Το επώνυμο “Χανιώτης”

Επώνυμο από τα παλαιότερα στα Κύθηρα με διάδοση σε δύο κυρίως χωριά του νησιού, τα Μητάτα και το Μυλοπόταμο.

Το επώνυμο είναι πατριδωνυμικό και σημαίνει τον προερχόμενο από τα Χανιά της Κρήτης. Το επώνυμο είναι παλαιότατο και μαρτυρείται στην Κρήτη από το 14ο αι.

Εκεί το επώνυμο δημιουργείται από εσωτερική μετακίνηση, οπότε, σε ένα άλλο μέρος της Κρήτης, ένας που εγκαθίσταται εκεί, αλλά έχει καταγωγή από τα Χανιά, αποκαλείται Χανιώτης, που τελικά γίνεται και το επώνυμό του. Το ίδιο συμβαίνει και για τους καταγόμενους από τα Χανιά και εγκαθίστανται σε άλλη περιοχή της χώρας, όπου παίρνουν το επώνυμο Χανιώτης από το πατριδωνύμιο, χάνοντας το αρχικό τους επώνυμο.

Η παλαιότερη μαρτυρία για το επώνυμο στην Κρήτη είναι από το 1339, οπότε αναφέρεται σε συμβόλαιο η Kerana σύζ. Iacobi Chanioti.1 Από το 1368 έως το 1382 υπάρχουν πολλές αναφορές σε νοταριακά έγγραφα με το επώνυμο.2 Μέχρι το 16ο αι., όταν το επώνυμο εμφανίζεται και στα Κύθηρα, οι αναφορές από την Κρήτη είναι αρκετές.3 Στα Κύθηρα οι πρώτες αναφορές εμφανίζονται κατά τα έτη 1564-1565 και, αν ληφθούν υπόψη οι περιοχές όπου οι αναφερόμενοι σε σχετικά συμβολαιογραφικά έγγραφα έχουν περιουσίες τότε η κατοίκηση των οικογενειών με το επώνυμο αυτό, είναι από την εποχή αυτή στα Μητάτα και το Μυλοπόταμο, δηλ. ίδιες με τις σημερινές.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ένα συμβόλαιο του 1564 για έναν Χανιώτη που έχει κτήματα στα Μητάτα.4 Αυτός είναι δυνατόν να ταυτισθεί με το Νικόλαο Μαμουνά, Χανιώτη, που αναφέρεται σε άλλα νοταριακά έγγραφα της ίδιας εποχής.5 Σ’ αυτή την περίπτωση έχουμε μία από τις ελάχιστες περιπτώσεις που ανιχνεύουμε το αρχικό επώνυμο μέσα από ένα πατριδωνυμικό, αφού ο Χανιώτης αυτός έφερε το επώνυμο Μαμουνάς και τον αποκαλούσαν Χανιώτη λόγω της καταγωγής του. Σύμφωνα με αυτήν την υπόθεση, οι Χανιώτες των Μητάτων πρέπει να κατάγονται από τους Μαμουνάδες των Χανίων και η εγκατάστασή τους στα Κύθηρα δεν πρέπει να ήταν παρά σχετικά πρόσφατη, αφού αναφέρεται ακόμη σε έγγραφα το αρχικό επώνυμο, πριν αυτό εγκαταλειφθεί και υιοθετηθεί το πατριδωνύμιο. Το αν το Μαμουνάς αυτό έχει σχέση με το γνωστότατο επώνυμο της Μονεμβασίας Μαμωνάς δεν είναι γνωστό, ούτε υπάρχουν σχετικά στοιχεία. Κάτι τέτοιο όμως δεν πρέπει να αποκλεισθεί δεδομένων των στενών επαφών και σχέσεων της Μονεμβασίας με την Κρήτη αυτήν την εποχή, καθώς η πρώτη έχει πέσει στα χέρια των Τούρκων λίγα χρόνια πριν (1540) και έχει στείλει και στην Κρήτη σημαντικό αριθμό προσφύγων.

Εκτός από την παραπάνω περίπτωση, που είναι και η πιο ενδιαφέρουσα για τη μελέτη του επωνύμου στα Κύθηρα, υπάρχουν πολλές ακόμα αναφορές το 16ο αι. π.χ., για τους Γεώργη Χανιώτη του καλόγερου, Μανούσο Χανιώτη και Μιχάλη του Νικόλα.6 Ο τελευταίος αναφέρεται να έχει περιουσία στο Μυλοπόταμο7 και δεν είναι γνωστό αν συνδέεται με τον αναφερθέντα Νικόλαο Μαμουνά, οπότε τεκμηριώνεται σχέση των οικογενειών του Μυλοποτάμου και των Μητάτων. Το 1583 αναφέρεται και ένας υπάλληλος από την Κρήτη με το όνομα Zuanne Chaniotti.8

Στο 18ο αι., στις απογραφές της εποχής, επιβεβαιώνεται ότι στο νησί αναπτύσσονται ταυτόχρονα δύο παράλληλοι κλάδοι με το επώνυμο, αυτός του Μυλοποτάμου και εκείνος των Μητάτων.9 Μερικά βαπτιστικά του Μυλοποτάμου (Giacumo) συμπίπτουν με αυτά των Μητάτων, έτσι που να προστίθεται ένα ακόμη στοιχείο που συνηγορεί στην πιθανή παλαιότερη σχέση των οικογενειών στα δύο χωριά.

Όσον αφορά τη διασπορά, το επώνυμο αναφέρεται τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Αυστραλία. Σήμερα υπάρχει οικογένεια από τα Κύθηρα και στη Νότιο Αφρική. Στα Κύθηρα υπάρχουν σήμερα οικογένειες και στα Μητάτα και στο Μυλοπόταμο, ενώ ο κλάδος των Λογοθετιανίκων έχει καταγωγή από το Μυλοπόταμο. Στην Αθήνα υπάρχουν αρκετές οικογένειες με το επώνυμο και κυθηραϊκή καταγωγή.

Σημειώσεις

1. Franciscus de Cruce, σελ. 169.
2. Régestes, σελ. 81, 145, 177, κ.α.
3. Τα εθνικά ονόματα, σελ. 195, 196.
4. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 90.
5. Ό.π., σελ. 68.
6. Ό.π., σελ. 123, 124, 126, 127, 223, 225, 252.
7. Ό.π., σελ. 126.
8. Βενετική παρουσία, σελ. Ι 277.
9. Απογραφές Kυθήρων, ενδ. Μητάτα Α 733, Γ 823, Μυλοπόταμο, Α 610, Ε 807.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.