Το επώνυμο “Χαραμουντάνης”

Το επώνυμο αυτό, το οποίο ήταν παλαιότερα ευρύτερα διαδεδομένο στα Κύθηρα, δημιουργεί αρκετά προβλήματα στην έρευνα, ιδίως όσον αφορά την ετυμολογία του. Δεν υπάρχει καμία βεβαιότητα για τη σημασία του επωνύμου και οι προτάσεις που έγιναν στο παρελθόν1 είναι εξαιρετικά επισφαλείς. Θα μπορούσε να είναι παρωνύμιο, που έχει σχέση με το Καραμούντης,2 δεν πιστοποιείται όμως από πουθενά συσχετισμός με αυτό, ούτε επίσης φαίνεται το Χαραμουντάνης να μοιάζει για παρωνύμιο. Εξάλλου όλες οι ενδείξεις οδηγούν σε πολύ νεότερη εμφάνιση του επωνύμου Χαραμουντάνης. Το ίδιο απίθανη πρέπει να θεωρηθεί η προέλευση από το τουρκικό επώνυμο Καραντουμάνης (σύνθετο από το καρα=μαύρος και το duman=καπνός).3 Το πρώτο συνθετικό του επωνύμου θα μπορούσε να προέρχεται από το ουσ. χαρά, όσο και από το τουρκικό καρά. Είναι γνωστό ότι το αρχικό Κ μετατρέπεται σε Χ σε πολλές εγγραφές ελληνικών επωνύμων στην ιταλική, όπου η απόδοση του Χ γίνεται συνήθως με το Ch, αλλά και το C.4 Έτσι θα πρέπει να θεωρηθεί πιθανότερη η προέλευση του επωνύμου από το ουσιαστικό χαρά και το επώνυμο Μουντάνης ή Μούντανος, που αποτελούν γνωστά επώνυμα της Μάνης,5 απ’ όπου είναι πιθανόν να προέρχεται και το επώνυμο Χαραμουντάνης.

Κατά τη Βυζαντινή εποχή αναφέρεται ο Οικουμενικός Πατριάρχης Νικήτας Β΄ ο Μουντάνης (1186-1189). Από το επώνυμο Μουντάνης έλαβε την ονομασία του το χωριό Μουντανίστικα της επαρχίας Οιτύλου. Το Μουντάνης πιθανόν να έχει σχέση με το λατ. mons (βουνό), από το οποίο και το ομόσημο αγγλικό mountain. Δεν αποκλείεται και σχέση με το μουνταίνω (από το μουντός).

Η πρώτη εμφάνιση του επωνύμου τώρα αναφέρεται στην Κρήτη, σε κατάλογο στρατευσίμων του 1536, στον οποίο αναγράφεται ο Minas Charamurantani (στη σχετική έκδοση6 αναφέρεται ως Χαραμουραντάνη, με μία συλλαβή περισσότερη, αλλά μάλλον αυτό οφείλεται σε αβλεψία, καθώς όλες οι αναφορές στο επώνυμο μιλούν για Χαραμουντάνη και πουθενά δεν υπάρχει αναφορά για Χαραμουραντάνη). Ο προαναφερθείς Μηνάς Χαραμουντάνης είναι 28 ετών το 1536, άρα έχει γεννηθεί στις αρχές του 16ου αι., Την ίδια περίπου εποχή, στα μέσα του 16ου αι., έχουμε πολλαπλές αναφορές στο επώνυμο και στα Κύθηρα, όπου μάλιστα αναφέρεται και ένας μαστρο Μηνάς Χαραμουντάνης του Πέτρου,7 το 1565. Όπως έχει τονισθεί και αλλού, τα βαφτιστικά αποτελούν σημαντικό στοιχείο της έρευνας στην αναζήτηση των σχέσεων μεταξύ των επωνύμων. Την εποχή αυτή οι σχέσεις των Κυθήρων με την Κρήτη είναι, όπως σ’ όλη την ιστορία άλλωστε, στενές, ώστε να μην αποκλείεται ή ο πρώτος των παραπάνω να έχει κυθηραϊκή καταγωγή ή ο δεύτερος κρητική, ενώ δεν πρέπει να θεωρηθεί καθόλου απίθανη και η σχέση των δύο. Η υπόθεση ισχυροποιείται από τη διαπίστωση ότι μεταξύ των ετών 1560-1565 ανιχνεύονται στα Κύθηρα άνω των 15 οικογενειών με το επώνυμο Χαραμουντάνης, γεγονός που επιτρέπει να συμπεράνουμε ότι το επώνυμο βρίσκεται στο νησί πολύ ενωρίτερα και τουλάχιστον από το 15ο αι. Όσον αφορά την εμφάνιση του επωνύμου στο νησί από χωροταξική άποψη, ένας έλεγχος των συμβολαίων του 16ου αι. δείχνει ότι οικογένειες με το επώνυμο αυτό έχουν περιουσίες στις περιοχές Λειβαδίου, Μανιτοχωρίου και Αλεξανδράδων, άρα στο Νότιο τμήμα του νησιού.

