Το επώνυμο “Καστρίσιος”

Ένα από τα δύο-τρία παλαιότερα επώνυμα των Κυθήρων, το οποίο αποδεδειγμένα βρίσκεται στο νησί από τις αρχές του 14ου αι., μέχρι και σήμερα.

Ετυμολογικά προέρχεται από το λατινικό castrensis (castra=στρατόπεδο), που έγινε τίτλος στο Βυζάντιο με τον τύπο καστρήνσιος ή καστρήσιος, στρατιωτικό και πολιτικό, ιδιαίτερα δε εκκλησιαστικό οφφίκιο. Ο «επί της τραπέζης του δεσπότου ή της αυγούστης» ή καστρήνσιος βρίσκεται επικεφαλής ολόκληρης υπηρεσίας (υπουργίας), που εξασφαλίζει την τροφοδοσία, το μαγείρεμα και την παρουσίαση του γεύματος στο βασιλικό τραπέζι. Κατά τον Μαρτίνο Κρούσιο το Καστρίνσιος σημαίνει qui in liturgia tenet το κάστριον των θυμιαμάτων (τον κρατούντα εν λειτουργία το κάστριον). «Η λέξη συναντάται ως καστρίνσιος, καστρήνσιος και καστρίσιος εκ του λατινικού castrensis όπερ σημαίνει τον ανήκοντα εις στρατόπεδον ή τον υπηρετούντα εν φρουρά κάστρου ή τον καστροφύλακα. Ο καστρίνσιος καθιερώθη υπό της ορθοδόξου εκκλησίας ως αξίωμα απονεμόμενον εις τους κληρικούς, συνήθως εις τον διάκονον, σπανιώτερον εις τον πρεσβύτερον. Ο λαμβάνων το αξίωμα αυτό υποχρεούτο να διαφυλάττη την αρχιερατικήν στολήν να παραθέτη αυτόν κατά την ώραν της ιερουργίας εκ του αρχιερέως, να θέτη το ωμοφόριον επί της αγίας Τραπέζης καθ’ον χρόνον εκβάλλεται τούτο υπό του αρχιερέως και να το δίδη εις τον όπισθεν αυτού ιστάμενον αρχιδιάκονον. Επίσης να κρατή κατά την αρχιερατικήν λειτουργίαν το θυμιατόν και τον «αέρα», να ραντίζη τον λαόν κατά τον τριαδικόν ύμνον και να διαφυλάττη το κιβώτιον των αρωμάτων».

Η παλαιότερη αναφορά στο επώνυμο προέρχεται μεν από νοταριακό έγγραφο της Κρήτης, αφορά όμως Κυθήριο και αποδεικνύει ότι οι σχέσεις των δύο τόπων ήταν πυκνές από πολύ νωρίς. Είναι πολύ πιθανόν το βυζαντινό αυτό επώνυμο να ανήκει στη μειοψηφία όσων πέρασαν από τα Κύθηρα στην Κρήτη και δεν ακολούθησαν την πλέον συνηθισμένη οδό από Κρήτη σε Κύθηρα. Σε νοταριακό, λοιπόν, έγγραφο του 1325 αναφέρεται ο Todoro Castrizio de Cerigo, που σημαίνει ασφαλώς κυθηραϊκή καταγωγή και φυσικά κατοίκηση στο νησί, τουλάχιστον από τις αρχές του 14ου αι., πιθανόν δε και ενωρίτερα. Αργότερα υπάρχουν πολλές αναφορές από την Κρήτη για το επώνυμο. Σε κατάλογο στρατευσίμων Χανίων – Αποκορώνου του 1536 υπάρχουν πολλές αναφορές έτσι που να είναι βέβαιο ότι την εποχή αυτή κατοικούν στην περιοχή πολλές οικογένειες με το επώνυμο. Αναφέρονται οι Nicola, Janni, Dimitri, Manoli, Vassili, Nicola, Dimitri, Leo Castrizio. Το 16ο αι. αναφέρεται στα Κύθηρα και πάλι. Ο Αθανάσης Καστρίσιος είναι συμπλησιαστής (=όμορος) και διαθέτει χωράφι στην Παλιόπολη (Άσπρα Χώματα). Από το 16ο αι. υπάρχει και η πιο σημαντική αναφορά στο επώνυμο. Αναφέρεται τότε μητροπολίτης Μηθύμνης ο Ιππόλυτος Καστρίσιος, ο οποίος, παρά το γεγονός ότι σημειώνεται και ως Κρης, υπάρχουν αποδείξεις ότι είναι από τα Κύθηρα. Μαζί του, την ίδια εποχή, βρίσκεται στη Μήθυμνα και έτερος Καστρίσιος, ιερέας από τα Κύθηρα. Ο Ιππόλυτος Καστρίσιος ανήλθε στο μητροπολιτικό θρόνο το 1575 διαδεχθείς τον Γαβριήλ Καλλικάτζαρο. Το 17ο αι. αναφέρεται ο Μιχάλης Καστρίσιος σε αναφορά προς τις ενετικές αρχές για την πείνα που μάστιζε τότε τα Κύθηρα.

