Το επώνυμο “Μουλός”

Τα στοιχεία που είχαμε για το επώνυμο αυτό έδειχναν ότι αποτελούσε παρωνύμιο του Λογοθέτης. Όπως είχαμε σημειώσει στα ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ η περίπτωση των επωνύμων στα Λογοθετιάνικα, πολλά από τα οποία “μετανάστευσαν” και στον Καραβά έχουν ακόμη αρκετά κενά, καθώς τα περισσότερα φέρονται ως παρωνύμια του βασικού επωνύμου Λογοθέτης, κάτι που προκύπτει από την έρευνα ότι είναι σωστό, εξακολουθεί όμως να είναι άγνωστο σε πόση έκταση εμφανίζεται αυτό το φαινόμενο και πόσα επώνυμα αφορά. Μία παρόμοια περίπτωση είναι και το Μουλός για το οποίο όμως εμφανίστηκαν στη συνέχεια ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία από την Παλιόχωρα, που έδωσαν νέα τροφή στην έρευνα, την οποία μπορείτε να διαβάσετε στη συνέχεια του αφιερώματος από το σχετικό λήμμα στο βιβλίο μας ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ.

ΜΟΥΛΟΣ Ι.
Αρκετά διαδεδομένο επώνυμο παλαιότερα, με περιορισμένη όμως διάδοση σήμερα, αλλά συνεχή παρουσία στα Κύθηρα και τη διασπορά τους.
Το επώνυμο είναι γνωστό σε πολλές περιοχές της Ελλάδος και έχει τη ρίζα του στην ιταλική λέξη mulo (= νόθος).1 Αρχικά χρησιμοποιείται ως παρωνύμιο, από αυτά που δηλώνουν ψυχική ή πνευματική ιδιότητα.2 Για τις περιοχές που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τα Κύθηρα, οι αναφορές στο επώνυμο είναι πολύ παλιές. Το 1299, στη Συνθήκη Ενετών-Καλλέργη, περιλαμβάνεται μεταξύ των απελευθερωθέντων βιλάνων ένας Vassili Mulo (o.v. militia de Cayfatis).3 Το 1686 αναφέρεται σε ληξιαρχική πράξη στη Βενετία ο Γεώργιος Μαρίας του π. Νικολάου Μουλό από την Κρήτη (εδώ διακρίνεται καθαρά ότι πρόκειται για παρωνύμιο που δηλώνει το νόθο). Εκτός από την Κρήτη4 όμως, το επώνυμο εμφανίζεται και στην Πελοπόννησο. Τα επώνυμα Μουλός και Μούλος αναφέρονται στις αρχές του 18ου αι. Μεταξύ άλλων και ένας Νικόλαος Μουλός.5
Στα Κύθηρα το Μουλός εμφανίζεται ως παρωνύμιο στα τέλη του 17ου-αρχές του 18ου αι. και φαίνεται ότι κι εδώ ξεκίνησε δηλώνοντας αρχικά την ιδιότητα και παρέμεινε στη συνέχεια ως επώνυμο ενός κλάδου της οικογενείας Λογοθέτη στα Λογοθετιάνικα, της οποίας παρουσιάστηκε αρχικά ως παρωνύμιο. Είναι γνωστό ότι κατά την ενετοκρατία ήταν κοινωνική μάστιγα το φαινόμενο των νόθων, κανόνας από τον οποίο δεν ξέφυγαν τα Κύθηρα. Στις απογραφές της εποχής είναι δεκάδες οι περιπτώσεις αναφοράς σε νόθα, που αναφέρονται ως mulo ή fisicale. Ως παρωνύμιο το Μουλός αναφέρεται σε αρκετές περιπτώσεις και ο συσχετισμός του με το Λογοθέτης είναι ευχερής. Αναφέρονται ενδεικτικά οι Thodori Logotheti Mulo di Costadi (1721, ενορία Αγ. Μηνά στα Λογοθετιάνικα), Mina Logotheti q. Giorgi Mulo (1724), Manoli Logotheti Mulo, Todori Logotheti di Manoli Mulu6 κ.ά. Το 18ο αι. το Μουλός, είτε ως επώνυμο είτε ως παρωνύμιο, έχει δεκάδες αναφορές, γεγονός που δικαιολογεί τα πολλά παρωνύμια της περιοχής, λόγω των συνωνυμιών που προκύπτουν. Το βαφτιστικό Μηνάς, χαρακτηριστικό της οικογενείας Λογοθέτη, ακολουθεί και στους Μουλούς και επιβεβαιώνει τη σχέση, αν και οι αναφορές στις απογραφές είναι σαφείς και δεν υπάρχουν αμφιβολίες για την προέλευση του επωνύμου. Το 1799 ο ιερέας Γεώργιος Μουλός είναι μεταξύ αυτών που υπογράφουν τα έγγραφα τα σχετικά με το αίτημα των χωρικών για ελευθερία και δικαιοσύνη.7

