηραϊκή σε παλαιότερη εποχή. Για την κυθηραϊκήοικογένεια δεν είναι επίσης γνωστός ο χρόνος της εμφάνισής της στο νησί, σύμφωνα όμως με όλες τις ενδείξεις αυτή έφθασε στα Κύθηρα στις αρχές του 16ου ή στα τέλη του 15ου αι., πιθανότατα από την Ιταλία ή μέσω Κρήτης. Το 16ο αι. το επώνυμο αναφέρεται σε αρκετά συμβόλαια από τα λίγα που σώζονται της εποχής αυτής. Όλα μάλιστα αφορούν το ίδιο πρόσωπο, τον «μισέρ Ναδαλίν (Νατάλιο) Λεοντσίνη», ο οποίος αναφέρεται και στο πρώτο γνωστό συμβούλιο των ευγενών των Κυθήρων το 1573.2 Στα ίδια συμβόλαια αναφέρεται και ένας Τζάνε Λεοντσίνης, καπετάνιος του Βούργου.3 Αν ληφθεί υπόψη ότι, τόσο το 1564, όσο και το 1565, αλλά και το 1566, αναφέρεται ως καπετάνιος του Βούργου ο Ναδαλίν Λεοντσίνης,4 τότε μάλλον πρόκειται για το ίδιο άτομο, που ή είχε δύο βαφτιστικά ή πρόκειται για λάθος του νοταρίου στη μοναδική περίπτωση που αναφέρεται σ’ αυτόν τον Τζάνε (Τζουάνε) Λεοντσίνη. Αυτός ο Ναδαλίν Λεοντσίνης είναι και το κύριο πρόσωπο σε ένα από τα σημαντικότερα νοταριακά έγγραφα που έχουν διασωθεί από την εποχή αυτή, στο οποίο φαίνεται να αναλαμβάνει να μεσολαβήσει στις αρχές της Κρήτης για να απαλλαγούν από τα κάτεργα (υπηρεσία στα πλοία, συνήθως ως κωπηλάτες) οι Ιωάνννης Τζάννες π. Νικολό, Νικήτας Τζάννες π. Ιωάννου και Μανέας Τζάννες του παπά Μάρκου.5 Αυτός, ως καπετάνιος του Βούργου (του κάστρου της Χώρας), είχε προφανώς τις διασυνδέσεις στις αρχές της Κρήτης για να μπορεί να απαλλάσσει υποχρέους από μία τόσο σοβαρή υποχρέωση.6

Δεν είναι γνωστό αν και ο πατέρας αυτού του Να-δαλίν Λεοντσίνη, ο μισέρΓερώνυμος,7 ήταν κάτοικος Κυθήρων, είναι όμως πολύ πιθανόν αν και δεν προκύπτει ευθέως από τα έγγραφα της εποχής. Το 1592 ο γιος του Ναδαλίν Λεοντσίνη, PieroLeoncini του ποτέ miser Nadalin του ποτέ miser Geronimo, αστός των Κυθήρων,8 ζητεί την capitaneria του φρουρίου του S. Demetri, σε ανταμοιβή αναρίθμητων δωρεάν υπηρεσιών με τις βάρκες του.9 Από την αίτηση αυτή προκύπτει κατ’ αρχήν ότι ο Piero Leontsini δεν έχει την εποχή αυτή τίτλο ευγενείας, ζητά δε τη θέση αυτή, ενώ είναι γνωστό ότι το φρούριο του Αγίου Δημητρίου έχει καταστραφεί από το Βαρβαρόσα από το 1537. Προφανώς η θέση εξακολουθούσε να υπάρχει ονομαστικά ή υπήρχε πράγματι φρουρά εκεί και δεν είχε εγκαταλειφθεί εντελώς, αλλά απλά δεν κατοικείτο από τον πληθυσμό, παρά μόνο από στρατιώτες. Αν ληφθεί υπόψη ότι ο πατέρας του αιτούντος να λάβει τη θέση, ο γνωστός Ναδαλίν Λεοντσίνης, ήταν καπετάνιος στο Βούργο της Χώρας, δεν είναι παράξενο που και ο γιος του ζητά μια αντίστοιχη θέση επικαλούμενος τις υπηρεσίες που προσέφερε με τις βάρκες του. Είναι γνωστό ότι η προσφορά υπηρεσιών στην ενετική κυβέρνηση ήταν ιδιαίτερα σημαντική και είναι πολλοί αυτοί που εξασφάλισαν τίτλους ευγενείας εξαιτίας και μόνο των υπηρεσιών που προσέφεραν στη Γαληνότατη.

Η οικογένεια Λεοντσίνη, εκτός από τις σχέσεις που είχε με την Κρήτη, φαίνεται ότι είχε και συχνές επαφές με την Πελοπόννησο,10 όπως προκύπτει από συμβόλαια της εποχής.