Στις απογραφές του 18ου αι. οι Καστρίσιοι είναι πολυπληθής ομάδα με κύριο τόπο κατοίκησης τα Καστρισιάνικα, που είναι και έδρα του ενός διοικητικού διαμερίσματος των Κυθήρων (δεστρέτου). Εκεί κατοίκησαν, σύμφωνα με την παράδοση, μετά την καταστροφή της Παληόχωρας από το Βαρβαρόσα (1537). Εκτός από τα Καστρισιάνικα υπάρχουν αναφορές για Καστρίσιους και στα Βιαράδικα και τα Μητάτα. Ένας Καστρίσιος αναφέρεται και ως επίτροπος της εκκλησίας από τον επίσκοπο Νικηφόρο Μόρμορη. Το 1691 (3 Ιανουαρίου) σε βάφτιση στο Στραπόδι αναφέρεται ανάδοχος μία «καλογραία Καστρησοπούλα», μάλλον από την κοντινή μονή της Παναγίας στο Κακοπέτρι.

Στις αρχές του 19ου αι. οι Καστρίσιοι αναφέρονται μεταξύ των πρώτων Κυθηρίων που εγκαθίστανται στη Μ. Ασία και μάλιστα στην τουρκόφωνη περιοχή του Τσαρουχά (Αξάριον και Γκιορδών). Αναφέρεται μάλιστα ότι στην οικογένεια αυτών των Καστρίσιων ανήκε η σύζυγος του γνωστού τότε εφοπλιστού Παν. Πανταλέοντος. Οι Καστρίσιοι στη Σμύρνη ήταν πολλοί και μεταξύ αυτών αναφέρεται και ο ιδιοκτήτης καφενείου, στο οποίο σύχναζαν οι μαουνιέρηδες της Σμύρνης (το πλείστον Κυθήριοι), στην παραλία. Ο Παν. Καστρίσιος αναφέρεται να είναι ταμίας στην Κυθηραϊκή Αδελφότητα Σμύρνης.

Εκτός από τη Σμύρνη Καστρίσιοι αναφέρονται σε όλες τις περιοχές με κυθηραϊκή διασπορά, ειδικά στην Αυστραλία, όπου υπάρχουν πολλές οικογένειες με το επώνυμο αυτό από το 19ο αι., μερικές από τις οποίες έχουν πλήρως αφομοιωθεί σήμερα, χωρίς επαφές με τα Κύθηρα. Στις ΗΠΑ επίσης αναφέρεται το επώνυμο από την ίδια περίπου εποχή, ενώ στην Αθήνα είναι δεκάδες οι οικογένειες με το επώνυμο και κυθηραϊκή καταγωγή. Στα Κύθηρα σήμερα υπάρχουν Καστρίσιοι, εκτός από τα Καστρισιάνικα, και στους πλησίον οικισμούς και στον Ποταμό.

Το επώνυμο, εκτός από τα Κύθηρα, συναντάται και σε άλλες περιοχές της νησιωτικής Ελλάδος, όπως στη Νάξο και στα Δωδεκάνησα.

