Advertisement
Επώνυμο με μικρή διάδοση, αλλά με πολλά ερωτηματικά στην έρευνα. Το επώνυμο αυτό εμφανίζεται στα Κύθηρα με δύο μορφές, Μότης και Μοτάτζος, κατά την ίδια χρονική περίοδο.
Το επώνυμο μάλλον ξεκινά στα Κύθηρα από παρωνύμιο και είναι πιθανόν να έχει σχέση με το ιταλικό επώνυμο Motta, γνωστό στην Κρήτη, που σημαίνει το γήλοφο, το σωρό από πέτρες ή άμμο.1 Μοτός και μοτόν επίσης σημαίνει νήματα λινού υφάσματος, τα οποία χρησιμοποιούνται στις πληγές (γάζα). Δεν έχει διαπιστωθεί πάντως κάποια σχέση είτε με τη μία είτε με την άλλη έννοια, έτσι ώστε η ετυμολογία του επωνύμου πα-ραμένει αβέβαιη.
Με τη μορφή Μότα το επώνυμο είναι γνωστό από το 1392, οπότε αναφέρεται ο Βερτρανάτος Μότα, μέλος της Ναυαραίας εταιρείας.2 Φυσικά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι το επώνυμο αυτό έχει σχέση με το Μότης των Κυθήρων. Στην Κρήτη υπάρχει τοπωνύμιο «στου Μότητη Στέρνα», που δηλώνει παρουσία και του επωνύμου, ενώ αναφέρεται και ένας ταγματάρχης το 1667 με το όνομα Battaglia Motta. Στην Κρήτη επίσης αναφέρεται επώνυμο Μότης παλαιότερα, αλλά και Μοτάκης(Ρέθυμνο)· και στη Ζάκυνθο το 1640 οικογένεια Μότα, χωρίς να είναι γνωστή η καταγωγή της και άλλη από τη Βενετία εκεί το 1683.3
Στα Κύθηρα αναφέρεται το Μότης ως παρωνύμιο από το 1628, που εμφανίζεται σε συμβόλαιο ένας Γεώργιος Μασσέλος Μότης.4 Το 18ο αι. υπάρχουν πολλές αναφορές στα Λογοθετιάνικα (Πρινιάδικα), όπου πολλά άτομα εμφανίζονται με τα επώνυμα Μότης (Moti) και Μοτάτζος (Mottazzo). Αυτά ανήκουν ουσιαστικά στην ίδια οικογένεια και είναι πολύ πιθανόν το Μότης να δημιουργεί το Μοτάτζος με ιταλικό υποκορισμό. Το –τσος (–τζος) είναι συνηθισμένη κατάληξη ενετικών επωνύμων.5 Το 1753 αναφέρονται οι Jani Moti di Nicoloκαι Nicolo Moti q. Dimitri και το 1721 ο DimitriMottazzo.6 Η ταύτιση του Μότης με το Μοτάτζος είναι εύκολη άν συγκριθούν οι οικογένειες των απογραφών.7 Εκτός όμως από αυτή την απόδειξη υπάρχουν και άλλες από συμβόλαια, με πιο χαρακτηριστικό ένα του 1780 που αναφέρει ένα Γιάννη Μοτάτζο π. Νικολό και, λίγο παρακάτω με αναφορά στον ίδιο, «ο αυτός Μότης».8 Το Μότης και Μοτάτζος της περιοχής Λογοθετιανίκων είναι παρωνύμιο κλάδου της οικογενείας Πρινέα, κυρίαρχης οικονομικά οικογενείας στην περιοχή.9 Η σχέση επιβεβαιώνεται από συμβόλαιο των ετών 1745 (ΝικολόςΠρινέας π. Δημήτρη Μοτάτζο), 1770 (Ιωάννης ΠρινέαςΜότης π. Νικολό), 1777 (Janni Prinea q. NicoloMottazzo, που είναι ο ίδιος με τον προηγούμενο) και του 1783 (Ιωάννης Πρινέας του Νικολό Μότη και Νικολού Πρινέα Μότη).10 Το 1771 αναφέρεται και ο τύπος Μοτάκης, που δεν αναφέρεται άλλη φορά στα Κύθηρα (Jani Motachi q. Nicolo).
Η χρήση επωνύμων άλλων περιοχών ως παρωνυμίωνστα Κύθηρα είναι γνωστή σε πολλές περιπτώσεις και φαίνεται ότι και το Μότης υπάγεται στην ίδια κατηγορία. Η αναφορά του Μότης ως παρωνυμίου κλάδου της οικογενείας Μασσέλου το 17ο αι. επιβεβαιώνει τα παραπάνω. Το παρωνύμιο στην οικογένεια Μασσέλουδεν αναφέρεται πάντως σε άλλη περίπτωση.