Τον επόμενο, 17ο αι., το επώνυμο εξακολουθεί να ανιχνεύεται κανονικά στα Κύθηρα. Ο ιερέας Δημήτριος Χαραμουντάνης του ποτέ Νικολάου αναφέρεται σε συμβόλαια στις αρχές του αιώνα.8 Ο ίδιος αναφέρεται ως μάρτυρας σε συμβόλαιο πώλησης αμπελιού,9 το 1624. Το 1630, πάλι σε πώληση αμπελιού, αναφέρεται μάρτυρας ο, επίσης ιερέας, Εμμανουήλ Χαραμουντάνης10 σε συμβόλαιο για τη θέση Βαθιά Λαγκάδα.

Τον ίδιο αιώνα πάντως υπάρχουν και αναφορές του επωνύμου και στην Κρήτη, κάτι που δείχνει ότι υπάρχει παράλληλα και στα δύο νησιά. Το 1630 ο Μανέας Χαραμουντάνης του ποτέ Νικολάου αναφέρεται ότι κατάγεται από την Ξεροκαμάρα.11 Το 1666 σε ληξιαρχική πράξη στη Βενετία αναφέρεται η Καλή Χαραμουντανοπούλα από την Κρήτη,12 ενώ το 1683 βρίσκουμε στην Κρήτη τους papa Nicolo Caramuntani και τους Zorzi, Maria και Elena Caramuntani.13 Στη Βενετία όμως έχουμε αποδεδειγμένη παρουσία και κυθηραϊκών οικογενειών με το επώνυμο Χαραμουντάνης. Αναφέρεται το 1749 ο ιερέας Ιωάννης Χαραμουνδάνης14 «εκ πατρίδος Κυθήρων» σε συστατική επιστολή για διενέργεια εράνου, καθώς είχε παραμείνει σκλάβος παλαιότερα των κουρσάρων της Μπαρμπαριάς και είχε ανάγκη συνδρομής. Στη Βενετία επίσης αναφέρεται το 1787 ο γάμος της Γρηγορίας Χαραμουντάνη του ποτέ Νικολάου εκ Κυθήρων με τον Αναστάσιο Κοκογίνη από την Ιθάκη με κουμπάρο τον Σπυρίδωνα Κονόμο15 (Κυθήριο;). Το 1754 αναφέρεται επίσης στη Βενετία ο Βιτσέντζος Χαραμουντάνης,16 χωρίς ένδειξη καταγωγής.

Κατά το 18ο αι. το επώνυμο στα Κύθηρα εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερη παρουσία στο νότιο τμήμα του νησιού (Αλεξανδράδες, Κοντολιάνικα κ.λπ.), αλλά τώρα υπάρχει παρουσία και στο βόρειο τμήμα, στο χωριό Κυπέρι (σημερινά Φριλιγκιάνικα). Αναφέρονται ενδεικτικά από την εποχή αυτή οι Giorgi Caramuntani q. Cosma, Nicolo Caramuntani q. Micali και Nicolo Caramuntani q. Todorin.17

Στις αρχές του 19ου αι ο Βρετός Χαραμουντάνης του Σταυριανού από τα Φριλιγκιάνικα λαμβάνει τίτλο ευγενείας.18 Λίγο αργότερα αναφέρεται και ο νοτάριος στο Μυλοπόταμο Ιωάννης Χαραμουντάνης του Σταυριανού.19