Και μερικά ακόμη συμπληρωματικά στοιχεία από το βιβλίο μας ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ

Καστρίσιος

Έχουμε αναφέρει στην α’ έκδοση των Επωνύμων για τον εντοπισμό του επωνύμου ήδη από το 1425 στην Κρήτη, αλλά με αναφορά ότι πρόκειται για καταγόμενο από τα Κύθηρα. Αργότερα τον ίδιο αιώνα έχουμε και άλλη αναφορά ανάμεσα στους ελεύθερους αγρότες των Κυθήρων για επώνυμο Chastrusso66, ενώ σημαντική είναι επίσης η αναφορά στη δικογραφία των Καταλανών σε έναν Theodorus Castrigo (=Καστρίσιο) το 132967. Έχουμε, λοιπόν, πλέον αρκετές μαρτυρίες, οι οποίες επιβεβαιώνουν την παρουσία της οικογενείας στα Κύθηρα από το 14ο αι., σίγουρα όμως μπορούμε να θεωρήσουμε ότι είναι στο νησί από τον 13ο. Ίσως προκαλεί εντύπωση ότι στους γνωστούς φορολογικούς καταλόγους οικογένεια Καστρίσιου συγκαταλέγεται στους ελεύθερους αγρότες, ενώ είναι γνωστό ότι όσοι κάτοικοι βρέθηκαν στο νησί, όταν το κατέλαβαν οι Ενετοί περιέπεσαν στην κατάσταση των βιλλάνων. Φυσικά δεν αποκλείεται αργότερα να απέκτησαν την ελευθερία τους, καθώς αυτό που αναφέραμε ήταν μεν ο κανόνας, υπήρχαν όμως και εξαιρέσεις για διαφόρους λόγους, όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενα επώνυμα. Μία τέτοια είναι πιθανώς και η περίπτωση ενός κλάδου της οικογενείας Καστρίσιου, που αναφέρεται ανάμεσα στους απελεύθερους, ενώ ανήκαν πριν στους βιλλάνους των Βενιέρ, καίτοι για τη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπάρχουν ασφαλείς πληροφορίες68.

64 Αναφορά σε αδημοσίευτο επώνυμο από φορολογικό κατάστιχο. (Archivio di Stato di Venezia, Procuratori di S. Marco, Commissarie, b. 3A, fasc. Priv. Venier Moise I qd. Biagio cf. di S. Moise). Βλ. επίσης και Μαρίνα Κουμανούδη, Αγροτικά νοικοκυριά… σελ. 243. …………………………………………………………………………………………….

65 Ελ. Χάρου-Κορωναίου Εμμ. Δρακάκης, Δημ. Φάναρης… σ. 33. (Άλλες αναφορές σ. 119, 243 κ.α.) ………………………………………………………………………………………………..

66 Μαρίνα Κουμανούδη, Αγροτικά νοικοκυριά…….σελ.240,241…………………………

67 Χρ. Μαλτέζου, Τα Κύθηρα τον καιρό….σελ. 10 και Diplomatari…σ. 183. εσωτ.1-98 12/7/2016 00:23 Page 37

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Τα κείμενα για τα επώνυμα και τοπωνύμια, τα οποία δημοσιεύονται εδώ, είναι τα ίδια με όσα έχουν δημοσιευθεί στα αντίστοιχα βιβλία μας ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ, ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑ ΣΤΑ ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ και ΚΥΘΗΡΑΪΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ, τα οποία έχουν εκδοθεί από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (κυκλοφορούν και στα αγγλικά από:  Kytherian Association of Australia,  Kyhterian World Heritage Fund και Kytherian Publishing and Media). Από τις αναδημοσιεύσεις εδώ απουσιάζουν συνήθως οι βιβλιογραφικές και λοιπές σημειώσεις, είναι δε ευνόητον ότι για να αποκτήσει ο αναγνώστης πλήρη εικόνα για κάθε επώνυμο ή τοπωνύμιο είναι απαραίτητο να διαβάσει και τις εκτενείς αναφορές στα εισαγωγικά σημειώματα των παραπάνω βιβλίων, καθώς, χωρίς αυτά, οι γνώσεις του για το θέμα θα παραμένουν ελλιπείς.

Οι εκδόσεις στα Ελληνικά διατίθενται από την Εταιρεία Κυθηραϊκών Μελετών (βλ. στοιχεία στο σχετικό link σε αυτόν εδώ τον ιστότοπο) και στα Κυθηραϊκά βιβλιοπωλεία.