Το επώνυμο Λεβούνης

Επώνυμο από τα παλαιότερα στα Κύθηρα με σημαντική παρουσία από το 16ο έως το 19ο αι., αλλά φθίνουσα πορεία στη συνέχεια, έτσι ώστε σήμερα να μην απαντάται ανάμεσα στους μόνιμους κατοίκους του νησιού, αλλά μόνο στη διασπορά του.

Δεν είναι γνωστή η ετυμολογική προέλευση του επωνύμου και υπάρχει πιθανότητα να μην έχει ελληνική ρίζα, είναι όμως παλαιότατο και γνωστό από το 10ο ή 11ο αι. στο Βυζάντιο. Κατά τη βυζαντινή εποχή αναφέρεται τοπωνύμιο Λεβούνιον ή Λεβούνη στη Θράκη, ανατολικά του Έβρου και υπάρχει πιθανότητα να προέρχεται από την τοποθεσία αυτή το επώνυμο, οπότε θα μπορούσε να ενταχθεί στα εθνικά-πατριδωνυμικά επώνυμα. Στο Λεβούνιο αναφέρεται ότι έγινε το 1091 η μάχη κατά την οποία ο Αλέξιος Α΄ κατέστρεψε τους Πετσενέγους και εξουδετέρωσε την απειλή τους για την Αυτοκρατορία.1 Το 1082 αναφέρεται το Λεβούνης και ως επώνυμο. Ο Γεώργιος Λεβούνης είναι ένας από τους βυζαντινούς αρχηγούς στη μάχη του Δυρραχίου ανάμεσα στο Ροβέρτο Γυισκάρδο και τον Αλέξιο Α΄, Κομνηνό.2 Το 1214 αναφέρεται Ρήγας της Αρμενίας ο Λέων Β΄, ο Λεβούνης.3 Από το 14ο αι. το επώνυμο αναφέρεται στις πηγές από την Κρήτη. Το 1390 ο Ιωάννης Λεβούνης του Ανδρέα, κάτοικος Χάνδακα, υπογράφει ως εγγυητής για τον καπετάνιο Ιω. Δροσήλιο για ταξίδι από την Κρήτη στο Ναύπλιο.4

Στα Κύθηρα, σύμφωνα με την παράδοση, το επώνυμο έφθασε από την Κωνσταντινούπολη μετά την Άλωση το 1453, με τον ιερέα Πέτρο Λεβούνη. Αυτός εγκαταστάθηκε στο «Χωριό της Κυράς» (το σημερινό Ποταμό), όπου ανακαίνισε το ναΐσκο της Παναγίας. Λέγεται ότι ο γιος του, Μηνάς Λεβούνης, ιερέας επίσης, έφερε την εικόνα της Παναγίας από τα Ιεροσόλυμα, η οποία, από το ιλαρόν βλέμμα απεκλήθη Ιλαριώτισσα. Ο ναός διατηρήθηκε ως κτητορικός της οικογενείας μέχρι τις αρχές του 20ού αι., όταν ο ιερέας Σταυριανός Λεβούνης με τα αδέλφια του, Γεώργιο, Διονύσιο, Αντώνιο και Ιωάννη, τον δώρισαν στην Κοινότητα για να ανεγερθεί νέος. Δίπλα στο ναό εξακολουθούν να βρίσκονται κατοικίες που ανήκουν και σήμερα σε απογόνους της οικογενείας Λεβούνη.

Κατά το 16ο αι. υπάρχουν δεκάδες αναφορές στην οικογένεια,5 έτσι που επιβεβαιώνεται ότι αυτή είναι εγκατεστημένη στα Κύθηρα παλαιότερα. Υπάρχει μάλιστα πιθανότητα, εκτός από τον κλάδο του Ποταμού, στον οποίο αναφέρεται η παράδοση, να υπήρχε και άλλος στο νησί, παλαιότερος. Στο πρώτο γνωστό συμβούλιο των ευγενών του 1573 αναφέρονται έντεκα άτομα με το επώνυμο Λεβούνης, το οποίο κυριαρχούσε στο συμβούλιο την εποχή αυτή. Είναι οι Ανδρέας, Λεβούνης, Τζουάνε, Τζώρτζης, Μανώλης, Σταμάτης και Ανδρέας Λεβούνης, έτερος Τζουάνε Λεβούνης και Πέτρος, Νικολός και Μανώλης Λεβούνης.6 Ο αναφερόμενος στη δικογραφία εναντίον του προβλεπτή Pietro Suriano Ανδρέας Λεβούρης του π. Φραγκιά,7 πιθανόν να είναι Λεβούνης. Το 1560 αναφέρεται υποψήφιος αντιπρόεδρος στην Ελληνική Αδελφότητα της Βενετίας ένας Νικολός Λεβούνης, πιθανόν Κυθήριος.8 Το 1565 ένας Ανδρέας Λεβούνης είναι σκλάβος «στους λεβέντες» (πειρατές) και η γυναίκα του Μπέλα προσπαθεί να τον εξαγοράσει.9 Το 1578 ο Andrea Levuni του Zuanne, αστός των Κυθήρων, ζητεί κτήματα σε ανταμοιβή υπηρεσιών του στη Μονεμβασία.10

