Παλαιό κυθηραϊκό επώνυμο που είχαν οικογένειες που κατοικούσαν στον οικισμό Μελιτιάνικα κοντά στον Ποταμό και με περιορισμένη σήμερα διάδοση στη διασπορά.
Ετυμολογικά το επώνυμο δείχνει να είναι επαγγελματικό και να σημαίνει τον παραγωγό μελιού. Αναφέρεται και η λέξη μελίτιον, παρασκεύασμα από νερό και μέλι (το υδρόμελι), ενώ Μελίτη ήταν η παλιά ονομασία της Μάλτας. Ο προερχόμενος όμως από τη Μάλτα λεγόταν Μελιταίος και το επώνυμο Μελιτάς δεν πρέπει να έχει σχέση με αυτό. Πιθανόν όμως να υπάρχει σχέση με το βαφτιστικό Μελίτων. Ο Άγιος Μελίτων αναφέρεται σε πολλές περιοχές, στην Τεργέστη μάλιστα αναφέρεται και ως Melita και Melitone1 και η παραφθορά αυτή του ονόματος δεν αποκλείεται να οδηγεί και σε βαφτιστικό Μελιτάς, αν και τέτοιο δεν έχει εντοπισθεί. Στην Κρήτη υπάρχει αναφορά από το 1301 σε μία περίπτωση “sancti” Johannis de Melita,2 που είναι πιθανόν να σημαίνει τον καταγόμενο από τη Μάλτα ή σε τοπωνύμιο, χωρίς να αποκλείεται και το επώνυμο ή το βαφτιστικό. Στο Βίο του οσίου Θεοδώρου αναφέρεται ο τουρμάρχης Μελίτων,3 εδώ όμως πρόκειται για βαφτιστικό.
Advertisement
Το επώνυμο είναι Βυζαντινό και μαρτυρείται από το 14ο αι. στη μορφή αυτή. Το 1319 ο Κωνσταντίνος Μελιτάςαναφέρεται ως ευγενής στα Ιωάννινα και πιθανός συγγραφέας.4
Στα Κύθηρα οι πρώτες αναφορές για το επώνυμο είναι από τα μέσα του 16ου αι. Σε συμβολαιογραφικά έγγραφα της εποχής αναφέρονται οι Βασίλης Μελιτάς του Σταμάτη, να του δωρίζουν χωράφι στα Σανίδια, και ο Παύλος Μελιτάς και ο Σταμάτης του Παύλου, να κατέχουν κτηματική περιουσία στη θέση Κάμποι, κοντά στον Ποταμό.5 Πιο σημαντική είναι η περίπτωση του Κωνσταντή Μελιτά του μαστρο Μιχελή, που αναφέρεται ότι κατάγεται από τη Μονεμβασία σε συμβόλαιο της 24ης Μαρτίου 1566.6 Σε πληρεξούσιό του, ο δεύτερος αφήνει τη σύζυγό του Κατερίνα επίτροπό του, γιατί προτίθεται να ταξιδεύσει στη Μονεμβασία. Αναφέρει: Ο μαστρο-Μηχελής Μελητάς ποταί Κωνσταντή εκ τη Μονεμβασίαν, εικούμενος προς το παρών εις τον παρών τώπων έχωντας λογισμών να ταξηδεύσι Θεού θέλοντοςκαλών κατευόδιων δια την Βενετοίαν θέλι και πιεί την παρών πρεζένται…. Η αναφορά αυτή είναι σημαντική και οδηγεί στο πιθανό συμπέρασμα ότι η καταγωγή της οικογενείας είναι από τη Μονεμβασία. Βέβαια, την ίδια εποχή υπάρχουν και άλλα άτομα στα Κύθηρα με το ίδιο επώνυμο, αλλά δεν πρέπει να διαφεύγει το γεγονός ότι μετά την καταστροφή από το Βαρβαρόσα οι ενετικές αρχές κάλεσαν κατοίκους της Πελοποννήσου να κατοικήσουν στα Κύθηρα, για να ενισχυθεί ο πληθυσμός. Τότε αναφέρεται ότι ήρθαν στα Κύθηρα οι οικογένειες Μαγουλά και Κοπανά, πιθανόν δε και των Μελιτά να ανήκει στην ίδια κατηγορία. Η αναφορά σε προσωρινή εγκατάσταση γίνεται συνήθως σε πρόσφυγες, που ελπίζουν σε καλλίτερη μετακίνηση και ίσως αυτό να εννοεί η φράση «προς το παρόν». Συμπληρωματικά αναφέρεται ότι το 1540 η Μονεμβασία είχε καταληφθεί από τους Τούρκους και είχε δημιουργηθεί κύμα προσφύγων. Τότε αναφέρεται ότι ο μητροπολίτης Μονεμβασίας Μητροφάνης καλούσε τους συμπατριώτες του να μην δεχθούν εγκατάσταση στα Κύθηρα, όπως σχεδίαζαν οι Ενετοί, γιατί ο τόπος είναι «..λιμώδης και διψώδης και πετρώδης τα μάλιστα».7
Στη Μονεμβασία δεν υπάρχουν άλλες πληροφορίες αν υπήρχε το επώνυμο, αναφέρεται όμως στη Σπάρτη οικογένεια προυχόντων, των Κρεββατά, με το παρωνύμιο Μελιτάκης,8 αλλά είναι άγνωστο αν αυτό έχει σχέση με το Μελιτάς.
Στα Κύθηρα οι Μελιτάδες κατοικούν στο χωριό Μελιτιάνικα και το 18ο αι. απογράφονται στην ενορία της Παναγίας. Το 17ο αι. (1660-1688) αναφέρεται νοτάριος στα Κύθηρα ο παπά Νικόλας Μελιτάς.9
Το επώνυμο ανιχνεύεται από τότε συνεχώς μέχρι πρόσφατα, όταν εκλείπει από τα Κύθηρα, διατηρείται όμως στη διασπορά της Αθήνας με άτομα που διατηρούν περιουσίες και δεσμούς στο νησί.
Σημειώσεις
1. Τσικριτσή-Κατσιανάκη, Ονόματα 14, σελ. 267.
2. R. Morozzo della Rocca, Benvenuto de Brixano, σελ. 16.
3. Ν. Οικονομίδης, Ο βίος του Οσίου Θεοδώρου Κυθήρων, Πρακτικά Γ΄, Πανιονίου Συνεδρίου, 23-29 Σεπτεμβρίου 1965, A΄, 1967, σελ. 267.
4. D. Nicol, Δεσποτάτο της Ηπείρου, σελ. 344.
5. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 304, 352, 332.
6. Ό.π., σελ. 254.
7. Βενετική παρουσία, σελ. Θ 155, ΙΓ 8.
8. Ο Ιωάννης Κρεββατάς ή Μελιτάκης είναι προύχων της Σπάρτης (1763-1764). Ιστορία Ελληνικού Έθνους, Εκδ. Αθηνών, ΙΑ΄, σελ. 61.
9. Bενετική παρουσία, σελ. Γ 42.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία ΚυθηραϊκώνΜελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από: KytherianAssociation of Australia, Kyhterian World HeritageFund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητονότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.
Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.
Kythira Online