Στις αρχές του 20ού αι. ένας Π. Μώτης είναι αντιπρόεδρος του Δ.Σ. στην Κυθηραϊκή Αδελφότητα της Σμύρνης11. Αργότερα το επώνυμο αναφέρεται στην κυθηραϊκή διασπορά των ΗΠΑ και της Αυστραλίας, στην οποία υπάρχουν και σήμερα πολλές οικογένειες κυθηραϊκής καταγωγής με το επώνυμο αυτό. Στα Κύθηρα το επώνυμο σήμερα αναφέρεται σε μία οικογένεια στο νησί και άλλη μία από τον ίδιο κλάδο στην Κέρκυρα.
Σημειώσεις
1. Κρητικά επώνυμα, σελ. 243.
2. Αντ. Ρούβιο -Υ- Λιουκ, Περί των Καταλανικών φρουρίων της Hπειρωτικής Eλλάδος,Aθήναι 1991, σελ.
22.
3. Kρητικά επώνυμα, σελ. 243.
4. Δικαιοπρακτικά και άλλα, σελ. 134.
5. Kρητικά επώνυμα, σελ. 51.
6. Απογραφές Kυθήρων, Γ 1167, Γ 1199, Α 930.
7. Ό.π., Α 937, Γ 1168, Α 930β, Γ 1200.
8. Προσωπικό Αρχείο Παν. Μότη.
9. Βλ. επώνυμο Πρινέας.
10. Προσωπικό αρχείο Παν. Μότη.
11. Κυθηραϊκή Επετηρίς, Β΄, σελ. 38.
Συμπληρωματικά στο επώνυμο Μότης
Εμμ. Π.Καλλίγερος
Η δυσκολία ερμηνείας της λέξης Μότης και η σπάνια αναφορά του επωνύμου αυτού στα Κύθηρα επιβεβαιώνει μεν ότι ξεκίνησε από παρωνύμιο, όμως αυτό έχει εντελώς διαφορετική αφετηρία από όσα αναφέραμε στην α’ έκδοση των Επωνύμων. Η παρατήρηση για τον εντοπισμό σε αρκετές περιπτώσεις του προσδιορισμού «μότης» δίπλα από διάφορα επώνυμα διευκρινίζεται τώρα ότι δεν ήταν από αναφορά ενός απλού παρωνυμίου, αλλά επρόκειτο για έναν προσδιορισμό αξιώματος, η συχνή αναφορά στο οποίο οδήγησε στο να θεωρείται παρωνύμιο και δημιούργησε τελικά και το επώνυμο. Στη λύση στο γρίφο έδωσε ο εντοπισμός σε νοταριακό έγγραφο μίας αναφοράς για έναν Βαλέντε Χανιώτη και το χαρακτηρισμό του ως «μότη του Μυλοποτάμου». Έχοντας υπ’ όψιν αναφορές για Μασσέλο-Μότη και Πρινέα-Μότη (από κλάδο της οικογενείας αυτής έχουμε και τη σημερινή οικογένεια Μότη των Κυθήρων) οδηγηθήκαμε στην αναζήτηση κάποιου αξιώματος. Πράγματι, το μότης δεν είναι τίποτα άλλο από τον εκπρόσωπο κάθε χωριού, ο οποίος δεν εξελέγετο, αλλά ετοποθετείτο από τις Ενετικές αρχές για να εκπροσωπεί το χωριό. Το αξίωμα φαίνεται να δινόταν με χρονική θητεία και η εκπροσώπηση να αφορούσε συγκεκριμένα θέματα, καίτοι, τουλάχιστον όσον αφορά τα Κύθηρα, δεν έχουμε αναφορές για τα όρια των αρμοδιοτήτων και της εκπροσώπησης του συγκεκριμένου αξιωματούχου. Η λέξη προέρχεται, πάντως, από το αξίωμα του ομότη (από το emoti–mot(t)ti–omoti και αυτό από το ομνύω) άρα ομότης= ο ορκιζόμενος, ορκωτός. Κάθε χωριό είχε τον ομότη του και αυτός είναι ο λόγος που βρίσκαμε το μότης δίπλα από επώνυμα χωρίς να φαίνεται σαφώς αν ήταν παρωνύμια, όπως τελικά και δεν ήταν, αλλά απλά προσδιορισμός ενός αξιώματος. Με την πάροδο των χρόνων κατά την ενετοκρατία οι μότες έπαψαν να ονομάζονται έτσι, πιθανόν να άλλαξαν και τα καθήκοντά τους και ονομάζονταν κουμέσοι, προεστοί ή πρωτόγεροι. Από αυτό το αξίωμα πάντως έχουμε τώρα το επώνυμο Μότης με τη μικρή διάδοση στα Κύθηρα και επίσης περιορισμένη διάδοση στη διασπορά, ιδίως στην Αυστραλία.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία ΚυθηραϊκώνΜελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από: KytherianAssociation of Australia, Kyhterian World HeritageFund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητονότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.
Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκάβιβλιοπωλεία.
Kythira Online