Κατά το 18ο αι. η οικογένεια συνεχίζει να εμφανίζεται με κλάδους της, τόσο στη Χώρα όσο και στον Ποταμό, και να διατηρεί τους τίτλους ευγενείας.11 Όταν το 1715 συγκρούονται δύο τάσεις στα Κύθηρα, αυτών που επιθυμούν να παραδοθεί το νησί στους Τούρκους και αυτών που θέλουν τη διατήρηση της ενετικής κυριαρχίας, ο ευγενής Νικολός Λεβούνης είναι από τους επικεφαλής της πρώτης και αναφέρεται με έντονους χαρακτηρισμούς για τη στάση του από τον ενετό προβλεπτή Σεβ. Μαρτσέλο.12 Το 18ο αι. αναδεικνύονται στον επισκοπικό θρόνο των Κυθήρων, ο Νεόφυτος (1731-1757) και ο Άνθιμος Λεβούνης (1782-1813).13

Κατά το 19ο αι. αναφέρονται άτομα από την οικογένεια στη διασπορά των Κυθηρίων στη Σμύρνη και την Αίγυπτο,14 ενώ αργότερα το ίδιο συμβαίνει με τη διασπορά στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ. Στην Αυστραλία υπάρχουν και σήμερα κυθηραϊκής καταγωγής οικογένειες με το επώνυμο αυτό. Στα Κύθηρα κλάδος της οικογενείας από τη Χώρα διέθετε σημαντική περιουσία στο Λειβάδι, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και ένα από τα πολλά αρχοντικά εξοχής (στον οικισμό Κοντιάνικα), που ανήκαν σε οικογένειες από τη Χώρα κατά το 19ο αι.

Στα Κύθηρα δεν αναφέρεται πλέον το επώνυμο ανάμεσα στους μόνιμους κατοίκους, εξακολουθεί όμως να υπάρχει στην Αθήνα σε κλάδους από τη Χώρα και τον Ποταμό, με περιουσίες και δεσμούς με τα Κύθηρα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Για τη μάχη του Λεβουνίου έγραψε η Άννα η Κομνηνή στην Αλεξιάδα (βλ. επανέκδοση από τις εκδ. Άγρα, Α΄, σελ. 298, 344). Σχετικά βλ. και Π. Καλλιγάς, Λασκαρίδαι-Παλαιολόγοι, Aθήνα 1997, σελ. 128 και Σαββίδης, Eγκυκλοπαιδικό, προσωπογραφικό λεξικό Bυζαντινής Iστορίας και Πολιτισμού, Γ΄, σελ. 163 και Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδ. Αθηνών, Θ΄, σελ. 14.
2. Άννα Κομνηνή, ό.π., Α΄, σελ. 296 και Β΄, σελ. 190, 216, 218.
3. Α. Μηλιαράκης, Ιστορία του Βασιλείου της Νικαίας και το Δεσποτάτο της Hπείρου, 1994,2 σελ. 131.
4. Χ. Γάσπαρης, Η ναυτιλιακή κίνηση από την Kρήτη προς την Πελοπόννησο κατά το 14ο αι., Iστορικά 9 (1988), σελ. 303.
5. Εμμ. Κασιμάτης, βλ. ευρετ., σελ. 417, 418.
6. Kythera, σελ. 56.
7. Τσικνάκης, Ονόματα κατοίκων των Kυθήρων, εφημ. Kυθηραϊκά, φ. 72, Iούνιος 1994.
8. Συμβολή, σελ. 77.
9. Eμμ. Kασιμάτης,σελ. 293.
10. Αιτήματα και πραγματικότητες, Α΄, σελ. 49. Αστοί των Κυθήρων ήταν οι ευγενείς, αφού στο νησί δεν υπήρχε κληρονομική αριστοκρατία.
11. Απογραφές Kυθήρων, (ενδεικτικά) Β 54, Γ 88, Γ1251, Ζ 1296 κ.α.
12. Ιστορία, Α΄, σελ. 304, 305.
13. Συνοπτική ιστορία, σελ. 125, 126.
14. Κυθηραϊκή Αυγή, φ. 5/1898.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.