Το επώνυμο “Κανέλλης”

Κυθηραϊκό επώνυμο με μικρή διάδοση, για την ετυμολόγηση του οποίου έχουν διατυπωθεί δύο απόψεις: Κατά την πρώτη, το επώνυμο είναι ποιμενικό και λέγεται συνήθως για σκύλο ή πρόβατο με χρώμα κανέλλας.1 Το Κανέλλης, κατά τη δεύτερη άποψη, προέρχεται από το ουσιαστικό κανέλλα (από το ιταλικό canella, υποκοριστικό του cann=κάλαμος, που είναι το αρωματικό φυτό κινάμωμον). Από αυτό και τα ονόματα Κανέλλης, Κανέλλος και Κανέλλα.2

Το επώνυμο πρωτοεμφανίζεται στα Κύθηρα το 1784 με τη μορφή Κανελάκης και το 1788 με τη μορφή Κανέλλης. Στην ενορία της Αγίας Τριάδας στον Ποταμό αναφέρονται το 1784 οι Jani και Labrino Canelachi και το 1788 οι Gianni και Labrino Canelli.3 Με μία απλή σύγκριση διαπιστώνεται ότι οι οικογένειες είναι ίδιες και επομένως το Κανελάκης φαίνεται να γίνεται Κανέλλης στα Κύθηρα. Οι οικογένειες αυτές φθάνουν στο νησί με τους πρόσφυγες των Ορλωφικών από την Πελοπόννησο, αργότερα δε αναφέρεται να εγκαθίστανται στο Κουσουνάρι, ενώ η παράδοση αναφέρει ότι προέρχονται από τη Λεμονιά Αρκαδίας.4 Είναι γεγονός ότι την εποχή αυτή, μετά τα Ορλωφικά, ακολουθούν μεγάλες αναστατώσεις στην Πελοπόννησο, που αναγκάζουν εκατοντάδες οικογένειες να εγκαταλείψουν τις εστίες τους από τις τουρκικές διώξεις. Πολλές μάλιστα από αυτές φθάνουν στα Κύθηρα, όπου μερικές εγκαθίστανται μόνιμα.5 Για τον κλάδο από το Κουσουνάρι αναφέρεται ότι πειρατές που επέδραμαν στο χωριό αυτό αιχμαλώτισαν το Λάμπρο Κανέλλη, τον οποίο πούλησαν σκλάβο στο Αλγέρι, απ’ όπου όμως ελευθερώθηκε και επέστρεψε στα Κύθηρα.6 Το βαφτιστικό αυτό επιβεβαιώνει τη σχέση της οικογενείας με την οικογένεια των προσφύγων που αναφέρεται στις απογραφές, χωρίς να αποκλείεται να πρόκειται και για το ίδιο άτομο, καθώς, μετά το τέλος του 18ου αι., δεν αναφέρονται σημαντικές πειρατικές προσβολές στο νησί. Αν πρόκειται πάντως για το ίδιο πρόσωπο και αν είναι σωστή η ηλικία που αναφέρεται στις απογραφές, το 1788 θα πρέπει να ήταν 46 ετών και φυσικά το επεισόδιο να έγινε μετά το χρόνο αυτό. Το επώνυμο Κανέλλης είναι γνωστό στην Πελοπόννησο, και ειδικά στα ανατολικά παράλια του νομού Αρκαδίας. Εκτός όμως από αυτό υπάρχει και οικογενειακή παράδοση στα Κύθηρα, σύμφωνα με την οποία, ο κλάδος του Καραβά προέρχεται από το βαφτιστικό Κανέλλα, το οποίο έφερε ένας κλάδος της οικογενείας Μαυρογιώργη, από τον οποίο κατάγονται οι Κανέλληδες της περιοχής. Είναι γνωστό ότι τα μητρωνυμικά αφθονούν στα Κύθηρα, ενώ το επώνυμο Κανέλλης-Μαυρογιώργης αναφέρεται όντως σε συμβόλαια από τα τέλη του 19ου αι. (1894).7 Έτσι δεν αποκλείεται να υπάρχουν δύο διαφορετικοί κλάδοι, αυτός που κατάγεται από τους πρόσφυγες της Πελοποννήσου, που βεβαιωμένα βρίσκεται στα Κύθηρα από το 1784 και αυτός που κατάγεται από το παρωνύμιο της οικογενείας Μαυρογιώργη του Καραβά. Είναι άγνωστο αν παλαιότερα οι κλάδοι αυτοί είχαν κάποια σχέση, εκείνο όμως που είναι γνωστό είναι ότι όντως υπάρχουν σήμερα δύο κλάδοι με το επώνυμο Κανέλλης.

Στο τέλος του 19ου αι. αναφέρεται το επώνυμο στη Σμύρνη, όπου ο Γ. Κανέλλης είναι μέλος στο Δ.Σ. της εκεί Αδελφότητος των Κυθηρίων.8 Την ίδια εποχή αναφέρεται στον Πειραιά ο γιατρός παθολόγος Σ. Κανέλλης.9

Σήμερα υπάρχουν οικογένειες με το επώνυμο αυτό στην Αθήνα και κυθηραϊκή καταγωγή και από τους δύο κλάδους που αναφέρθηκαν παραπάνω. Oι οικογένειες αυτές διατηρούν περιουσίες και δεσμούς με τα Κύθηρα.

Σημειώσεις.

1. Στ. Ξανθουδίδης, Οικογενειακά επώνυμα Κρητών.
2. Ιστορία Εικονογραφημένη, φ. 288, Ιούνιος 1991, σελ. 128.
3. Απογραφές Kυθήρων, Ζ 1604, Ζ 1608, Η 1690, Η 1691.
4. Kυθηραϊκή ζωή, σελ. 323.
5. Πρόσφυγες, σελ. 83.
6. Kυθηραϊκή ζωή, σελ. 99.
7. Προσ. Αρχείο Γεωργ. Ευ. Κανέλλη.
8. Κυθηραϊκή Επετηρίς, Β΄, σελ. 38.
9. Ό.π., σελ. 86.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.