Το επώνυμο αναφέρεται και από την τοπική λαϊκή μούσα ανάμεσα σ’ αυτά της περιοχής που χαρακτήριζαν δύστροπους ανθρώπους. Έλεγαν: Φίλο μην κάνεις το Μουλό, ούτε γαμπρό Πρινέα, και Λαχανά συμπέθερο, είναι κακή γενέα!8

Το επώνυμο συνεχίζει να παρουσιάζεται συνεχώς στα Κύθηρα από το 18ο αι. μέχρι σήμερα και αναφέρεται σχεδόν σε όλους τους χώρους της κυθηραϊκής διασποράς, με πιο σημαντική παρουσία αυτήν στην Αυστραλία, όπου από το β΄ μισό του 19ου αι. αναφέρονται οικογένειες Κυθηρίων με το επώνυμο Μουλός. Οι περισσότεροι Κυθήριοι με το επώνυμο αυτό στην Αυστραλία το έχουν μετατρέψει σε Mallos και το τελευταίο, ως επί το πλείστον, αφορά πλέον κυθηραϊκές οικογένειες της χώρας αυτής, οι οποίες έφεραν πριν το επώνυμο Μουλός. Από την Αυστραλία προερχόταν και ο καθηγητής σε βρετανικά πανεπιστήμια John Mallos, που πέθανε πρόσφατα.
Στα Κύθηρα σήμερα το επώνυμο αναφέρεται στα Λογοθετιάνικα και στον Ποταμό, ενώ και στην Αθήνα υπάρχουν πολλές κυθηραϊκές οικογένειες με το επώνυμο αυτό.

Στη συνέχεια παρατίθεται το κείμενο από το Συμπλήρωμα στα Κυθηραϊκά Επώνυμα.

ΜΟΥΛΟΣ ΙΙ
Το επώνυμο αυτό είχαμε θεωρήσει αρχικά ως παρωνύμιο του Λογοθέτης, καθώς έτσι εμφανιζόταν στις απογραφές του 18ου αι., ενώ δεν είχε εντοπισθεί σε καμία παλαιότερη πηγή, παράλληλα δε ήταν εντοπισμένο μόνο στην περιοχή των Λογοθετιανίκων, κάτι που συνέτεινε στην εκδοχή του παρωνυμίου. Και αυτό μεν μπορεί τελικά και να είναι ακριβές, όσον αφορά το συγκεκριμένο κλάδο, όμως το επώνυμο με αυτή τη μορφή είναι σίγουρα γνωστό ήδη από το 15ο αι., όπως προκύπτει από τις πηγές της εποχής. Μάλιστα ο σαφής προσδιορισμός του Νικόλα Μουλού ως βιλλάνου των Βενιέρ σε κατάλογο των ετών 1444-1447 δίνει με σχετική βεβαιότητα άλλο χρονικό ορίζοντα στον εντοπισμό του επωνύμου στα Κύθηρα τοποθετώντας τον πριν από την ενετική κατάκτηση, καθώς είναι γνωστό ότι με την
εμφάνιση των Ενετών κατακτητών κατά τις σταυροφορίες όσοι κάτοικοι βρέθηκαν στο νησί εξέπεσαν στην τάξη των παροίκων. Έτσι και με τους Μουλούς ή τουλάχιστον με έναν κλάδο τους στα Κύθηρα, έχουμε την σημαντική πιθανότητα να πρόκειται για Βυζαντινή οικογένεια των Κυθήρων, όπως και πολλές άλλες ακόμα. Το αν αργότερα έμεινε μόνο παρωνύμιο στην οικογένεια Λογοθέτη μάλλον ελάχιστη σημασία έχει, αφού η βεβαιωμένη παρουσία του στα Κύθηρα μερικούς αιώνες ενωρίτερα είναι αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία στην έρευνα. Αδιευκρίνιστο επίσης παραμένει αν το επώνυμο που ανιχνεύεται στην Κρήτη στα μέσα του 16ου αι128 έχει σχέση με τα Κύθηρα ή πρόκειται για ξεχωριστό κλάδο.

Σημείωση: Από το πρώτο κείμενο έχουν παραλειφθεί οι σημειώσεις. Όποιοι επιθυμούν να έχουν τα σχετικά βιβλία με τις παραπομπές και τη Βιβλιογραφία, καθώς και με τα ενδιαφέροντα στοιχεία της Εισαγωγής, μπορούν να απευθύνονται στην Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών, Θεμιστοκλέους 5 Αθήνα. (Βλ. την ιστοσελίδα της στον παρόντα ιστότοπο)