Το επώνυμο ανιχνεύεται στην κυθηραϊκή διασπορά της Σμύρνης20 και της Αιγύπτου.21 Ο Σταύρος Χαραμουντάνης, που το 1887 είναι επίτιμο μέλος της Κυθηραϊκής Αδελφότητος Σμύρνης, εγκαθίσταται αργότερα στην Αίγυπτο.22 Στη Σμύρνη αναφέρεται κλάδος της οικογενείας του προαναφερθέντος Βρ. Χαραμουντάνη, η οποία ανοίγει το γνωστό ζαχαροπλαστείο «Κορίνα». Από αυτό ο Χαραμουντάνης έστελνε κάθε χρόνο, στην επίσημη εορτή του σουλτάνου, μία τεράστια τούρτα, που ήταν διακοσμημένη με πραγματικές χρυσές λίρες. Από την Αίγυπτο ένας κλάδος βρίσκεται στην Αυστραλία, ενώ και στις ΗΠΑ υπάρχει κυθηραϊκή οικογένεια με το επώνυμο αυτό από τη Χώρα. Στα Κύθηρα υπάρχουν απόγονοι οικογενειών από τη Χώρα και τα Φριλιγκιάνικα, το επώνυμο όμως έχει εκλείψει λόγω έλλειψης αρρενογονίας. Στην περιοχή των Αθηνών υπάρχουν λίγες οικογένειες με κυθηραϊκή καταγωγή από την κυθηραϊκή διασπορά της Σμύρνης. Η αρχική εγκατάσταση μετά τη μικρασιατική καταστροφή αναφέρεται ότι έγινε στην Κρήτη και από εκεί κάποιες οικογένειες βρέθηκαν στην Αθήνα, όπου εξακολουθούν να ανιχνεύονται.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Εμμ. Καλλίγερος, εφημ. Κυθηραϊκά, φ. 83, Ιούνιος 1995, σελ. 6.
2. Αναφέρεται τον 9ο αι. ο Καραμών ή Καραμούντης, εμίρης της Ταρσού, από τον G. Schlumberger. Βλ. περιοδικό OIL, 119, σελ. 43.
3. Ακόμη μία υπόθεση θα μπορούσε να διατυπωθεί, να προέρχεται το επώνυμο από το Ραμαντάν, Αραμαντάν και με παραφθορά και προσθήκη συμφώνου στην αρχή Χαραμαντάν, Χαραμαντάνης, Χαραμουντάνης. Όμως όλα αυτά αποτελούν υποθέσεις, καθώς δεν υπάρχει ασφαλής ερμηνεία ή κοινά αποδεκτή πρόταση.
4. Η παρά τω Trivan απογραφή, σελ. 44.
5. Kόμης, Βενετικά κατάστιχα Mάνης- Mπαρδούνιας, σελ. 56.
6. Κατάλογος στρατευσίμων, σελ. 298.
7. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 221, 281 και αλλού.
8. Ι.Α.Κ., Kατάστιχο νοταρίου Δημ. Φάναρη.
9. Δικαιοπρακτικά και άλλα, σελ. 131.
10. Ό.π., σελ. 136.
11. Aν. Παπαδία-Λάλα, Ευαγή και νοσοκομειακά ιδρύματα, σελ. 57.
12. Ληξιαρχικά βιβλία, σελ. 14.
13. Μέρτζιος, Δύο κατάλογοι, Κρητικά Χρονικά 25 (1975).
14. Μαλτέζου, Η Βενετία των Ελλήνων, σελ. 465.
15. Ληξιαρχικά βιβλία, σελ. 200.
16. Ό.π., σελ. 204.
17. Απογραφές Kυθήρων, Α΄, σελ. 248 (Γ΄240 Άγιοι Πάντες Αλεξανδράδων), Α΄, σελ. 266 (Γ΄ 479 Ενορία Παναγίας Κοντολιανίκων) και Α΄, σελ. 308 (Γ΄ 941, Ενορία Αγίας Τριάδος Κυπέρι). Γενικά βλ. ευρετ. Γ΄, σελ. 33 με πολλές αναφορές στο επώνυμο.
18. Ζητήματα Eπτανησιακής κοινωνικής ιστορίας, Α΄, σελ. 215. Το «πριβιλέγγιο της αρχοντίας του Βρετού Χαραμουντάνη» σώζεται στο προσωπικό αρχείο του Βρετού Κυπριώτη.
19. Βενετική παρουσία, σελ. Γ 35 και Γ 75.
20. Κυθηραϊκή παροικία, σελ. 383.
21. Εφημ. Kυθηραϊκή Aυγή, φ. 5, 1898.
22. Kυθηραϊκή Eπετηρίς, Α΄, σελ. 77.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.