Το επώνυμο “Φαρδούλης”

Ευρύτατα διαδεδομένο κατά το παρελθόν επώνυμο των Κυθήρων, το οποίο σήμερα έχει περιοριστεί σημαντικά.

Ετυμολογικά δεν είναι σαφής η προέλευσή του. Το πιθανότερο είναι να προέρχεται από το φαρδύς και με υποκορισμό φαρδούλης, όπως το παρεμφερές εννοιολογικά φαρδουλός (πρβλ. παχύς-παχουλός, αλλά και παχούλης, μακρύς-μακρουλός και μακρούλης). Υπάρχει και άποψη που πιθανολογεί το Φαρδούλης από το ιταλικό βαφτιστικό Faldo, συνηθισμένο στη Φλωρεντία.1

Το επώνυμο παρατηρείται στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στο Χάνδακα υπήρχε η μονή του Αγίου Γεωργίου του Φαρδουλάρη,2 που αναφέρεται από το 16ο αι. ως καθολική μονή. Από την Κρήτη είναι και η παλαιότερη μαρτυρία, η οποία μπορεί να έχει σχέση με το επώνυμο. Το 1378 αναφέρεται σε έγγραφο η Eleni Joh. Varduli.3 Το επώνυμο αυτό μπορεί να προέρχεται από το Βάρδα ή να είναι αρχική μορφή του Φαρδούλης .

Η επόμενη σαφής αναφορά στις πηγές είναι από τα Κύθηρα. Το 1666 υπογράφει την αναφορά προς την ενετική κυβέρνηση για την πείνα που θέριζε τότε το νησί και ένας Μανόλης Φαρδούλης.4 Πιθανόν και η παλαιότερη αναφορά του παρωνυμίου Φαρδάκλης, που εμφανίζεται σε συμβόλαια του 16ου αι., να ακολουθεί το επώνυμο Σοφιανός, να έχει σχέση με το επώνυμο.5 Αργότερα υπάρχει αναφορά σε έναν Ν. Φαρδούλη-Γλυτζό, το 1705,6 ενώ το 1726 ένας papa Gianni Fardulin είναι απεσταλμένος των cittadini και των villici (αστών και χωρικών) των Κυθήρων προς τις ενετικές αρχές και ζητά να γίνονται σεβαστά τα προνόμια των κατοίκων και να μην γίνονται αυθαιρεσίες σε βάρος τους.7

Στις απογραφές του 18ου αι. η οικογένεια Φαρδούλη είναι πολύκλαδη και απογράφεται στην Παντάνασσα, στον Ποταμό, και στον Άγιο Γεώργιο, στα Φαρδουλιάνικα, περιοχή που παίρνει το όνομά της από τους κατοίκους της. Η μεγάλη εξάπλωση του επωνύμου την εποχή αυτή δημιουργεί την ανάγκη των παρωνυμίων για διαχωρισμό, αφού υπάρχουν πολλές συνωνυμίες. Το 1721 για παράδειγμα υπάρχουν στον Ποταμό οκτώ (!) άτομα με το ονοματεπώνυμο Perro Farduli(n) (Πέτρος Φαρδούλης), χωρίς να υπολογίσουμε και τα πατρώνυμα.8 Από τα παρωνύμια του Φαρδούλης, τα Διακάκης, Καλογρίδης και Μπαβέας δημιουργούν τα γνωστά σήμερα επώνυμα.9 Το 1726 σε έγγραφο από τα Κύθηρα αναφέρονται να διαθέτουν κτήματα στις θέσεις Cufoschino και Liopira οι Dimitri Fandulino και papa Gianni Fradulin di Giorgi.10 Πρόκειται ασφαλώς για άτομα με το επώνυμο Φαρδούλης, των οποίων έχει γραφεί ή μεταφερθεί λανθασμένα το επώνυμο. Στις απογραφές του 18ου αι., εκτός από τον Ποταμό, υπάρχει και αναφορά του επωνύμου στα Φράτσια, στην ενορία Αγ. Παντελεήμονος, όπου το 1753 αναφέρεται ένας Nicolo Farduli q. Stavriano.11 Η παρουσία του επωνύμου στο χωριό συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Το 19ο αι. το επώνυμο συνεχίζει να έχει ζωηρή παρουσία και αναφέρεται και στις πρώτες αποδημίες στη Σμύρνη12 και την Αίγυπτο.13 Αργότερα το επώνυμο εμφανίζεται στις ΗΠΑ και την Αυστραλία, όπου αποδημούν πολλοί Κυθήριοι με το επώνυμο αυτό, και σήμερα οι Φαρδούληδες στην Αυστραλία είναι αρκετοί. Στα Κύθηρα το επώνυμο εξακολουθεί να υπάρχει στον Ποταμό και την Αγία Πελαγία, καθώς και στα Φράτσια. Και στην Αθήνα υπάρχουν πολλές οικογένειες με το επώνυμο αυτό και κυθηραϊκή καταγωγή. Κυθήριος ήταν και ο παγκοσμίου φήμης βαρύτονος Ιωάννης Ν. Φαρδούλης.14

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Κρητικά επώνυμα, σελ. 384.

2. Ασπ. Παπαδάκη, Ο επίσκοπος Χανίων G. Demezzo (1687-1688) Άνθη Xαρίτων, 1998, και Kρητικά επώνυμα, σελ. 384, 385.
3. Régestes, σελ. 207.
4. Ψαρράς, Πείνα στα Kύθηρα, σελ. 78.

5. Εμμ. Κασιμάτης, σελ. 62, 79, 140.

6. Βενετική παρουσία, σελ. Ι 271.

7. Αιτήματα και πραγματικότητες, Γ΄, σελ. 13.

8. Απογραφές Kυθήρων, Α 1042 Pero Farduli, A915 P.F. q. papa Nicola, A 915γ P.F. di Thodori, A 916β P.F. di Nicolo, A 917β, P.F. di Giorgi, A 918γ P.F. di Jani, A921 P.F. q. Dimitri Α924στ P.F. di Jani.
9. Στις απογραφές του 18ου αι. το επώνυμο Φαρδούλης αναφέρεται σε πολλές οικογένειες. Βλ. ευρετ., Γ΄, σελ. 60, 61.

10. Aιτήματα και πραγματικότητες, σελ. 14.

11. Απογραφές Kυθήρων, Γ 704.

12. Στη Σμύρνη αναφέρεται και ένας Αναστ. Φαρδούλης· βλ. Δημ. Ραυτάκης, Μνημονεύματα, Βιβλιόφιλος 2, σελ. 3.

13. Εφημ. Kυθηραϊκή Aυγή, Φ. 5/1898.
14. Ιστορία Kυθήρων, σελ. 114.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.