Το 1690 αναφέρεται ανάμεσα στους θεραπευθέντες από την επιδημία πανώλης η Margieta, αδελφή του signor Draco Leoncini.11 Αργότερα, το 18ο αι., το επώνυμο φαίνεται να έχει εξαπλωθεί αρκετά και η οικογένεια να έχει κλάδους στο Κεραμουτόκαι τις Αλεξανδράδες, όπου όλοι αναφέρονται να έχουν τίτλους ευγενείας.12

Το 19ο αι., όταν το επώνυμο εξακολουθεί να εμφανίζεται στις ίδιες περιοχές, αλλά και στη γειτονική Καρβουνάδα, αναφέρεται και εξάπλωσή του στη Σμύρνη, όπου υπάρχουν Κυθήριοι με το επώνυμο αυτό, όπως οι αδελφοί Λεοντσίνη,13 οινοπνευματοποιοί στο Αϊδίνιο. Στη Σμύρνη επίσης υπήρχε το καφενείο «Άστυ» του Ιωάννη Λεοντσίνη από τα Κύθηρα.14 Από τη διασπορά της Σμύρνης αναφέρονται οικογένειες αργότερα στην Αθήνα, ενώ αναφέρεται επίσης εκεί μετατροπή του επωνύμου σε Λεοντσινίδης, κατά τη γνωστή συνήθεια να προσθέτουν καταλήξεις στα επώνυμα που φαίνονταν πιο ελληνικές.

Στα Κύθηρα το επώνυμο αναφέρεται σήμερα στο Κεραμουτό, την Καρβουνάδα και τις Αλεξανδράδες, δηλαδή στις ίδιες περιοχές στις οποίες αναφερόταν και παλαιά, ενώ και στην περιοχή των Αθηνών υπάρχουν πολλές οικογένειες Κυθηρίων με το επώνυμο, μεταξύ των οποίων και ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γ. Λεοντσίνης. Το επώνυμο αναφέρεται και στην κυθηραϊκή διασπορά των ΗΠΑ και της Αυστραλίας.

Το επώνυμο Λεοντσίνης υπάρχει και σήμερα στην Κρήτη, δεν είναι γνωστό όμως αν υπήρξε σχέση των κυθηραϊκών οικογενειών με αυτές της Κρήτης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. M. Manoussakas, Aperçu d’ une histoire de la colonie grecque orthodoxe de Venice, Θησαυρίσματα 19 (1982), σελ. 18.

2. Kythera, σελ. 56.

3. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 229.

4. Ό.π., σελ. 210, 215, 373 και 382.

5. Ό.π., σελ. 329, 330. Ο αναφερόμενος Νικήτας Τζάννες είναι πρόγονος του μεγάλου ευεργέτη του ΤζαννείουΝικήτα Τζάννε, το 19ο αι. Βλ. επώνυμο Τζάννες.

6. Δεν αναφέρεται στα συμβόλαια αν θα τους απάλλασσε τοποθετώντας αντικαταστάτες (αντισκάρους) στη θέση τους ή με άλλο τρόπο. Η αναφορά όμως για πληρωμή 3 τζεκινίων για κάθε άτομο που θα έβγαινε από τους καταλόγους των υποχρέων για τα κάτεργα μάλλον προς αυτό οδηγεί, καθώς το ποσό είναι πολύ μεγάλο για την εποχή.

7. Αναφέρεται και στα συμβόλαια της εποχής. Βλ. Eμμ. Kασιμάτης, σελ. 329.

8. Αστός (=cittadini). Έτσι αναφέρονται οι ευγενείς στα Κύθηρα και από αυτό συνάγεται ευθέως ότι

δεν υπήρχε στο νησί κληρονομική αριστοκρατία, αλλά οι εντόπιοι ευγενείας ήταν αστοί, στους οποίους είχε δοθεί το δικαίωμα συμμετοχής στο συμβούλιο των ευγενών του νησιού και αναφέρονταν ως ευγενείς.

9. Αιτήματα και πραγματικότητες, Α΄, σελ. 98.

10. Eμμ. Kασιμάτης, ό.π., σελ. 178, 382 (αναφέρεται ότι έφεραν δύο αγελάδες από τα Βάτικα).

11. Λιμοί και λοιμοί, σελ. 609.

12. Απογραφές Kυθήρων, Α 291, Α 439, Η 271-2, κ.α.

13. Η βιομηχανία, σελ. 202, 205 .

14. Kυθηραϊκή παροικία, σελ. 384.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ,είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς. Σημαντικό είναι επίσης να αναφερθεί ότι οι παραπομπές στις σημειώσεις στη σχετική βιβλιογραφία είναι περιληπτικές, καθώς οι συγγραφείς και τα βιβλία τους αναφέρονται λεπτομερώς στο βιλίο.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία